Ημέρα Περιβάλλοντος: Αντιμετωπίζοντας την κρίση της πλαστικής ρύπανσης

Η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος διοργανώνεται ετησίως από το 1974, στις 5 Ιουνίου, και αποτελεί τη μεγαλύτερη πλατφόρμα των Ηνωμένων Εθνών για την ενημέρωση του παγκόσμιου κοινού σχετικά με τα περιβαλλοντικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα.

Φέτος, η Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος επικεντρώνεται στις λύσεις για την κρίση της πλαστικής ρύπανσης (#BeatPlasticPollution).

Ο λόγος;

Η ανθρωπότητα παράγει περισσότερους από 430 εκατομμύρια τόνους πλαστικού ετησίως, τα δύο τρίτα των οποίων είναι προϊόντα βραχείας διάρκειας που σύντομα γίνονται απόβλητα, γεμίζοντας τον ωκεανό και, συχνά, εισχωρούν στην ανθρώπινη τροφική αλυσίδα.

Μάλιστα, και παρά τις σχετικές εκκλήσεις και διεθνείς πρωτοβουλίες, ο κόσμος παράγει σήμερα διπλάσια πλαστικά απόβλητα από ό,τι πριν από δύο δεκαετίες, με το μεγαλύτερο μέρος τους να καταλήγει σε χωματερές, να αποτεφρώνεται ή να διαρρέει στο περιβάλλον και μόνο το 9% να ανακυκλώνεται επιτυχώς, σύμφωνα με νέα έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).

Συνολικά, το 46% των πλαστικών απορριμμάτων καταλήγει να είναι σε χωματερή, ενώ το 22% κακοδιαχειρίζεται και μετατρέπεται σε σκουπίδια. Σε αντίθεση με άλλα υλικά, το πλαστικό δεν βιοδιασπάται. Μπορεί να χρειαστούν έως και 1.000 χρόνια για να διασπαστεί, οπότε όταν απορρίπτεται, συσσωρεύεται στο περιβάλλον. Αυτή η ρύπανση πνίγει τη θαλάσσια ζωή, βλάπτει το έδαφος, δηλητηριάζει υδροφόρους ορίζοντες και υπόγεια ύδατα, ενώ μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία.

Σχεδόν το ήμισυ του συνόλου των πλαστικών απορριμμάτων παράγονται στις χώρες του ΟΟΣΑ. Τα πλαστικά απόβλητα που παράγονται ετησίως ανά άτομο ποικίλλουν από 221 κιλά στις Ηνωμένες Πολιτείες και 114 κιλά στις ευρωπαϊκές χώρες του ΟΟΣΑ έως 69 κιλά, κατά μέσο όρο, για την Ιαπωνία και την Κορέα. Τα πλαστικά απόβλητα που παράγονται ετησίως ανά άτομο στην Ελλάδα προσεγγίζουν τα 70 κιλά. Η εκτίμηση είναι πως κάθε χρόνο διαρρέουν στο περιβάλλον σχεδόν 40.000 τόνοι πλαστικών απορριμμάτων. Από αυτά, 11.500 τόνοι καταλήγουν στη Μεσόγειο, και σχεδόν το 70% αυτών των πλαστικών απορριμμάτων ρυπαίνει κάθε χρόνο τις ελληνικές ακτές.

Η περισσότερη πλαστική ρύπανση προέρχεται από την ανεπαρκή συλλογή και απόρριψη μεγαλύτερων πλαστικών υπολειμμάτων γνωστών ως μακροπλαστικά. Διαρροή όμως μικροπλαστικών (συνθετικά πολυμερή μικρότερα από 5 mm σε διάμετρο) από βιομηχανικά πλαστικά, συνθετικά υφάσματα, οδικές σημάνσεις και φθορά ελαστικών είναι επίσης σημαντικό πρόβλημα.

Είναι η ρύπανση το μόνο πρόβλημα με το πλαστικό; Όχι, συμβάλλει επίσης στην κλιματική κρίση. 3.5% των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου οφείλεται στην παραγωγή των πλαστικών, που αποτελεί μια από τις πιο ενεργοβόρες παραγωγικές διαδικασίες στον κόσμο και βασίζεται στα ορυκτά καύσιμα, όπως το αργό πετρέλαιο.

Από πού προέρχεται όλο αυτό το πλαστικό;

Ο τομέας της συσκευασίας είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός πλαστικών απορριμμάτων μιας χρήσης στον κόσμο. Περίπου το 36% όλων των πλαστικών που παράγονται χρησιμοποιούνται στις συσκευασίες. Αυτό περιλαμβάνει πλαστικά δοχεία τροφίμων και ποτών μίας χρήσης, το 85% των οποίων καταλήγει σε χωματερές ή ως κακοδιαχειρισμένα απόβλητα.

Η γεωργία είναι ένας άλλος τομέας όπου το πλαστικό χρησιμοποιείται πολύ, όπως και ο κλάδος της αλιείας. Πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι περισσότερα από 100 εκατομμύρια κιλά πλαστικού εισέρχονται στους ωκεανούς μόνο από βιομηχανικά αλιευτικά εργαλεία. Η βιομηχανία της μόδας είναι εξίσου σημαντικός χρήστης πλαστικών. Περίπου το 60% του υλικού που χρησιμοποιείται στα ρούχα είναι πλαστικό, συμπεριλαμβανομένων πολυεστέρα, ακρυλικού και νάιλον.

Τι μπορεί να γίνει με την πλαστική ρύπανση;

Το 2022, τα κράτη μέλη του ΟΗΕ συμφώνησαν σε ένα ψήφισμα για τον τερματισμό της πλαστικής ρύπανσης. Μια Διακυβερνητική Επιτροπή Διαπραγματεύσεων αναπτύσσει ήδη ένα νομικά δεσμευτικό κείμενο για τη ρύπανση από πλαστικό, με στόχο να έχει οριστικοποιηθεί έως τα τέλη του 2024. Οι συνομιλίες επικεντρώνονται σε μέτρα που εξετάζουν ολόκληρο τον κύκλο ζωής των πλαστικών, από την εξόρυξη και το σχεδιασμό προϊόντων έως την παραγωγή και τη διαχείριση των απορριμμάτων.

Οι πόλεις μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια. Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες είναι σε εξέλιξη αυτή την περίοδο. Για παράδειγμα, το DEFINITE-CCRI υποστηρίζει σχετικά καινοτόμα έργα και απαραίτητες υποδομές με υψηλό αντίκτυπο σε τοπικές κοινωνίες σε όλη την Ευρώπη.

Αυτό όμως δεν αρκεί

Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κρίσης της πλαστικής ρύπανσης απαιτείται συστημική αλλαγή. Αυτό σημαίνει μια άλλη περιβαλλοντική κουλτούρα απομάκρυνσης από την τρέχουσα γραμμική οικονομία πλαστικού (που επικεντρώνεται στην παραγωγή, χρήση και απόρριψη του υλικού) σε μια κυκλική οικονομία (μείωσης, επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης). Το πλαστικό είναι το υλικό κλειδί για την υιοθέτησή της και η συμμετοχή όλων των φορέων της οικονομικής ζωής (επιχειρήσεις, τοπικές κοινότητες, πολίτες, καταναλωτές), απαραίτητη προϋπόθεση.