Η μαγεία της κάπαρης

Στα Κύθηρα γνωρίζουμε το φυτό αυτό ως ένα από τα πιο πεισματάρικα στη διαδικασία να επιζήσουν στο πιο αφιλόξενο περιβάλλον. Φυτρώνουν πάνω στις πέτρες των ερειπίων και βλαστάνουν με βλαστάρια που χρειάζονται μεγάλη δύναμη για να τα απομακρύνεις από τη ρίζα, ενώ το άνθος τους είναι μία υπέροχη οπτασία με εξαίρετο άρωμα. Κι εκτός αυτού, οι καρποί της είναι εξαίρετοι για γευστική σαλάτα και ευεργετικοί σε πολλές παθήσεις. Από ένα σχετικά πρόσφατο αφιέρωμα στο ΒΗΜΑ (μπορείτε να το διαβάσετε ολόκληρο εδώ) παραθέτουμε λίγα πράγματα, τα οποία αφιερώνουμε ειδικά σε όσους προσπαθούν να καταστρέψουν το σπάνιο αυτό δώρο της φύσης, νομίζοντας ότι είναι …ζιζάνιο ή προσπαθώντας να το φυλάξουν για τη ….σαλάτα τους.

Ο αείμνηστος φίλος  Νίκος Μάργαρης, είχε καταλάβει ότι σε αυτό το τόσο «χαμηλών τόνων» και έρπον «χαμαίφυτο», που επωφελείται των πιο ανεπαίσθητων ξερολιθικών ρωγμών και των πιο γλίσχρων εδαφικών παροχών, αξίζει κάτι πολύ περισσότερο από την αμβλυμένη προσοχή μας για τα φυτά που βρίσκουμε να φυτρώνουν ελεύθερα, χωρίς την ανθρώπινη φροντίδα». «Πρόκειται για ένα πολύ προικισμένο φυτό», λέει η κ. Πετανίδου προσθέτοντας  ότι «χρησιμοποιεί το αέριο άζωτo για να φωτοσυνθέσει, κάτι που λίγα φυτά μπορούν. Δεν είναι ανεξήγητο λοιπόν το ότι μπορεί να φωτοσυνθέτει, να συνθέτει πρωτεΐνες, να μεγαλώνει, να βγάζει φύλλα, να ανθοφορεί επί μακρόν και να δίνει καρπό και στα πιο άγονα εδάφη στην πιο δύσκολη για κάθε φυτό εποχή, αυτήν του καλοκαιριού. Έχοντας επίσης την ικανότητα να εξαφανίζεται σχεδόν, αφήνοντας στην επιφάνεια μερικά ξερόκλαδα να εξέχουν τον χειμώνα, και να επανεμφανίζεται όταν αρχίζουν οι ζέστες. Διαθέτοντας μια ρίζα που μπορεί να φτάσει και τα είκοσι μέτρα, στο θερμό και άνυδρο καλοκαίρι βρίσκει και την τελευταία σταγόνα νερού σε εδάφη όπου η βροχή μπορεί να κάνει μήνες να εμφανιστεί».

Η ικανότητα της κάππαρης να επιβιώνει σε πολύ σκληρά κλίματα και εδάφη γίνεται ακόμη εντυπωσιακότερη αν σκεφτεί κανείς τα δυσανάλογα μεγάλα άνθη της για τις δεδομένες συνθήκες. Και όχι μόνο αυτό. Τα άνθη της κάππαρης διαθέτουν επίσης ιδιαίτερο άρωμα, άφθονο νέκταρ και μια απρόσμενη (ίσως και ρομαντική) παροδικότητα αφού καθένα άνθος έχει ζωή μόλις μιας νύχτας! Το αντίθετο από ό,τι θα περίμενε όποιος γνωρίζει ότι η δημιουργία ενός άνθους κοστίζει ακριβά στο φυτό, αφαιρώντας του ενέργεια και πόρους. Με άλλα λόγια, η κάππαρη που επιβιώνει σε συνθήκες πενίας ξοδεύει πόρους για να δημιουργήσει εντυπωσιακά άνθη τα οποία όχι μόνο είναι βραχύβια, αλλά τα οποία επιδεικνύει κυρίως τη νύχτα!

Τα άνθη της κάπαρης ανθίζουν νύχτα κι έχουν ειδικό μηχανισμό για να προσελκύουν τους επικονιαστές και να «προστατεύονται» από τους εχθρούς και τον άνθρωπο. Πριν λίγα χρόνια είχαμε δημοσιεύσει κάποιες πρακτικές μεθόδους σποράς για την αναπαραγωγή του φυτού, όπως τους είχε μελετήσει ο, αείμνηστος επίσης, φίλος, Γ. Δρίζος. Οι σπόροι αυτοί είναι λατρεμένη τροφή των μυρμηγκιών, που την βρίσκουν στα πιο παράξενα σημεία. Τους βάζουμε, λοιπόν, σε ένα τοίχο που έχει χτιστεί με λάσπη και ασβέστη, καθώς το φυτό λατρεύει τον ασβέστη, ρίχνουμε λίγο αεροζόλ για τα κουνούπια για να απομακρύνει τα μυρμήγκια κι αν είμαστε τυχεροί σε λίγο καιρό θα φυτρώσει και θα γεμίσει τον γύρο χώρο. Είναι δύσκολο να φυτρώσει η κάππαρη όπου θέλει ο άνθρωπος και όχι εκείνη. Οι σπόροι της έχουν ένα σκληρό περίβλημα. Αυτό πρέπει να χαρακωθεί και να εμβαπτισθεί σε οξέα, όπως το θειικό. Αλλά το ποσοστό αποτυχίας της βλάστησής τους είναι μεγάλο. Επίσης δύσκολη αποδεικνύεται η προσπάθεια πολλαπλασιασμού με μοσχεύματα. Οταν όμως φυτρώσει   είναι ευλογία. Με τα φύλλα της, τα μπουμπούκια και τους καρπούς της ανοίγει κανείς κυριολεκτικά φαρμακείο. Φλαβονοειδή, καμφερόλη, κερκετίνες, το ισχυρό αντιοξειδωτικό ρουτίνη έχουν ήδη βρεθεί σε εκχυλίσματα κάππαρης και δοκιμαστεί φαρμακευτικά.

Οι αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες των καρπών του φυτού ήταν γνωστές στους μεσογειακούς λαούς από πολύ παλιά, αλλά επιβεβαιώθηκαν και από κλινικές μελέτες. Διάφορες ουσίες από τους καρπούς της κάππαρης έδωσαν πολύ καλά αποτελέσματα σε πειράματα με διαβητικούς κρατώντας χαμηλά την περιεκτικότητα σακχάρου στο αίμα ενώ γίνονται έρευνες και για τις αντικαρκινικές δράσεις κάποιων από αυτές. Όσον αφορά αυτήν που τρώμε στις ταβέρνες είναι από την Τουρκία και το Μαρόκο κυρίως, καθώς οι πολυπράγμονες Ρωμιοί, που ξέρουν μόνο να κριτικάρουν, δεν ασχολούνται με τέτοιες καλλιέργειες, που θέλουν λίγο κόπο.

Πληροφοριακά, η παγκόσμια παραγωγή κάπαρης φθάνει τους 20.000 τόνους, και η τιμή της είναι χρυσάφι. Αλλά, είπαμε. Εδώ τα ξέρουμε όλα! Και κάθε καλοκαίρι, στο κάστρο στη Χώρα όλο και κάποιοι καταφέρνουν να καταστρέψουν μερικά φυτά για «ενθύμιο» στη σαλάτα τους…

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΜΑΪΟΥ 2023 ΤΗΣ ΕΝΤΥΠΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ»