Η καταστροφή της Επιδαύρου

Πότε ένας λαός θα νιώσει ευτυχισμένος και ελεύθερος; Σύμφωνα με τον Νίτσε, όταν «…κατορθώσει να προσκολληθεί αδίστακτα στα διδάγματα ενός λαού για τον οποίο μπορούμε να πούμε πως είναι μεγάλη δόξα και σπάνια διάκριση να είναι κανείς μαθητής του: των Ελλήνων». Ρώτησε όμως ο Νίτσε την Μενδώνη, την Ευαγγελάτου, τον Μόσχο, τον Ρήγο και την Κιτσοπούλου;

Όχι. Αλλά και εάν τους ρωτούσε θα του απαντούσαν πως δεν δέχονται καθόλου διδάγματα από τον Αισχύλο και τους υπόλοιπους του αρχαίου ελληνικού δράματος. Τους θεωρούν πασέ. Και για το λόγο αυτό προτείνουν την διασκευή και την επικαιροποίησή τους.

Η διαδικασία καταστροφής της Επιδαύρου και γενικώς του κλασικού ρεπερτορίου άρχισε εδώ και 30 χρόνια περίπου, ως μεταφορά της σχετικής μόδας εξ΄ Αμερικής, της αποδόμησης συνολικά του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού. Ο οποίος δεν ταιριάζει καθόλου με την παγκόσμια ιδέα της συμπερίληψης των διαφορετικών φυλών και των διαφορετικών φύλων.

Είναι λευκές η Αθηνά και η Κλεοπάτρα; Είναι. Άρα θα πούμε πως είναι από την Αφρική. Και εν συνεχεία δεν θα ξαναδείξουμε τον Αγαμέμνονα, τον Ιππόλυτο, την Αφροδίτη, τον Άδμητο και τον Ορέστη ως στρέϊτ. Θα τους δείξουμε με queer κουλτούρα. Την Αφροδίτη να βιντεοσκοπεί ντυμένη ως ντιζέζ, όπως έκανε η Κατερίνα Ευαγγελάτου και τον βασιλιά Άδμητο ως Νεφερτίτη, όπως έκανε λίγα χρόνια πριν ο Θωμάς Μοσχόπουλος.

Η αποδομητική του θεάτρου τάση πέρασε και στην Ευρώπη και για αρκετά χρόνια ήταν κυρίαρχη – σήμερα είναι κάπως ντεμοντέ πλέον και επιστρέφουν οι ευρωπαίοι σε ένα νέο κλασικισμό – ενώ στην Ελλάδα συνεχίζει και σήμερα να είναι σχεδόν η μοναδική πλέον ματιά πάνω στο κλασικό θέατρο.

Εξ’ αρχής υπήρξαν τρομερές αντιδράσεις, γιουχαίσματα, αποδοκιμασίες και μαζικές αποχωρήσεις από την Επίδαυρο. Ωστόσο κανένας σκηνοθέτης δεν προβληματίστηκε, παρά τις συνεχιζόμενες αρνητικές κριτικές πολλών καταξιωμένων κριτικών θεάτρου. Οι νέοι σκηνοθέτες συνέχιζαν απτόητοι την αποδόμηση των αρχαίων κειμένων, των ρόλων και ταυτόχρονα την καταστροφή της Επιδαύρου. Από τον Γκότσεφ και τον Βασίλιεφ μέχρι τον Λιγνάδη, την Ευαγγελάτου και την Κιτσοπούλου, συνεχίζουμε ακάθεκτοι το ίδιο καταστροφικό έργο.

Την ίδια στιγμή όμως, στην Ευρώπη, υπάρχουν μεν οι πειραματικές σκηνές, ωστόσο δεν μπλέκουν με τις μεγάλες κρατικές σκηνές. Υπάρχει περίπτωση να ανεβεί στην Opera Garnier σήμερα έργο του Μολιέρου, όπου ο πρωταγωνιστής θα τραγουδάει βαμμένος με μαύρα δάκρυα, με τα μαλλιά κίτρινα φορώντας τούλια; Όχι. Διότι τις μοντέρνες σκηνοθετικές προσεγγίσεις τις αναθέτουν σε πειραματικές σκηνές και το ζήτημα της εθνικής πολιτιστικής κληρονομιάς έχει ανατεθεί στις μεγάλους κρατικούς οργανισμούς, είναι ενταγμένο στον στόχο της διάδοσης του κάθε πολιτισμού και προκαλεί το διεθνές ενδιαφέρον κάθε χρόνο, με χιλιάδες τουρίστες να συρρέουν είτε στην Όπερα της Βιέννης είτε των Παρισίων. Εμείς εδώ τι μπορούμε να επιδείξουμε πλέον; Την μετατροπή της θεάς Αφροδίτης σε φωτογράφο; Δεν νομίζω πως θα ενδιαφέρει κανέναν.

Η επικρατούσα θεατρική τάση στην Ελλάδα – αλλά και στη Δύση γενικώς, χωρίς όμως τις ελληνικές υπερβολές – λέγεται επικαιροποίηση της τραγωδίας. Λες και ο Ευρυπίδης περίμενε εμάς για να γίνει επίκαιρος. Τα σύγχρονα ενδύματα κάνουν τον Ευρυπίδη μόδα. Όχι διαχρονικό. Διότι, εκτός του ιστορικού πλαισίου χάνεις την επαφή σου με τον μύθο. Απαραίτητη προϋπόθεση για να επικοινωνήσεις με ένα διαχρονικό πνευματικό έργο είναι να βυθιστείς στο δικό του χρόνο, στα δικά του ρούχα, στη δική του γλώσσα, όπως τονίζει ο Isaiah Berlin. Τότε μόνον θα μπορέσεις να καταλάβεις κάποια πράγματα για τις διαχρονικές πλέον ιδέες του κλασικού ελληνικού πνεύματος.

Διαφορετικά, εάν ντύσεις με τα σημερινά ρούχα την Άλκηστη την φέρνεις στα μέτρα σου. Τι είναι η Άλκηστη, που πέθανε χάριν του έρωτα, το λέει ο Θείος Πλάτων: «Άλκηστις ικανήν μαρτυρίαν παρέχεται υπέρ τούδε του λόγου εις τους Έλληνας…ούτω και θεοί την περί τον έρωτα σπουδήν τε και αρετήν μάλιστα τιμώσιν». Όλη αυτή η αιώνια τιμή των θεών στον έρωτα, χάνεται μέσα στα ταγεράκια και στα γέλια μιας φάρσας. Ο Μπέρκμαν είπε κάποτε: «αν αλλάξεις έστω και μία νότα στην 9η του Μπετόβεν, όλοι, κριτικοί και κοινό, θα σε ξεσκίσουν. Από όλες τις τέχνες, μόνον το θέατρο είναι απροστάτευτο και μπορεί ο καθένας να ασελγεί πάνω στο έργο».

Και κάπως έτσι συνεχίστηκε και η Επίδαυρος για φέτος, με αποκορύφωμα την παράσταση της Κιτσοπούλου – η οποία άπαξ ετησίως αναλαμβάνει παραγωγή στο Εθνικό Θέατρο και στο Φεστιβάλ Αθηνών για εντελώς ανεξήγητους λόγους – και όπως πάει η δουλειά, με τα γιούχα και τις φασαρίες, την πάνε για κανονικό κλείσιμο, εάν δεν προλάβουμε. Σήμερα έχουμε μια καταστροφή, ζωντανή, μπροστά στα μάτια μας. Της κλασικής ελληνικής ποίησης. Από το ίδιο το Εθνικό Θέατρο, το Φεστιβάλ Αθηνών και τους σκηνοθέτες του.

Η κλασική ελληνική αρχαιότητα δέχεται μανιασμένη επίθεση παγκοσμίως, αλλά στο σύνολό της. Στις ρίζες της. Στους βωμούς της, που τους σεβάστηκαν μέχρι και οι οθωμανοί κατακτητές, που δεν διανοήθηκαν ποτέ να χοροπηδάνε πάνω στο βωμό του Διονύσου στην Επίδαυρο, όπως έκαναν οι άγγλοι, με την Έλεν Μίρεν επικεφαλής. Ανέβηκαν πάνω στη Θυμέλη της Επιδαύρου και κάνανε σαν μανιασμένοι, όπως κάνουν στην Κρήτη τα καλοκαίρια οι μεθυσμένοι βρετανοί τουρίστες. Τσαλαπατούσαν τον βωμό της Θυμέλης, όπου ο Κουν και ο Ροντήρης δεν άφηναν τους ηθοποιούς ούτε καν να πλησιάσουν. Διότι φυσικά σεβόντουσαν την αρχαία θρησκεία και τα ιερά της.
Θα μου πείτε ιερή είναι η κλασική ελληνική ποίηση; Προφανώς. Έτσι ήταν για την ελληνική αρχαιότητα. Τα παθήματα των τραγικών ηρώων, ήταν οι μεταμορφώσεις των θεών. Εξάλλου, για όποιον έχει στοιχειώδη αρχαιογνωσία και έχει διαβάσει έστω δυο σειρές του Βερνάν, του Νίτσε ή του Ρενάν, αυτά είναι γνωστά: για τους αρχαίους έλληνες το κοινωνικό και το θρησκευτικό πεδίο ήταν απολύτως συνδεδεμένα. Επομένως ο βωμός του Διονύσου στην Επίδαυρο είναι σαν το ιερό των δικών μας ναών. Εάν χοροπηδάς πάνω του δεν είσαι ηθοποιός, είσαι τουλάχιστον άσχετος.

Όμως πιθανόν αυτές οι καταστροφές της Επιδαύρου δεν είναι από ασχετοσύνη μόνον, από έλλειψη αρχαιογνωσίας. Αυτή είναι δεδομένη, εξαιτίας του μεταμοντερνισμού των σκηνοθετών.

Όμως εδώ δεν πρόκειται μόνον για άγνοια. Πρόκειται για κανονική εμπάθεια, για συνειδητή επίθεση εναντίον της ελληνικής ποίησης και η σημερινή καταστροφή της Επιδαύρου και η επίθεση στην κλασική Ελλάδα είναι καθολική. Και αν δεν προσέξουμε, δεν θα μας ξανασώσει κανένας Νίτσε πλέον.