Η φωτογραφία που πρέπει να δει κάθε αντιεμβολιαστής – Η ήττα μιας πανδημίας

Ήταν Μάιος του 2019 όταν το βρετανικό Μουσείο Dr Jenner’s House δημοσίευε στα social media του, ένα εμβληματικό καρέ του Allan Warner. Ενός γιατρού που εργάστηκε στο Λέστερ του 1901 και έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην διάδοση των εμβολίων κατά της ευλογίας (smallpox).

Δύο χρόνια μετά, και εν μέσω πανδημίας COVID-19, τα καρέ αυτά γίνονται και πάλι δημοφιλή για τους ίδιους λόγους που είχαν γίνει και πριν από 120 ολόκληρα χρόνια.

Οι φωτογραφίες είναι στη κατοχή του Jenner Trust όπως τις απέκτησε από την οικογένεια του Dr Allan Warner. Τα καρέ είναι γνήσια, ενώ η τύχη του παιδιού που νοσεί, δεν έγινε ποτέ γνωστή.

O Dr Allan Warner σκόπευε να “ταράξει” τους δύσπιστους της εποχής του. Έτσι, έβαλε δύο 13χρονα αγόρια δίπλα-δίπλα, το ένα μολυσμένο με ιό της ευλογιάς, το άλλο εμβολιασμένο, σε ένα νοσοκομείο καραντίνας του Leicester. Η φωτογραφία αυτή χρησιμοποιήθηκε στα μαθήματα των Warner και των συνεργατών του, και από τις διαλέξεις πέρασε στον Τύπο της εποχής. Πλέον, καταγράφεται ως η “μέθοδος του Λέστερ”.

Σημειώνεται πως στα τέλη του 19ου αιώνα, η πόλη του Leicester γνώριζε μεγάλα κύματα αντιεμβολιαστών. Όπως σημειώνει το leicestermercury, τουλάχιστον 20.000 διαδηλωτές είχαν κάνει πορεία κατά των εμβολιασμών καίγοντας πιστοποιητικά εμβολιασμού.

Συνολικά η Βρετανία δεν προχώρησε στο να κάνει υποχρεωτικούς τους εμβολιασμούς. Αντιθέτως, άφησε την επιλογή στις τοπικές περιφέρειες. Το 1869, δημιουργήθηκε η ομάδα του “Leicester anti-vaccination league” που διοργάνωνε πορείες ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ενάντια στην υποχρεωτικότητα των εμβολιασμών και στα σκευάσματα καθεαυτά. Η διάδοση των φωτογραφιών του Warner εκτιμάται πως έπαιξε μεγάλο ρόλο στο να καμφθούν οι αντιστάσεις όσων αντιδρούσαν.

Το τελευταίο διάστημα, η πόλη του Λέστερ χρησιμοποίησε εκ νέου τα καρέ του 1901 για να δείξει τη σημασία των εμβολιασμών, δεδομένου ότι τους προηγούμενους μήνες εμφανίστηκαν νέα “κύματα” αντιεμβολιαστών στην πόλη.

Δύο Έλληνες πίσω από την αντιμετώπιση της ευλογιάς

Πολλά χρόνια πριν φτάσουμε όμως στην πρώτη άτυπη “καμπάνια κατά των αντιεμβολιαστών”, και συγκεκριμένα το 1714, ένας ελληνικής καταγωγής γιατρός, ο Εμμανουήλ Τιμόνης από τη Χίο, άνοιγε το δρόμο για την αντιμετώπιση της πανδημίας της ευλογιάς.

Ο Τιμόνης από κοινού με τον J.Woodward, με βάση την πρότερη εμπειρία του από την αντιμετώπιση της επιδημίας στην Κωνσταντινούπολη, δημοσίευσαν το 1714 στον 29ο τόμο του περιοδικού Philosophical Transactions την εργασία υπό τον τίτλο “An account or history of the procuring the small-pox by incision or innoculation as it has for some time been practised at Contsantinople”.

Την ίδια περίοδο, ένας άλλος ελληνικής καταγωγής γιατρός, ο Ιάκωβος Πυλαρινός από τη Κεφαλλονιά, δημοσίευε τη δική του μελέτη στη Βενετία. Και οι δύο επιστήμονες διατύπωναν πως η χορήγηση μικρής ποσότητος λοιμογόνου παράγοντα στον ανθρώπινο οργανισμό προκαλεί αρκούντως ήπια (και άρα ασφαλή) εκδήλωση της νόσου αλλά και ισόβια ανθεκτικότητα σε επόμενες μολύνσεις. Κάπως έτσι γεννήθηκε η ιδέα του “ευλογισμού”.

Ο Πυλαρινός στη μελέτη του ομολογεί ότι αρχικά είχε αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα της μέθοδου του εμβολιασμού επειδή εφαρμοζόταν από τις πρακτικές γυναίκες της λαϊκής ιατρικής. Η μέθοδος αυτή εφαρμοζόταν στην Ελλάδα και κυρίως στη Θεσσαλία, από όπου εξαπλώθηκε στην Κωνσταντινούπολη.

Όπως σημειώνει ο Δ. ΑΠ. Καραμπερόπουλος, στη διάδοση της νέας μεθόδου προφυλάξεως από την ευλογιά με τον ευλογιασμό βοήθησε η σύζυγος του Αγγλου πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη Lady Mary Worthley Montagu (1689-1762), η οποία και εμβολίασε τον γιο της. Η μέθοδος του Τιμόνη και του Πυλαρινού πέρασε και στις ΗΠΑ, και συγκεκριμένα στη Βοστόνη του 1721.

Ο Ed. Jenner

Το 1798, ο εμβολιασμός αυτός τροποποιήθηκε από τον Ed. Jenner (1749-1823), ο οποίος αντί για υγρό από τις φλύκταινες των νοσούντων ανθρώπων έπαιρνε υγρό από τις φλύκταινες των αγελάδων, με καλύτερα ποσοστά προστασίας.

Αναλυτικότερα, ο Τζέννερ, διαπίστωσε πως το μικρόβιο της δαμαλίτιδας δημιουργεί ανοσία για την ευλογιά, με το πρώτο πείραμά του να γίνεται τον Μάιο του 1796, στον οκτάχρονο Τζέιμς Φιπς, ο οποίος ήταν γιος του κηπουρού του, με τη σύμφωνη γνώμη του πατέρα.

Έτσι, εμβολίασε τον Τζέιμς Φιπς με μικρόβιο δαμαλίτιδας. Ο μικρός Τζέιμς προσβλήθηκε από πολύ ήπια μορφή δαμαλίτιδας. Τον επόμενο Ιούλιο, όταν ο μικρός είχε συνέλθει τελείως, ο Τζέννερ τον εμβολίασε και πάλι, αυτή τη φορά με κανονικό ιό ευλογιάς. Ο μικρός δεν προσβλήθηκε από ευλογιά κι έτσι ο Τζέννερ είχε την επιβεβαίωση της θεωρίας του.

Ο Τζέννερ δε δίστασε να επαναλάβει το πείραμα και σε άλλα παιδιά, μεταξύ των οποίων ήταν και ο ηλικίας 11 μηνών γιος του.

Ο γιατρός αποκάλεσε την όλη διαδικασία vaccination (εμβολιασμός) από το όνομα του ιού “variolae vaccinae”, ενώ ήταν και ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο virus (ιός). Εννοείται πως οι δημοσιεύσεις και τα πειράματα του γιατρού δέχθηκαν πολύ σκληρή κριτική από τον Τύπο της εποχής του και από τον Κλήρο. Στην πράξη, ο εμβολιασμός πρώτα χρησιμοποιήθηκε στο βρετανικό στρατό και το ναυτικό, για να διαδοθεί κατόπιν σε όλη την Αγγλία.

Ο Τζέννερ είχε κατασκευάσει ένα μικρό νοσοκομείο πλάι στο ιατρείο του και εμβολίαζε τον κόσμο δωρεάν, ενώ δέχθηκε οικονομική ενίσχυση το 1807 από τη βρετανική κοινότητα της Ινδίας. Κάθε μέρα έκανε 300 εμβολιασμούς δωρεάν, και μετά από 18 μήνες η ευλογιά ελαττώθηκε στην Αγγλία κατά 75%.

Τα αντισώματα που άρχισαν να παράγονται από το βελτιωμένο εμβόλιο της ευλογιάς παρέχουν πλέον προστασία και για τις υπόλοιπες μορφές των “orthopoxvirus”, όπως του δαμαλισμού, της ευλογιάς των αγελάδων και των πιθήκων. Η πρακτική του Jenner βρήκε ευρύτερη εφαρμογή και έτσι θεωρείται επισήμως ο “πατέρας των εμβολίων”.

Ιστορικά, το εμβόλιο παρείχε προστασία στο 95% των εμβολιαζόμενων ατόμων. Η μέγιστη προστασία διαρκούσε 3-5 χρόνια από τη στιγμή του εμβολιασμού και στη συνέχεια μειώνονταν. Σε περίπτωση επανεμβολιασμού ή προστασία διαρκούσε περισσότερο. Μελέτες στην Ευρώπη στις δεκαετίες του 1950 και 1960 έδειξαν ότι το ποσοστό θνησιμότητας μεταξύ των ατόμων που είχαν εμβολιαστεί πριν από 10 χρόνια και στη συνέχεια εκτέθηκαν στον ιό ήταν 1,3%, 7%, μεταξύ εκείνων που εμβολιάστηκαν πριν 11-20 χρόνια και 11% μεταξύ αυτών που εμβολιάστηκαν πριν 20 και περισσότερα χρόνια. Αντίστοιχα το 52% των μη εμβολιαζόμενων ατόμων που νόσησαν, πέθαναν.

Η πρακτική ανοσοποίησης στον ιό εγκαταλείφθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1972 και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες στις αρχές της δεκαετίας του 1970, μετά την εξάλειψη της νόσου. Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα υπολογίζεται ότι η ευλογιά προκάλεσε 300-500 εκατομμύρια θανάτους.

Αξίζει να σημειωθεί πως η ευλογιά ήταν η πρώτη μορφή βιολογικού πολέμου. Οι Βρετανοί τη “χρησιμοποίησαν” κατά την πολιορκία του οχυρού Pitt κατά τη διάρκεια του γαλλο-ινδιάνικου πολέμου (1754-1763) κατά της Γαλλίας και των ντόπιων Αμερικάνων συμμάχων τους. Αντιστοίχως χρησιμοποιήθηκε από Αμερικανούς εναντίον ιθαγενών στα τέλη του 1780, ενώ ως νόσος θεωρείται η αιτία θανάτου μεγάλου αριθμού των Αζτέκων και των ιθαγενών της βορείου Αμερικής.

Αντί επιλόγου, διαβάστε το εξαιρετικό thread του Επίκουρου Καθηγητή Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου, Νικόλα Διέτη: