Η Ζωή της Τσιριγώτισσας στο Νησί όταν ο Άντρας της Μετανάστευε στην Αυστραλία

Το άρθρο αυτό πραγματεύεται ένα παραμελημένο θέμα που αφορά τις σημαντικές αλλαγές στη ζωή και στις δραστηριότητες της Τσιριγώτισσας συζύγου και μητέρας, μετά την αναχώρηση του άντρα της για την Αυστραλία, κατά την προπολεμική και την πρώιμη μεταπολεμική περίοδο της δεκαετίας του 1950 και μετά.

Η συζήτηση διεξάγεται με φόντο τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες εκείνης της εποχής που διαμόρφωναν την ζωή και την συμπεριφορά των κατοίκων. Τα Κύθηρα ήταν τότε ένας απομονωμένος και απόμερος τόπος, χωρίς ηλεκτρισμό, χωρίς τηλέφωνα, χωρίς εφημερίδες,  χωρίς ραδιόφωνο, χωρίς καμιά επικοινωνία με τον έξω κόσμο και χωρίς καμία γνώση πως ήταν η ζωή έξω από το Νησί. Από οικονομικής πλευράς, οι μόνοι παραγωγικοί κλάδοι ήταν η μικρής κλίμακας γεωργία και η οικόσιτη κτηνοτροφία για τις ανάγκες της οικογένειας, ενώ δεν υπήρχαν άλλες δυνατότητες ευρύτερης απασχόλησης και δημιουργίας εισοδήματος.

Η τοπική κοινωνία, ίσως και λόγω της απομόνωσης,  ήταν πολύ συντηρητική και διόλου ανεκτική, η δε οικογένεια ως κύτταρο της κοινωνίας ήταν εσωστρεφής με αυστηρούς κανόνες, αναφορικά με τις κοινωνικές σχέσεις των μελών της, την συμπεριφορά των παιδιών και τις σχέσεις των δύο φύλων. Στην γενική αυτή απομόνωση ενός νησιού  αποστειρωμένου από εξωτερικές επιρροές, οι γυναίκες ήταν ακόμη περισσότερο περιορισμένες, κοινωνικά και οικονομικά, εντός του στενού και αυστηρού πυρήνα μιας πατριαρχικής οικογένειας.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον της οικογενειακής τάξης, η μετανάστευση του συζύγου επέφερε μια αναστάτωση, η οποία συνεπαγόταν  ψυχολογικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις για τα υπόλοιπα μέλη της πολυπληθούς συνήθως οικογένειας και ιδιαίτερα για την ίδια την σύζυγο. Ακολουθούσαν και άλλες  παρόμοιες και ίσως πιο επίπονες αναταράξεις στον οικογενειακό ιστό, όταν και τα παιδιά σε σχετικά μικρή ηλικία μετανάστευαν μετά από «πρόσκληση» του πατέρα. Η σύζυγος απελευθερωνόταν μεν ουσιαστικά από την εξουσία του συζύγου, αναλάμβανε όμως, είτε το ήθελε είτε όχι, τα ηνία του νοικοκυριού με πρόσθετα καθήκοντα και πολλές δεσμεύσεις περιοριστικές της ελευθερίας της. Είχε τώρα υπό την δική της διαχείριση τα περιορισμένα οικονομικά του διχοτομημένου νοικοκυριού, τα οποία συμπληρώνονταν από τα, εν πολλοίς, περιστασιακά εμβάσματα του συζύγου. Είχε επίσης την ευθύνη διαμόρφωσης και ελέγχου του πλέγματος των κοινωνικών σχέσεων της οικογένειας έναντι του εξωοικογενειακού περιβάλλοντος του χωριού και του Νησιού.

Σε αυτές τις συνθήκες, η φροντίδα των νεαρών μελών της οικογένειας είχε πρωτεύουσα σημασία. Τα παιδιά, ιδιαίτερα τα κορίτσια, απελευθερώνονταν μεν και αυτά, όπως η σύζυγος,  από την πατριαρχική κυριαρχία, αλλά παραδίνονταν στην ίσως περισσότερο αυστηρή και περιοριστική μητριαρχική κυριαρχία. Συναισθανόμενη το βάρος των ευθυνών που επωμιζόταν από την μετακύλιση των «αρμοδιοτήτων» του συζύγου στο άτομό της και συνειδητοποιώντας ότι η απουσία της πατρικής «προστασίας» καθιστούσε τις θυγατέρες περισσότερο ευάλωτες σε εξωτερικές επιρροές ή κακόβουλα σχόλια και υπαινιγμούς, η μητέρα όφειλε να περιορίζει τις  κοινωνικές συναναστροφές των κοριτσιών και ορισμένες φορές να τους στερεί ακόμη και την δυνατότητα εκπαίδευσης, ιδιαίτερα αν έπρεπε να μετακινηθούν από τον στενό περίγυρο της μητρικής εποπτείας.

Πολλά κορίτσια ευρισκόμενα σε ένα οικονομικό και κοινωνικό αδιέξοδο, αδύνατο σχεδόν να παντρευτούν στο Νησί  χωρίς προίκα, αναγκάζονταν, πολλές φορές ακουσίως, να επιβιβάζονται στο  «πλοίο των νυμφών» για την Αυστραλία για ένα προαποφασισμένο γάμο, χωρίς την αναγκαιότητα  της προίκας, αλλά με άγνωστη έκβαση.

Η ίδια η σύζυγος, παρά την απελευθέρωση της από την συζυγική εξουσία, εξακολουθούσε να είναι δέσμια των κοινωνικών προκαταλήψεων και στερεοτύπων, που της δημιουργούσαν την υποχρέωση να ακολουθεί μια συνάδουσα προς το κοινωνικό περιβάλλον προσωπική συμπεριφορά και στάση, ώστε να αποφεύγει την αρνητική κοινωνική κριτική που θα μπορούσε να βλάψει την προσωπικότητά της και να θίξει  τις ηθικές οικογενειακές αξίες και την υπερηφάνεια της οικογένειας. Οι περιορισμοί αυτοί θα μπορούσαν να συνοψιστούν ως «συμπεριφορά της Πηνελόπης αναμένοντας την επιστροφή του Οδυσσέα».

Είναι γενικότερα αποδεκτό, ότι οι γυναίκες αυτές, και συνεπώς και οι Τσιριγώτισσες, αποτελούσαν την «αόρατη ραχοκοκαλιά» της μεταναστευτικής διαδικασίας, χωρίς τις οποίες η αποδημία των ανδρών δεν θα ήταν εύκολη ή ακόμη και εφικτή. Αποτίοντας τους φόρο τιμής, τα Ηνωμένα Έθνη χαρακτηρίζουν τις γυναίκες αυτές ως «μη αναγνωρισμένες ηρωίδες» στην ευρύτερη υπόθεση της μετανάστευσης.

[1] Τα άρθρο αυτό είναι μια εύληπτη για το ευρύ κοινό σύντομη περίληψη από την Αγγλική 
δημοσίευση του συγγραφέα στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό 
Women's Studies International Forum 31 (2008) 96–103, με τίτλο:  
“Changing Roles and Attitudes of Women Staying Behind in Split Households When Men Emigrate: 
The Story of the Secluded Greek Island of Kythera with Mass Emigration to Australia”.

Οι φωτογραφίες του αφιερώματος ανήκουν στην Πολιτιστική Εταιρεία Κυθήρων.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην έντυπη έκδοση Φ.313 Μάιος 2016