Η περιοχή Κολοκυθιά

Ο παλαιότερος γνωστός, αλλά και ο πλέον ενδιαφέρων ιστορικά οικισμός των Κυθήρων. Ο οικισμός και ο ναός του Αγίου Γεωργίου σ’ αυτόν αναφέρονται στο Ανώνυμο ενετικό χρονικό περί Κυθήρων[1] του 16ου αι., το οποίο αναφέρεται σε σειρά ιστορικών γεγονότων που αφορούσαν τα Κύθηρα και έχουν αποδειχθεί απολύτως ακριβή.

Ειδικά για τον οικισμό της Κολοκυθιάς, που αναφέρεται ότι ιδρύθηκε γύρω στον 12ο αι. (ίσως και ενωρίτερα) από εποίκους από τη γειτονική Πελοπόννησο, υπήρξε ενδιαφέρουσα συζήτηση ανάμεσα στους ιστορικούς, ενώ είχε αναζητηθεί επιμόνως κατά την προετοιμασία της έκδοσης της Ακαδημίας Αθηνών για τους βυζαντινούς ναούς των Κυθήρων χωρίς αποτέλεσμα. Η ακριβής θέση του οικισμού της Κολοκυθιάς εντοπίστηκε το 1999 από το συγγραφέα του παρόντος, όταν βρισκόταν σε αναζήτηση του τοπωνυμίου στο πλαίσιο της έρευνας για τα κυθηραϊκά τοπωνύμια και αποτυπώθηκε σε σχετικό δημοσίευμα[2].

Η αναζήτηση του τοπωνυμίου αυτού γινόταν σε συνδυασμό με την παρατήρηση ότι η ονομασία Κολοκυθιά έπρεπε να σχετίζεται με τα Βυζαντινά Κολοκύθια της Ν. Πελοποννήσου, που βρίσκονται σχεδόν απέναντι από τα Κύθηρα στη Δ πλευρά της χερσονήσου που καταλήγει στο Ταίναρο. Το Ανώνυμο Χρονικό μιλούσε για κατοίκους από την Πελοπόννησο που πέρασαν απέναντι και εγκαταστάθηκαν στα Κύθηρα, ήταν, λοιπόν, ελκυστική η ιδέα της πιθανής σχέσης των δύο τοπωνυμίων. Μετά τον εντοπισμό ακολούθησε αρχαιολογική έρευνα και έχουν γίνει περιορισμένες δημοσιεύσεις για το θέμα από τους αρχαιολόγους.

Σύμφωνα με πληροφορίες, από την έρευνα έχει προκύψει ότι η οχυρή θέση στο λόφο πάνω από την Αγία Πατρικία ήταν ένα μικρό διοικητικό κέντρο φρουριακού τύπου, έτσι ώστε οι κατοικίες ίσως πρέπει να αναζητηθούν σε άλλη θέση στο εσωτερικό της περιοχής και πιθανόν στις αθέατες πλευρές που βρίσκονται στις ρεματιές που σχηματίζονται από το τρίγωνο, στην κορυφή του οποίου είναι η Κολοκυθιά και φθάνει μέχρι την Αγία Αναστασία ΝΔ και την Παναγία Δέσποινα Β. Στον όρμο της Αγίας Πατρικίας έχουν επισημανθεί ίχνη στο βράχο από προσεγγίσεις πλοίων και είναι πιθανό ότι κατά τα χρόνια ακμής του οικισμού της Κολοκυθιάς θα πρέπει να είχε χρησιμοποιηθεί αυτός ο λιμενίσκος για τα πλοία και όχι η γειτονική αγία Πελαγία. Από τα λοιπά ευρήματα στο χώρο θα προκύψει με ασφάλεια και η διάρκεια της χρησιμοποίησής του, καθώς αναφέρεται ότι έχουν βρεθεί νομίσματα και κεραμικά που ανάγονται πιθανόν και στον 8ο ή 9ο αι.

Όσον αφορά την ονομασία του τοπωνυμίου θεωρούμε ότι η λ. Κολοκυθιά για τα Κύθηρα δεν αλλάζει ουσιαστικά από τα Βυζαντινά Κολοκύθια[3] της Πελοποννήσου και η αλλαγή του τόνου οφείλεται απλά στην ανάγνωση του κειμένου που δεν ήταν γραμμένο στην Ελληνική. Μάλιστα σε πολύ μεταγενέστερη αναφορά (1697) για τη θέση, η οποία δεν είχε ανιχνευθεί κατά την αναζήτηση και ήταν στον κατάλογο εξωμονίων του Κώδικα του Νεκταρίου Βενιέρη, το τοπωνύμιο αναφέρεται Κολοκύθι[4]. Στο ίδιο το Ανώνυμο Χρονικό αναφέρεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου, ο οποίος όντως βρίσκεται στο σημείο αυτό και έχει χτιστεί στα σχετικά πρόσφατα χρόνια πάνω στον παλαιό βυζαντινό ναό. Ερείπια από το Βυζαντινό παρελθόν του οικισμού της Κολοκυθιάς διακρίνονται στον περιβάλλοντα το ναό χώρο.

Από την αναφορά στο Ανώνυμο Χρονικό για την ιστορία της περιοχής και την εποίκησή της προκύπτει ότι κατά την περίοδο που προηγήθηκε, τα Κύθηρα είχαν ερημωθεί πιθανόν από την παρουσία στην περιοχή των Σαρακηνών, αλλά ο πληθυσμός είχε αρχίσει να επανακάμπτει μετά την ήττα των Αράβων από τον Νικηφόρο Φωκά και την ανακατάληψη της Κρήτης το 961. Τότε, αναφέρει το Χρονικό, ένας από τους εποίκους στα Κύθηρα απέκτησε δύναμη και συμπεριφερόταν ως τυραννίσκος. Ανάγκασε έτσι τους κατοίκους να στείλουν αντιπροσωπεία στο Βυζαντινό διοικητή της Σπάρτης στον οποίο υπαγόταν το νησί και να ζητήσουν τη συμβουλή του. Όταν επέστρεψαν παρακίνησαν τους κατοίκους των Κυθήρων να λιθοβολήσουν τον τύραννο και στη συνέχεια απεστάλη στο νησί ο Γεώργιος Παχύς από τη Μονεμβασία για να διοικήσει τα Κύθηρα. Από το Χρονικό δεν προκύπτει αν υπήρχαν τότε και άλλες κατοικημένες θέσεις στα Κύθηρα, κάτι ιδιαίτερα πιθανό. Το παραπάνω περιστατικό θεωρείται σημαντικό για την ιστορία του τόπου, αν και αναφέρεται σε μία ιδιαίτερα σκοτεινή εποχή για τα Κύθηρα. Είναι μάλιστα πολύτιμο καθώς τα στοιχεία από την εποχή αυτή, αλλά και αρκετούς αιώνες ενωρίτερα, λείπουν εντελώς από την ιστορική έρευνα.

[1] C. N. Sathas, Documents inédits L’Histoire de la Grèce au Μoyen-âge, tome VI, Paris 1884, p. 301
[2] Άγιος Γεώργιος της Κολοκυθιάς, κείμενο Εμμ. Π. Καλλίγερος, φωτ. Χαρ. Σούγιαννης, εις εφημ. Κυθηραϊκά, φ. 125, Απρίλιος 1999, σ. 8. Ο εντοπισμός του τοπωνυμίου και της περιοχής έγινε από την παρατήρηση του κ. Παν. Διακόπουλου (νυν ιερέως στον Καραβά), ο οποίος παρακολούθησε διάλεξη του συγγραφέα του παρόντος στο Πνευματικό Κέντρο Κυθηρίων, στο οποίο αναφέρθηκε η απορία για το τοπωνύμιο, όπως είχε διατυπωθεί στο βιβλίο Εδώ γεννήθηκε η Αφροδίτη… Συνοπτική Ιστορία των Κυθήρων, στην α΄ έκδοσή του, το 1996.
[3] Έχει ενδιαφέρον ότι το 1564 αναφέρεται συναλλαγή (ναυλοσύμφωνο) μεταξύ του Κυθηρίου Αλοΐσιου δε Στάη και του καραβοκύρη Κωνσταντή Κολλάτου για τη μεταφορά βοοειδών από την Μάνη «εις τα Κολοκήθεια». Εμμ. Δρακάκης, Εμμ. Κασιμάτης νοτάριος…, σ. 231.
[4] Κώδικας επισκόπου Νεκταρίου Βενιέρη, φ. 30 v.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.