Η τύχη αμάχων Τούρκων προσφύγων στην Πλ. Άμμο το 1821.

Στην ιστορία δεν πρέπει να μένουν σκοτεινές γωνίες, ούτε να γίνονται «στρογγυλεύσεις» των γεγονότων, αλλά να ακολουθείται η Θουκυδίδεια μέθοδος της αναζήτησης της αλήθειας.

Το επεισόδιο για το οποίο μερικά πράγματα θα διαβάσετε παρακάτω δεν είναι από αυτά που είναι ιδιαίτερα γνωστά, καίτοι δεν είναι τόσο παλαιό. Γεγονός είναι ότι δεν αναφέρεται σε πολλές πηγές, σίγουρα δε μερικές από αυτές, είτε προσπαθούν να καταλογίσουν  ευθύνες και στα …θύματα, είτε αναφέρουν ελάχιστες πτυχές της υπόθεσης, είτε, τέλος, διαστρεβλώνουν  τα γεγονότα για να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα.

Είναι αλήθεια, πάντως, ότι σε εποχές επαναστατικού αναβρασμού πολλά επεισόδια παίρνουν εύκολα άλλη τροπή εξ αιτίας των παθών που βγαίνουν στην επιφάνεια και κάνουν τη λογική να παραμερίζει χάριν αυτών! Έτσι και στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι εμφανής η προσπάθεια των περισσότερων από αυτούς που έγραψαν σε παλαιότερες εποχές, να δικαιολογήσουν τα γεγονότα με βάση τα πάθη και την επί τέσσερις αιώνες αγωνία για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Δυστυχώς όμως αυτά δεν αρκούν για να τα δικαιολογούν όλα, ειδικά αν πρόκειται για την αφαίρεση της ζωής ανθρώπων που δεν αποτελούσαν απειλή, ούτε κινούνταν με στρατιωτικές διαθέσεις. Παρακάτω θα επιχειρήσουμε να αναφέρουμε, σε περίληψη φυσικά, τι συνέβη.

Σύμφωνα με τις πλέον αξιόπιστες πηγές  (Διον. Κόκκινος) το περιστατικό σημειώθηκε το 1821, όταν μικρό πλοίο με γυναικόπαιδα κυρίως, τούρκους όλους από την Πελοπόννησο, η οποία έπεφτε στα χέρια των επαναστατημένων Ελλήνων, προσέγγισε στην Πλ. Άμμο, στη θέση Δημαριάβλακο και κρύφτηκαν στη σπηλιά που από τότε ονομάζεται Τουρκοσπηλιά, ανάμεσα Πλ. Άμμου και Φούρνων.

Σύμφωνα με την αφήγηση της Αρετής Θ. Βαγγή (γύρω στα 1970), την οποία επικαλείται ο ιστορικός Γ. Λεοντσίνης [Τα Κύθηρα στον αγώνα του 1821] καμιά δεκαριά Καραβίτες τούς επιτέθηκαν, τους σκότωσαν όλους και τους έθαψαν σε ένα χωράφι, το οποίο όργωσαν αμέσως και το φύτεψαν με ελιές.

Όταν το επεισόδιο το κατέδωσαν στην Αστυνομία στη Χώρα, έφθασαν άνδρες της, έρριξαν το λάδι και το κρασί από τα σπίτια των χωρικών στο λαγκάδι και συνέλαβαν αδιευκρίνιστο αριθμό Καραβιτών, από τους οποίους, σύμφωνα με το Διον. Κόκκινο, οι περισσότεροι δεν είχαν σχέση με το επεισόδιο, καθώς οι πλείστοι  των πρωταγωνιστών του είχαν φροντίσει εν τω μεταξύ να διαφύγουν στην Πελοπόννησο, όπου μερικοί εντάχθηκαν στις δυνάμεις των επαναστατημένων Ελλήνων.

Εξ αυτών ένας Κατράκης εγκατεστάθη στη Λεμονιά (μάλλον Δαιμονιά) Λακωνίας και από αυτόν κατάγονται οι Κατράκηδες της περιοχής αυτής. Όσον αφορά την τύχη των συλληφθέντων. Αυτοί κατά τον Δ. Κόκκινο ήταν πολλοί, κατά την Αρ. Βαγγή (εγγονή του Κατράκη) πέντε, ενώ κατά τον Παν. Σουρή ή Τσιτσίλιο (ο οποίος γράφει το 1895 και χρησιμοποιεί πηγές γερόντων της εποχής του, αλλά το κείμενό του είναι γεμάτο υπερβολές), συνελήφθησαν 14, ενώ σκότωσαν επί τόπου έναν, τον Κυρ. Ζορμπά.

Μάλιστα ο ίδιος αναφέρει ότι τότε κατέστρεψαν εκ θεμελίων τον Καραβά, κάτι που ασφαλώς, δεν ανταποκρίνεται στα πράγματα. Αναφέρεται επίσης στη σφαγή 400(!) οικογενειών τούρκων, κάτι που είναι επίσης υπερβολή, καθώς άλλες πηγές αναφέρουν 40 οικογένειες και άλλες λιγότερους, ο δε Ι.Κασιμάτης, επικαλούμενος αναμνήσεις γερόντων επίσης, αναφέρεται σε 2 μικρά πλοιάρια με πρόσφυγες που κατευθύνονταν στην Κρήτη, οι οποίοι απεβιβάσθησαν στην Πλ. Άμμο, στους Φούρνους και στη Βλυχάδα. «Ολίγους» αναφέρει και ο Δ. Βαρυπάτης. Πόσοι εξάλλου θα μπορούσαν να μεταφερθούν από μικρά πλοιάρια;

Ανεξαρτήτως, πάντως του αριθμού αυτών των προσφύγων (και μία ζωή πρέπει να τυγχάνει του ίδιου σεβασμού όπως αν είναι χιλιάδες) όλοι συμφωνούν για το γεγονός της σφαγής, η οποία ήταν απεχθής πράξη, όσο και αν οι τούρκοι έχουν το «προνόμιο» εκατοντάδων ανάλογων περιστατικών στην ιστορία τους.

Ο ιερεύς Δανιήλ Βαρυπάτης, του οποίου τα Χρονικά έχουν δημοσιευθεί στην εφημερίδα ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ σε συνέχειες  και όλα μαζί στο δοκιμαστικό τεύχος του φυλλαδίου-έκδοση της εφημερίδας, ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ 1998), ο οποίος όμως επίσης δεν διακρίνεται πάντα για την ακρίβεια των όσων γράφει, αναφέρει ότι συνελήφθησαν επτά άτομα, απελευθερώθησαν δύο κατόπιν παρακλήσεως των συζύγων τους και εκτελέστηκαν τελικά πέντε.

Σύμφωνα με τις περισσότερο αξιόπιστες πηγές οι εκτελεσθέντες ήταν δύο και  απαγχονίστηκαν στη θέση που σήμερα αναφέρεται ως «Κρεμασμένοι» στην είσοδο της Χώρας στη θέση Ψαρρή, δεξιά στον εισερχόμενο από Βόρεια. Ο Βαρυπάτης αναφέρει ότι ήρθε δήμιος από την Κέρκυρα, ονόματι Σπύρος και κάνει εκτενή περιγραφή του απαγχονισμού, ο οποίος έγινε, κατά την άποψη αυτή, πλησίον της οικίας του Γιαννακού Φωτίου στην πλατεία Καρβέλα (στην ουσία πρόκειται για την ίδια περίπου περιοχή, καθώς δεν απέχει πολύ από την Ψαρρή).

Όλοι συμφωνούν ότι τα σώματα των απαγχονισθέντων αλείφθηκαν με πίσσα και έμειναν σε δημόσια θέα επί ημέρες για παραδειγματισμό των Κυθηρίων, εκφοβισμό  τους για το ενδεχόμενο επανάληψης, προφανώς δε προς αποτροπή ενεργειών φιλικών προς την Ελληνική Επανάσταση, προς την οποία, το χρόνο εκείνο (γιατί αργότερα άλλαξε η πολιτική μαζί με την κυβέρνηση), η Αγγλία ήταν αντίθετη.

Ο Βαρυπάτης αναφέρει ότι τα πτώματα έμειναν εκεί πέντε (!) χρόνια, ο δε Σουρής αναφέρει ότι τους 14 συλληφθέντες τους …«εφούρνισαν» στο δρόμο πριν τη Χώρα! Ο τελευταίος εντάσσει και αυτό το περιστατικό στην παλαιότατη διαμάχη αρχόντων και χωρικών, γράφει δε σε ένα φυλλάδιο το 1895, το οποίο εκδίδεται με την ευκαιρία κάποιας εκλογικής αναμετρήσεως, κατά την οποία ο ίδιος αναφέρει την τοποθέτησή του υπέρ ενός υποψηφίου. Πάντως, το σπάνιο αυτό φυλλάδιο με τίτλο «Η Τυραννία των αρχόντων και τα μαρτύρια των χωρικών»  περιέχει πολλές ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το 19^ο αι, για την περιοχή του Καραβά και των Λογοθετιανίκων, αλλά και άλλα περιστατικά της εποχής.

Όσον αφορά τους επικεφαλής των σφαγών. Ο Σουρής αναφέρει τους αδελφούς Χρήστο και Γεώργιο Κρίθαρη, το επώνυμο Κρίθαρης δε έχει μείνει και στη μνήμη παλαιοτέρων αφηγήσεων για την υπόθεση αυτή, η Αρ. Βαγγή προσθέτει έναν Κατράκη, ο Ι. Κασιμάτης έναν Τζωρτζόπουλο, ανάμεσα σε άλλους, ενώ άλλη παράδοση θέλει μεταξύ των πρωταιτίων και έναν Βαγγή.

Έρευνα στα τοπικά αρχεία δεν έχουμε υπ’  όψιν μας να έχει δημοσιευθεί για το θέμα. Για τους λόγους της σφαγής οι περισσότεροι, μεταξύ των οποίων και ο Δ.Κόκκινος, τον οποίο επικαλείται ο Γ. Λεοντσίνης, αναφέρουν την αγανάκτηση των Ελλήνων από τις πληροφορίες για τουρκικές ωμότητες στην Πελοπόννησο σε μία προσπάθεια ίσως να δικαιολογηθούν έμμεσα οι πράξεις. Ο μόνος που κάνει λόγο για κάποια διαφορετική αιτία είναι ο ιερεύς Δανιήλ Βαρυπάτης, ο οποίος γράφει:  «Επτά άνθρωποι από το χωρίον Καραβά ελήστευσαν ένα οθωμανικόν πλοίον μικρής χωρητικότητος, εθανάτωσαν τους ολίγους ανθρώπους οπού ήτον εις το πλοίον και επήραν όλο το μικρό φορτίον του και το εμοίρασαν». Ίσως στη φράση αυτή να κρύβεται και η αλήθεια.

Αυτή είναι μία μικρή περίληψη του θέματος για το οποίο θα μπορούσε να γραφτεί μία μονογραφία, αν και δεν έχει γίνει έρευνα σε βάθος στα αρχεία της Εκτελεστικής Αστυνομίας των Κυθήρων, όπως προαναφέραμε ή, τουλάχιστον εμείς δεν γνωρίζουμε κάτι τέτοιο. Επειδή όμως η ιστορική εντιμότης επιβάλλει να γράφονται όλες οι διατυπώσεις και πληροφορίες, όσο δυσάρεστα και αν είναι αυτά, στο μικρό αυτό σημείωμα προσπαθήσαμε να συγκεντρώσουμε όσα έχουμε υπ΄ όψιν μας για το θέμα, ελπίζουμε δε να προσκομισθούν και άλλες πληροφορίες πάνω σ΄ αυτό, ώστε να φωτισθεί εντελώς και να μην υπάρχουν σκιές πάνω του.