Ήπειρος: Γεωγραφικά και ιστορικά στοιχεία από τον Στράβωνα

Τα τρία άρθρα που γράψαμε την προηγούμενη εβδομάδα είχαν μεγάλη απήχηση και περισσότερα από χίλια σχόλια συνολικά. Υπήρχαν έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ αναγνωστών και κάποια σχόλια ήταν εκτός τόπου, χρόνου και πραγματικότητας. Όταν διαβάζουμε ότι η Ελλάδα είναι ένα τεχνητό κράτος, δημιούργημα των Αγγλοσαξώνων (προφανώς αυτό αφορά τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου και τη μετέπειτα «εκκαθάριση» της Πελοποννήσου από τους Γάλλους του Μεζόν), το βλέπουμε απλά ως νιοστή επανάληψη μιας ευρέως διαδεδομένης, σε ορισμένους κύκλους, άποψη.

Όταν όμως διαβάζουμε ότι το κράτος αυτό έφτανε ως τη Λαμία (δεν σας τα είπανε καλά, η γραμμή Αμβρακικού – Παγασητικού φτάνει βόρεια της Αμφιλοχίας και κοντά στον Βόλο…) και, το πιο εξωφρενικό όλων όσων διαβάσαμε, ότι η Ελλάδα στηρίχτηκε στον πολιτισμό των Αλβανών (!) και των Τούρκων (!) τους οποίους έκλεψε, είναι αδύνατο να μείνουμε απαθείς… Ποιος είναι ο πολιτισμός των Αλβανών, ενός λαού που αναφέρεται για πρώτη φορά τον 10ο – 11ο αιώνα και προσπαθεί με κάθε τρόπο να παρουσιαστεί ως απόγονος των Ιλλυριών; Ας παρουσιάσουν οι Αλβανοί, ένα αρχαίο αγγείο έστω, που να αναφέρεται σε αυτούς. Κι όταν μάθουν από πού τελικά κατάγονται (από τη Βόρεια Θράκη πιθανότατα σύμφωνα με τις επικρατέστερες επιστημονικές απόψεις) τα ξαναλέμε.

Όσο για τον πολιτισμό των Τούρκων, αυτό κι αν αποτελεί αποτυχημένο ανέκδοτο… Οι σφαγές, οι λεηλασίες, οι βιασμοί, οι βίαιοι εξισλαμισμοί και άλλα παρόμοια είναι πολιτισμός; Από πού παρήγαγαν πολιτισμό οι Τούρκοι, από τις στέπες κοντά στη λίμνη Βαϊκάλη; Και τέλος πάντων, εμείς οι σύγχρονοι Έλληνες δεν έχουμε καμία σχέση με όσους μεγαλούργησαν σε τούτο τον τόπο πριν 2.500 χρόνια;

Αυτά τα λίγα για κάποια εξωφρενικά πράγματα που διαβάσαμε σε σχόλια άρθρων μας πριν λίγες μέρες. Επειδή η Ήπειρος είναι η αδυναμία μας και προσπαθούμε να παρουσιάσουμε όσο το δυνατόν περισσότερα, άγνωστα ως επί το πλείστον, στοιχεία γι’ αυτήν, θα δούμε σήμερα τι έγραφε για την Ήπειρο, τα όρια και τα έθνη που την κατοικούσαν και άλλες λεπτομέρειες, ο μεγαλύτερος γεωγράφος της αρχαιότητας, ο Στράβωνας, που έζησε από το 64/63 π.Χ. ως το 23/24 μ.Χ., σχεδόν δηλαδή για ενενήντα χρόνια.

Τα στοιχεία προέρχονται από τα «ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΣΤΡΑΒΩΝΑ» και περιλαμβάνονται στην επιστημονική επετηρίδα «ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ», ΤΟΜΟΣ Ι, Ιωάννινα 2024. Όλο το κεφάλαιο για τον Στράβωνα και την Ήπειρο έχει γραφτεί από τον Νίκο Θ. Υφαντή, ο οποίος μετέφρασε και τα αρχαία κείμενα στα Νέα Ελληνικά.

Λίγα λόγια για τον Στράβωνα

Ο Στράβωνας, ο μεγαλύτερος γεωγράφος της αρχαιότητας γεννήθηκε στην Αμάσεια του Πόντου το 64/63 π.Χ. και πέθανε το 23/24 μ.Χ. Είχε εξαιρετική μόρφωση. Ταξίδεψε πολύ: από την Αρμενία ως την Τυρρηνία κι από τον Εύξεινο Πόντο ως τα όρη της Αιθιοπίας, όπως γράφει ο ίδιος. Έζησε πολλά χρόνια στη Ρώμη και την Αλεξάνδρεια. Σημαντικότερο έργο του ήταν τα «Ιστορικά Υπομνήματα» που περιελάμβανε 43 βιβλία, από τα οποία σώθηκαν μόνο 13 αποσπάσματα. Ευτυχώς, το άλλο σημαντικό έργο του Στράβωνα, τα «Γεωγραφικά» που αποτελούνται από 17 βιβλία σώθηκαν ακέραια. Σε αυτά, ο Στράβων κάνει και ιστορικές αναφορές. Η συγγραφή του έργου τελείωσε το 7 π.Χ. Τα «Γεωγραφικά» έφτασαν σε μας σε χειρόγραφους κώδικες. Το έργο μεταφράστηκε στα Λατινικά το 1454 και τυπώθηκε το 1471 στη Ρώμη. Το έργο του Στράβωνα μετέφρασε και εξέδωσε στο Παρίσι ο Αδαμάντιος Κοραής μεταξύ 1815 και 1819.

Τα έθνη που περιγράφει ο Στράβωνας στο Ζ’ Κεφάλαιο των «Γεωγραφικών»

Σύμφωνα λοιπόν με τον Στράβωνα και τη μετάφραση του Νίκου Θ. Υφαντή: «Τα προσδιορισμένα έθνη, λοιπόν, της περιοχής που περικλείεται ανάμεσα στα Ιλλυρικά βουνά, τον Ίστρο (Δούναβη) ποταμό και τα θρακικά όρη είναι αυτά, όπως εκείνα επίσης, που κατοικούν στις ακτές της Αδριατικής, αρχίζοντας από τον μυχό της. Και όσα ζουν στη λεγόμενη αριστερή μεριά του Ευξείνου από τον Ίστρο ως το Βυζάντιο. Απομένουν να περιγράφουν τα νότια μέρη της ορεινής περιοχής που αναφέραμε και οι χώρες που βρίσκονται παρακάτω, στη συνέχεια, στις οποίες περιλαμβάνονται οι τόποι των βαρβάρων και η Ελλάδα. Και ως τα σήμερα τους Θράκες, τους Ιλλυριούς και τους Ηπειρώτες τους έχει ακόμη μες τα όριά της η Ελλάδα.

Σε προηγούμενους καιρούς η γειτνίαση αυτή θα ήταν πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι σήμερα, αφού αναντίρρητα και τώρα μεγάλο μέρος της Ελλάδας κατέχουν οι βάρβαροι, όπως οι Θράκες που ζουν στη Μακεδονία και ορισμένα μέρη της Θεσσαλίας, οι Θεσπρωτοί, οι Κασσωπαίοι (αρχαία ελληνική φυλή που ζούσε στην Ήπειρο, συγκεκριμένα στη Θεσπρωτία, από τον Αμβρακικό μέχρι την αρχαία Νικόπολη), οι Αμφίλοχοι (αρχαίο ακαρνανικό φύλο), οι Μολοσσοί (αρχαίο ηπειρωτικό φύλο) και οι Αθαμάνες (αρχαίο ελληνικό φύλο που κατοικούσε στη ΝΑ Ήπειρο και τη Δυτική Θεσσαλία) όλα ηπειρωτικά φύλα, στα άνω μέρη της Ακαρνανίας και της Αιτωλίας.

Στη συνέχεια ο Στράβωνας αναφέρεται στην ερήμωση της Ηπείρου από τους Ρωμαίους και παραπέμπει στον Πολύβιο (διαπρεπής Αρκάδας ιστορικός που έζησε περίπου από το 202 π.Χ. ως το 120 π.Χ.) που γράφει ότι ο Ρωμαίος Αιμίλιος Παύλος κατέστρεψε 70 πόλεις της Ηπείρου και αιχμαλώτισε 150.000 ανθρώπους μετά τη νίκη του επί του Μακεδόνα βασιλιά Περσέα στην Πύδνα, το 168 π.Χ.

Οριοθέτηση της Ηπείρου

Για τα όρια της Ηπείρου γράφει ο Στράβωνας: «Τα πρώτα μέρα της (ενν. της Ηπείρου) λοιπόν, είναι εκείνα που βρίσκονται γύρω στην Επίδαμνο (το σημερινό Δυρράχιο) και την Απολλωνία. Και από την Απολλωνία ως τη Μακεδονία ανοίγεται η Εγνατία Οδός με κατεύθυνση προς τ’ ανατολικά, μετρημένη βήμα βήμα σε κάθε μίλι της και σημαδεμένη με στήλες ως τα Κύψελα (τα σημερινά Ύψαλα της Ανατολικής Θράκης) και τον ποταμό Έβρο. Το μάκρος της φτάνει τα 535 μίλια… το μίλι ισοδυναμεί με οχτώ στάδια (ένα στάδιο=195 μέτρα)… Το πρώτο όμως μέρος της (ενν. της Εγνατίας) ονομάζεται Κανδαονία από ένα ιλλυρικό όρος, κι ύστερα η οδός περνάει από την πόλη Λυχνιδό (τη σημερινή Αχρίδα των Σκοπίων) και τον Πυλώνα, μια τοποθεσία που βρίσκεται στα όρια της Ιλλυρίας και της Μακεδονίας πάνω στον δρόμο αυτό». Και συνεχίζει ο Στράβωνας: «Αν πάρουμε αυτή την οδό από την Επίδαμνο και την Απολλωνία, στα δεξιά μας έχουμε τα λεγόμενα Ηπειρωτικά έθνη, που περιβρέχονται από το Σικελικό Πέλαγος, ως τον Αβρακικό Κόλπο και στ’ αριστερά μας τα βουνά των Ιλλυριών, που τα εξετάσαμε προηγουμένως και τα έθνη που κατοικούν ως τη Μακεδονία και τη χώρα των Παιόνων (Ελληνοθρακικό φύλο που κατοικούσε στη Μακεδονία και τη Θράκη και αναφέρεται από τον Όμηρο). Και από τον Αμβρακικό Κόλπο οι περιοχές που εκτείνονται προς τ’ ανατολικά, αυτές που έχουν αντίκρυ τους των Πελοπόννησο, ανήκουν στην Ελλάδα.

Τα Ηπειρωτικά έθνη

Πολύ σημαντική είναι η αναφορά του Στράβωνα για τα φύλα των Ηπειρωτών. Παραθέτει, συμφωνώντας με την άποψη του Χιώτη ιστορικού και ρήτορα Θεόπομπου (4ος π.Χ. αι.), άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία. Ας δούμε τι γράφει: «Τα φύλα των Ηπειρωτών είναι 14 λέει ο Θεόπομπος. Απ’ αυτά τα πλέον ονομαστά, επειδή κάποτε εξουσίασαν ολόκληρη την Ήπειρο (πρώτα οι μεν και έπειτα οι δε), είναι οι Χάονες και οι Μολοσσοί. Οι τελευταίοι απέκτησαν μεγάλη δύναμη εξαιτίας των συγγενικών τους δεσμών που είχαν οι βασιλείς τους (κατάγονταν από το γένος των Αιακιδών) και από το ότι κοντά τους βρισκόταν το μαντείο της Δωδώνης, που ήταν παλιό κι ονομαστό. Οι Χάονες λοιπόν και οι Θεσπρωτοί και στη συνέχεια έπειτα απ’ αυτούς οι Κασσωπαίοι (που και τούτοι είναι Θεσπρωτοί) κατοικούν κι εκμεταλλεύονται την παραθαλάσσια χώρα, που απλώνεται από τα Κεραύνια Όρη (σημ: στην περιοχή της Χειμάρρας) ως τον Αμβρακικό και πολύ πλούσια.

Σ’ αυτό το διάστημα, στο μέσο της έκτασης των Κεραυνίων, υπάρχει ένας λιμένας, ο Πάνορμος (σημ. αργότερα επίνειο της Χειμάρρας) στο όνομα και έπειτα έρχεται ένας άλλος λιμένας, ο Ογχησμός (σημ: οι σημερινοί Άγιοι Σαράντα), αντίκρυ από τον οποίο βρίσκεται η δυτική μεριά της Κέρκυρας, και ύστερα υπάρχει ένα άλλο λιμάνι, η Κασσιόπη, το οποίο απέχει από το Βρεντήσιο (σημ: το σημερινό Μπρίντιζι, αποικία των αρχαίων Κρητών) χίλια εφτακόσια στάδια. Ίση είναι επίσης η απόσταση με τον Τάραντα, από ένα άλλο νοτιότερο της Κασσιόπης ακρωτήριο που το λένε Φαλακρό».

Μετά τον Ογχησμό βρίσκεται το Ποσείδιο (σημ.: ακρωτήριο της Χαονίας) και το Βουθρωτό (σημ.: αρχαία πόλη της Β. Ηπείρου) στο στόμιο του λιμένα που ονομάζεται Πυλώδης (σημ: το λιμάνι του Βουθρωτού που σχηματίζεται από το ακρωτήριο Στύλος και περιέχει δύο μικρές λιμνοθάλασσες) κι είναι χτισμένο σε μια μεριά που μοιάζει με Χερσόνησο κι είχε επικοιστεί από τους Ρωμαίους κι ύστερα έρχονται τα Σύβοτα. Μικρά νησιά είναι τα Σύβοτα (τα αναφέρει κι ο Θουκυδίδης μ’ αυτό το όνομα) που απέχουν λίγο από την Ήπειρο και βρίσκονται στην ανατολική άκρη της Κέρκυρας, τη Λευκίμμη. Και άλλα μικρά νησιά βρίσκονται στην πορεία αυτού που ταξιδεύει που αξίζει να αναφέρουμε. Ύστερα συναντάμε το ακρωτήριο Χειμέριο (λιμάνι και ακρωτήριο της Θεσπρωτίας) και τον Γλυκύ Λιμένα (το λιμάνι του Φαναριού ή Σπλάντζας στη Θεσπρωτία) στο οποίο χύνεται ο Αχέρως ποταμός που αφού δεχθεί τα νερά και άλλων ποταμών πέφτει στην Αχερουσία λίμνη έτσι ώστε να γλυκάνει τα νερά του Κόλπου. Κοντά εκεί εκβάλλει και ο Θυάμης. Ψηλότερα απ’ αυτόν τον Κόλπο βρίσκεται η Κίχυρος (σημ: πόλη της Θεσπρωτίας, την οποία άλλοι ταυτίζουν με το Γλυκύ της Παραμυθιάς και άλλοι με το Καστρί όπου υπάρχουν αρχαία ερείπια) που παλαιότερα λεγόταν Εφύρα πόλη των Θεσπρωτών. Και στο εσωτερικό της χώρας πιο μέσα από το Βουθρωτό είναι η Φοινίκη (αρχαιότατη, σημαντική πόλη της Ηπείρου).

Οι Αμφίλοχοι

Σύμφωνα με τον Στράβωνα: «Ηπειρώτες είναι και οι Αμφίλοχοι όπως και αυτοί που βρίσκονται υψηλότερά τους, όσοι κατοικούν στην τραχιά χώρα που συνορεύει με τα Ιλλυρικά Όρη, οι Μολοσσοί και οι Αθαμάνες και οι Αίθικες (που ανήκαν στους λεγόμενους πρωτοέλληνες) και οι Τυμφαίοι (ζούσαν σε περιοχή του όρους Τύμφη ή Γκαμήλα) και οι Ορέστες (αρχαίο ελληνικό φύλο που κατοικούσε μεταξύ Αλιάκμονα και Αώου), οι Παρωραίοι(λαός της Ιλλυρίδας) και οι Ατιντάνες (σημ.: κατοικούσαν μεταξύ Ηπείρου και Ιλλυρίας) από τους οποίους άλλοι γειτονεύουν με τους Μακεδόνες και άλλοι με το Ιόνιο.

Ιλλυρικά έθνη-Μολοσσοί

Για τα ιλλυρικά έθνη γράφει ο Στράβωνας: «Αναμειγμένα με όλους αυτούς είναι και τα διάφορα ιλλυρικά έθνη που ζουν στο νότιο τμήμα αυτής της ορεινής περιοχής πιο πάνω από το Ιόνιο. Γιατί ψηλότερα από την Επίδαμνο και την Απολλωνία ως τα Κεραύνια Όρη ζούνε οι Βυλλίονες (αρχαίο ηπειρωτικό φύλο) και οι Ταυλάντιοι (ιλλυρικό φύλο που νικήθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο πριν φύγει για την εκστρατεία του στην Ασία) και οι Παρθίνιοι (ιλλυρικό φύλο) και οι Βρύζοι (αρχαίο μακεδονικό φύλο). Κάπου εκεί κοντά βρίσκονται και τα ορυχεία αργύρου, αυτά του Δαμαστίου (σημ: αρχαία πόλη της Ηπείρου που κάποιοι την ταυτίζουν με την Αντιγόνεια, ενώ άλλοι την τοποθετούν κοντά στο Αργυρόκαστρο οπότε έτσι εξηγείται και το πρώτο συνθετικό του ονόματός του) γύρω από τα οποία δημιούργησαν την επικράτειά τους και οι Δυέστες (αβέβαιο αν ήταν ηπειρωτικό ή ιλλυρικό φύλο) και οι Εγχέλειοι (ιλλυρικός λαός που κατοικούσε ανάμεσα στην Επίδαμνο και τα Κεραύνια Όρη) που τους ονόμαζαν και Σεσαρήθους. Κλείνουμε με την αναφορά του Στράβωνα στους Μολοσσούς και τον Πύρρο: «Και από τους Ηπειρώτες οι Μολοσσοί είχαν ως βασιλείς τον Πύρρο, γιο του Νεοπτόλεμου που ήταν επίσης γιος του Αχιλλέα και τους απογόνους του που κατάγονταν από τη Θεσσαλία. Οι υπόλοιποι είχαν ντόπιους βασιλιάδες. Υστερότατα από δυναστεία σε δυναστεία όλη η χώρα εκτός ορισμένων περιοχών πιο πάνω από το Ιόνιο περιήλθε στην εξουσία των Μακεδόνων».

Επίλογος

Αυτή ήταν η περιγραφή του κορυφαίου γεωγράφου της αρχαιότητας Στράβωνα για την Ήπειρο. Ξεκαθαρίζει τα όριά της και τα φύλα της. Η ελληνικότητα της Ηπείρου είναι αναμφισβήτητη. Φυσικά για Αλβανία, Αλβανούς κ.λπ. ο Στράβωνας δεν κάνει καμία αναφορά αφού βέβαια δεν υπήρχαν. Καπηλεύτηκαν την ιστορία των Ιλλυριών, καπηλεύονται την ελληνική ιστορία, δεν τηρούν τις υποχρεώσεις που έχουν αναλάβει και δρουν ως «εμπροσθοφυλακή» διαφόρων (Οθωμανών, Ιταλών, Τούρκων κ.ά.). Και μόνο όταν οι Αλβανοί εφαρμόσουν τους βασικούς κανόνες του Κράτους Δικαίου, τότε θα αποκτήσουν τον σεβασμό που τόσο πολύ διατείνονται ότι δεν τους δείχνουν οι άλλοι…

Πηγή: Ζ’ Βιβλίο των «Γεωγραφικών» του Στράβωνα, Ζ’, Κεφάλαιο και Επιτομές. Οι μεταφράσεις και τα περισσότερα σχόλια έγιναν από τον Νίκο Θ. Υφαντή.
Περισσότερα στην επιστημονική επετηρίδα «ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ», Τόμος Ι., ΙΔΡΥΜΑ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ, ΙΩΑΝΝΙΝΑ, 2024