Η κλιματική αλλαγή απειλεί με ανυπολόγιστη καταστροφή δεκάδες σημαντικά μνημεία της Ελλάδας – Η έρευνα και η λίστα

Η δραματική αλλαγή στις κλιματολογικές συνθήκες που καταγράφεται τους τελευταίους δύο αιώνες και ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες, με κύριο υπαίτιο τον άνθρωπο απειλεί πλέον άμεσα και τα μνημεία παγκόσμιου πολιτισμού. Μελέτη Ελλήνων επιστημόνων από το «Κέντρο Έρευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας» της Ακαδημίας Αθηνών αναφέρει πως αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζουν σημαντικό κίνδυνο λόγω της κλιματικής αλλαγής, 244 πολιτιστικά και φυσικά μνημεία της UNESCO σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης φυσικά και της χώρας μας.

Όπως επισημαίνει ο γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και εκπρόσωπος της Ελλάδας για την Κλιματική Αλλαγή κ. Χρήστος Ζερεφός «υπάρχουν 244 μνημεία που απειλούνται από τα ακραία καιρικά φαινόμενα, εκ των οποίων τα 35 εμπίπτουν στην κατηγορία του υψηλού κινδύνου και τα 14 στην κατηγορία του ακραίου κινδύνου».

Από τι ακριβώς κινδυνεύουν

Ο κατάλογος των κινδύνων περιλαμβάνει τα αλλεπάλληλα κύματα καύσωνα, τις δασικές πυρκαγιές (οι μνήμες από τη μεγάλη φωτιά στην Αρχαία Ολυμπία είναι ακόμη νωπές), τις έντονες βροχοπτώσεις (αρχαιολογικοί χώροι όπως η Αρχαία Μεσσήνη και το Δίον έχουν αντιμετωπίσει σημαντικά προβλήματα εξαιτίας πλημμυρικών φαινομένων), την ξηρασία τις αλλαγές στη μέση στάθμη της θάλασσας και την συνέργειά τους με τον σεισμικό κίνδυνο.

Ειδικά όσον αφορά τη χώρα μας, υπάρχουν πέντε μνημεία ή ευρύτερες τοποθεσίες πολιτισμού που τις επόμενες δεκαετίες εάν δεν ληφθούν τα απαιτούμενα μέτρα, θα βρεθούν ενώπιον ακραίων κινδύνων που θα απειλήσει την υπόστασή τους.

Βάσει της μελέτης, αυτά είναι τα εξής:

1. Τα παλαιοχριστιανικά και βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η Θεσσαλονίκη υπήρξε σημαντικό οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής της Βαλκανικής χερσονήσου, κάτι που αντανακλάται στα πλείστα μνημεία που διασώζονται έως και σήμερα. Εδώ και τριάντα τέσσερα χρόνια έχουν ενταχθεί στον κατάλογο της UNESCO ως μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς, δεκαπέντε αρχιτεκτονικά αριστουργήματα της συμπρωτεύουσας, που χρονολογούνται από τα Παλαιοχριστιανικά χρόνια (4ος αι. μ.Χ.) έως και την Υστεροβυζαντινή περίοδο (13ος – 14ος αι.).

Αυτά είναι:

• Τα βυζαντινά τείχη της Θεσσαλονίκης (4ος – 5ος αι.)
• Η Ροτόντα του Αγίου Γεωργίου (4ος αι.)
• Η βασιλική της Παναγίας Αχειροποίητου (5ος αι.)
• Ο ναός του Οσίου Δαυίδ (Μονή Λατόμου) (6ος αι.)
• Η βασιλική του Αγίου Δημητρίου (7ος αι.)
• Ο ναός της Αγίας Σοφίας (8ος αι.)
• Ο ναός της Παναγίας των Χαλκέων (11ος αι.)
• Ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα (14ος αι.)
• Ο ναός των Αγίων Αποστόλων (14ος αι.)
• Ο ναός του Αγίου Νικολάου του Ορφανού (14ος αι.)
• Ο ναός της Αγίας Αικατερίνης (13ος αι.)
• Ο ναός του Σωτήρος (14ος αι.)
• Η Μονή Βλατάδων (14ος αι.)
• Ο ναός του Προφήτη Ηλία (14ος αι.)
• Τα βυζαντινά λουτρά (14ος αι.)

Όλα τα παραπάνω, κινδυνεύουν περισσότερο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, ακολουθούμενη από τον σεισμικό κίνδυνο, τις ακραία υψηλές θερμοκρασίες, τις δασικές πυρκαγιές, τις ακραίες βροχοπτώσεις και την ερημοποίηση.

Το Πυθαγόρειο και το Ηραίο της Σάμου

Το Πυθαγόρειο είναι ο αρχαιολογικός χώρος, που βρίσκεται στην αρχαία πόλη της Σάμου. Περιλαμβάνει διάφορα μνημεία της αρχαίας ελληνικής και της ρωμαϊκής εποχής. Στο χώρο του Πυθαγορείου θα δει για παράδειγμα ο επισκέπτης τη σήραγγα του Ευπαλίνου, ένα κατασκευαστικό θαύμα της μηχανικής του 6ου αιώνα π.Χ. Στο Ηραίο από την άλλη πλευρά, βρίσκονται και τα ερείπια του ομώνυμου ναού της αρχαιότητας, ο οποίος ήταν αφιερωμένος στη θεά Ήρα. Αμφότεροι οι δύο αυτοί χώροι σημαντικών εκθεμάτων. Κινδυνεύουν σύμφωνα με τους επιστήμονες κυρίως από τις σεισμικές δονήσεις. Ακολούθως μεγάλος είναι η κίνδυνος από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες, τις δασικές πυρκαγιές και τις ακραίες βροχοπτώσεις.

Μυκήνες και Τίρυνθα

Στους αρχαιολογικούς χώρους των Μυκηνών και της Τίρυνθας, στην Αργολίδα, συρρέουν χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο για να θαυμάσουν μεταξύ άλλων τα εντυπωσιακά μυκηναϊκά ανάκτορα που άρχισαν να οικοδομούνται περί το 1.350 π.Χ. (στην Υστεροελλαδική περίοδο) και την Πύλη των Λεόντων που αναπαριστά δύο λιοντάρια ως φύλακες της Ακρόπολης. Οι συγκεκριμένες αρχαιότητες όμως αυτή στιγμή κινδυνεύουν πρωτίστως από την ερημοποίηση και τους σεισμούς και στη συνέχεια από τις ακραία υψηλές θερμοκρασίες, τις δασικές πυρκαγιές και τις ακραίες βροχοπτώσεις.

Η μεσαιωνική πόλη της Ρόδου

Ολόκληρη η μεσαιωνική πόλη της Ρόδου, αποτελεί ένα τεράστιο μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Η μεσαιωνική αισθητική είναι εμφανής στην αρχιτεκτονική των κτιρίων, των μνημείων και των ερειπίων, τα οποία συνδέονται με έναν λαβύρινθο από πλακόστρωτα δρομάκια. Η Παλαιά Πόλη είναι γνωστή ως το τελευταίο καταφύγιο των Ιωαννιτών Ιπποτών και χωρίζεται σε τρία μέρη: το βόρειο τμήμα που ονομάζεται Κολλάκιο και στο οποίο βρίσκεται ο πολύ γνωστός δρόμος των Ιπποτών, το Παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου, το Νοσοκομείο που έχει μετατραπεί σε μουσείο και οι ναοί του Τάγματος και στο νότιο τμήμα που βρίσκεται η Χώρα με το τουρκικό παζάρι γύρω από το τζαμί του Σουλεϊμάν, η παλιά αγορά και άλλα κτίρια περιηγητικού ενδιαφέροντος. Όλα αυτά κινδυνεύουν περισσότερο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τον σεισμικό κίνδυνο και σε μικρότερο βαθμό από την ερημοποίηση, τις ακραίες βροχοπτώσεις και τις ακραία υψηλές θερμοκρασίες.

Δήλος

Σήμα κινδύνου όμως εκπέμπει και η Δήλος, το μικρό νησί των Κυκλάδων που είναι από μόνο του ένας μεγάλος αρχαιολογικός χώρος. Στην αρχαιότητα θεωρούνταν γενέτειρα της θεάς Αρτέμιδος και του θεού Απόλλωνος, εξ ου και η επωνυμία του Δήλιος και εκ τούτου σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο που εξελίχθηκε ομοίως και σε εμπορικό. Κανένα άλλο νησί δεν φιλοξενεί τόσα πολλά και μνημειώδη κειμήλια αρχαϊκών, κλασικών και ελληνιστικών χρόνων, δηλαδή των αιώνων της μεγάλης ελληνικής τέχνης. Στις μέρες μας κινδυνεύει περισσότερο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τις ακραίες βροχοπτώσεις και σε μικρότερο βαθμό από την ερημοποίηση, τους σεισμούς και τις ακραία υψηλές θερμοκρασίες. Μάλιστα η Δήλος αναμένεται να είναι μεταξύ των εννέα πρώτων μνημείων από αντίστοιχες χώρες της Μεσογείου, όπου θα πραγματοποιηθούν εξειδικευμένες μελέτες για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Έρευνα σε 23 χώρες της Μεσογείου

Η μελέτη του Κέντρου Έρευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας (στην οποία συνέδραμαν οι Ι. Καψωμενάκης, Χ. Ντουβής, Α. Πούπκου, Σ. Ζερεφός, Σ. Σολωμός, Θ. Σταύρακα, Ν.Σ. Μελής, Ε. Κυριακίδης, Γ. Κρεμλής και βέβαια ο Χρ. Ζερεφός) πραγματοποιήθηκε συνολικά σε 23 χώρες της Μεσογείου. Στην Αλβανία, στην Αλγερία, στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, στην Κροατία, στην Κύπρο, στην Αίγυπτο, στη Γαλλία, στην Ελλάδα, στο Ισραήλ, στην Ιταλία, στην Ιορδανία, στον Λίβανος, στη Λιβύη, στη Μάλτα, στο Μαυροβούνιο, στο Μαρόκο, στην Παλαιστίνη, στην Πορτογαλία, στη Σλοβενία, στην Ισπανία, στην Αραβική Δημοκρατία της Συρίας, στην Τυνησία και στην Τουρκία.

Από τις υπόλοιπες χώρες, πέραν την Ελλάδας, τόποι ιστορίας και φυσικού κάλλους που κινδυνεύουν λόγω του συνδυασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και της σεισμικότητας είναι μεταξύ άλλων.

Το εθνικό πάρκο της Ντονιάνα, στην Ανδαλουσία της νότιας Ισπανίας. Συγκαταλέγεται στους μεγαλύτερους υγροτόπους της Ευρώπης και απειλείται από την εντατική καλλιέργεια της γης. Οι ποσότητες νερού στο πάρκο έχουν μειωθεί δραματικά εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και από την υπερβολική άντληση νερού από γειτονικές φάρμες, όπου καλλιεργούνται φράουλες, συχνά με παράνομα πηγάδια.

Το Βουθρωτό της Αλβανίας. Πρόκειται για έναν αρχαιολογικό χώρος και αρχαία ελληνική πόλη, περίπου 20 χιλιόμετρα νότια των αγίων Σαράντα, σε ένα λόφο με θέα το κανάλι Βιβάρι. Κατοικημένo από τα προϊστορικά χρόνια, το Βουθρωτό υπήρξε έδρα ελληνικής πόλης και αργότερα χριστιανικής επισκοπής. Μετά από μια περίοδο υπό βυζαντινή διοίκηση και σύντομη κατοχή από τους Βενετούς, η πόλη εγκαταλείφθηκε στα τέλη του Μεσαίωνα λόγω χαμηλού και υγρού εδάφους. Ο σημερινός αρχαιολογικός χώρος αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.

Η παλιά πόλη του Ντουμπρόβνικ της Κροατίας. Επί αιώνες ήταντο σημαντικότερο λιμάνι των Βενετών στην Αδριατική και σήμερα ένα δημοφιλές τουριστικό κέντρο.

Οι Τσίνκουε Τέρρε της Ιταλίας. Πρόκειται για ένα ακανόνιστο τμήμα της ακτής της ανατολικής Ριβιέρας που αποτελείται από πέντε χωριά. Από το 1997, η περιοχή αποτελεί μέρος της παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco με κριτίρια ότι «η ανατολική Ριβιέρα της Λιγουρίας μεταξύ των Cinque Terre είναι ένα εξαιρετικής ομορφιάς πολιτιστικό τοπίο , που αντιπροσωπεύει την αρμονική αλληλεπίδραση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση και παράγει ένα τοπίο μοναδικής ομορφιάς και ποιότητας που απεικονίζει τον παραδοσιακό τρόπο ζωής χιλιάδων χρόνων και που συνεχίζει να διαδραματίζει σημαντικό κοινωνικοοικονομικό ρόλο στη ζωή της κοινωνίας». Χάρη στα γεωγραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής, οι Cinque Terre θεωρούνται ένα από τα πιο όμορφα παράκτια ιταλικά αξιοθέατα για το μοναδικό φυσικό τους σκληρό και τραχύ περιβάλλον, το οποίο μαλακώνει από την κατασκευή των αναβαθμίδων και των ζωνών καλλιέργειας, οι οποίες κατεβαίνουν προς τη θάλασσα με απότομες πλαγιές.