Το πρώτο Νοσοκομείο, μεγάλη αρχή του εκσυγχρονισμού στον τόπο

Καινοτομίες και δημιουργικότητα που διαμόρφωσαν το γίγνεσθαι των Κυθήρων

Νικόλαος Π. Γλυτσός, Ph.D.(USA) Ερευνητής Οικονομολόγος

την Δεκ 16, 2024

Το άρθρο αυτό παρουσιάζει τα πρωτοποριακά για τα Κύθηρα μέσα και μεθόδους, καθώς και τις κοινωνικές δομές, που ιστορικά μετάλλαξαν τα Κύθηρα από μια πρωτόγονη, παραδοσιακή και φτωχή κοινωνία σε μια σύγχρονη, αξιοπρόσεκτη και ευημερούσα νησιωτική οντότητα. Ιστορικά, δεν είναι και τόσο παλιές οι περισσότερες αλλαγές που επέφεραν οι καινοτόμες εφαρμογές στα Κύθηρα. Πολλές από αυτές τις βίωσαν όσοι γεννήθηκαν από την δεκαετία του 1930 μέχρι και το τέλος του πρώτου ημίσεος του 20^ου αιώνα, και είναι σήμερα στην ζωή. Έχουν το «προνόμιο» ότι έζησαν και τους δύο τόσο διαφορετικούς κόσμους, τον πριν και τον μετά.

Ιδιαίτερη αξία, σε αυτή την περίπτωση, έχει η μεταβατική περίοδος, από τον παραδοσιακό στον σύγχρονο τρόπο ζωής, γιατί σηματοδοτεί την μετάβαση από το «ζητούμενο» στο «δεδομένο». Είναι η περίοδος που ο πολίτης αισθάνεται την έξαψη και τον ενθουσιασμό του καινούριου, μέχρις ότου, με την συνήθεια, γίνει στοιχείο της καθημερινότητας και αποτελέσει ένα ακόμα κεκτημένο στην ζωή του, το οποίο έχει όμως, εν τω μεταξύ, αναβαθμίσει το οικονομικό και κοινωνικό του επίπεδο.

Χειροκίνητη αντλία νερού. Τώρα έχουμε βενζίνης και ηλεκτρικές.

Η αφήγηση καλύπτει βασικά τον 20^ο αιώνα, ο οποίος διαμόρφωσε, εν πολλοίς, τα σημερινά Κύθηρα. Ας δούμε πως εξελίχτηκαν, ένα προς ένα, τα πράγματα, για να φτάσουμε στο σήμερα, και ταυτόχρονα να διαπιστώσουμε τον ενθουσιασμό και την αισιοδοξία που υποδέχτηκαν οι κάτοικοι του νησιού τις καινοτομικές μεθόδους, τα μέσα και τις κοινωνικές δομές, όπως διερμηνεύονται από τον Κυθηραϊκό Τύπο.

Πρώτιστο κοινωνικό αγαθό, ήταν η μαζική εκπαίδευση που προσφέρθηκε από την ίδρυση των 7 δημοτικών σχολείων της Αγγλοκρατίας στην δεκαετία του 1820, τα οποία για 100 περίπου χρόνια, αραίωσαν το σκοτάδι της αγραμματοσύνης του πληθυσμού. Ακολούθησε η ίδρυση του Γυμνασίου Κυθήρων, το 1921, το οποίο ανέταξε την εκπαίδευση σε ανώτερο επίπεδο, και έθεσε τις βάσεις για την περαιτέρω επιστημονική εξειδίκευση και την γενικότερη μόρφωση των Κυθηρίων. Συναφής προς την εκπαίδευση, αλλά ανεξάρτητα και πολλά χρόνια αργότερα, ιδρύθηκε, το 1949, η πρώτη κοινοτική βιβλιοθήκη στα Κύθηρα (στην Χώρα). Σκοπός της ήταν να εξοικειωθούν οι Κυθήριοι με το διάβασμα και να ανοίξουν τους ορίζοντές τους.

Η πρώτη γνωριμία με το μέγιστο αγαθό του σύγχρονου πολιτισμού, τον ηλεκτρισμό, έγινε, για ορισμένους προνομιούχους, στην δεκαετία του 1930, από δύο ιδιωτικές εταιρείες, η πρώτη στον Ποταμό, και η δεύτερη στην Χώρα. Τόσο σπουδαία θεωρήθηκε, και πραγματικά ήταν, αυτή η εξέλιξη, ώστε ο Τύπος της εποχής ανέφερε, ότι «η πρωτεύουσα τής νήσου μας θά παύση δίδουσα τήν έντύπωσιν τουρκοχωρίου»[i]. Πολλά χρόνια αργότερα, στην δεκαετία του 1960, με την έλευση της ΔΕΗ, ηλεκτροδοτήθηκε σταδιακά όλο το νησί.

Παρότι η εύκολη πρόσβαση στο νερό είναι εξίσου σημαντική, όπως και ο ηλεκτρισμός, τα πρώτα δίκτυα υδροδότησης που έφεραν το νερό στο σπίτι, κατασκευάστηκαν σχεδόν ταυτόχρονα στα δύο μεγάλα χωριά, την Χώρα και τον Ποταμό, το 1960-1961. Τα άλλα χωριά του νησιού υδροδοτήθηκαν σταδιακά, ορισμένα με καθυστέρηση πολλών ετών.

Το τεράστιας σημασίας για το νησί αγαθό των τηλεπικοινωνιών, η εγκατάσταση της αυτόματης τηλεφωνίας, έκανε την εμφάνισή της στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Ήταν από τις καινοτομίες που δημιούργησε έντονο ενθουσιασμό στους κατοίκους, γιατί άνοιγε την δυνατότητα επικοινωνίας με τον έξω του νησιού κόσμο, και οι Κυθήριοι αισθάνθηκαν λιγότερο αποκλεισμένοι από ότι πριν. Ο Τύπος της εποχής έγραφε: «ή πρόοδος πού έσημειώθη τά τελευταία χρόνια, σχετικώς με τάς τηλεπικοινωνίας, είναι τόσον εντυπωσιακή, πού προκαλεί τον θαυμασμόν», συμπληρώνοντας, ότι «Προ ολίγων άκόμη έτών ούδείς θά ήδύνατο νά πιστεύση ότι άπό τό τηλεφωνείον τού Γερακαρίου ή τού Καλάμου θά μπορούσε νά μιλήση στην Αυστραλία ή και άκόμη στην Αθήνα, χωρίς νά μεσολαβήση τηλεφωνητής τού κέντρου και χωρίς νά χρειασθή πολύωρος αναμονή»[ii].

Στο σημείο αυτό είναι νομίζω σκόπιμη η παρενθετική επισήμανση, ότι τα κοινωνικά αγαθά, του ηλεκτρισμού, του νερού και των τηλεπικοινωνιών, μπήκαν στην ζωή όλων των Κυθηρίων με μεγάλη χρονική καθυστέρηση και έντονη χωρική ανισότητα – όχι πάντα αδικαιολόγητη – μεταξύ της Χώρας και του Ποταμού, από την μια μεριά, και των λοιπών χωριών, ιδίως των μικρότερων, από την άλλη. Η Χώρα και ο Ποταμός, λόγω του μεγαλύτερου αριθμού κατοίκων, και επί πλέον η Χώρα, ούσα πρωτεύουσα τού νησιού, με την συγκέντρωση των δημοσίων υπηρεσιών, και ο Ποταμός το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο, είχαν δικαιωματικά προτεραιότητα, ενώ τα μικρότερα ιδίως χωριά, ακολουθούσαν με καθυστέρηση, μερικές φορές πολύ μεγάλη.

Στον τομέα της ακτοπλοΐας, πολυσυζητημένο και πάντα άλυτο θέμα από παλιά μέχρι και σήμερα, υπάρχουν τρεις πολύ σημαντικοί σταθμοί που άλλαξαν ριζικά τον τρόπο της θαλάσσιας συγκοινωνίας και των μεταφορών μεταξύ Κυθήρων, Πειραιά, Πελοποννήσου και Κρήτης. Ο πρώτος σταθμός είναι το, για πρώτη φορά, πλεύρισμα του πλοίου, το 1962, στο Καψάλι, ο δεύτερος, το πλεύρισμα στην Αγία Πελαγία, το 1965, και ο τρίτος, η πρόσδεση του πλοίου (οχηματαγωγού) στην προβλήτα του Διακοφτιού, το 1996.

Ο παλιός αργαλιός, που τον αντικατέστησαν τα έτοιμα.

Τόσο το πρώτο πλεύρισμα όσο και η πρώτη πρόσδεση στην προβλήτα, πραγματοποιήθηκαν σε κλίμα πανηγυρικό, γιατί ήταν η προσμονή και η ελπίδα πολλών ετών των Κυθηρίων. Ο Τύπος της εποχής ήταν διθυραμβικός για τα δύο μεγάλα επιτεύγματα. Για μεν το πλεύρισμα έγραψε: “Ενα από τά μεγαλύτερα ιστορικά γεγονότα σ’ όλους τούς αιώνες του νησιού μας» και «Πόθος αιώνων, πόθος βασανισμένων και θαλασσοδαρμένων ανθρώπων εκπληρώθηκε»[iii]. Την πρόσδεση στο Διακόφτι (ουσιαστικά την κατασκευή του λιμανιού), ο Τύπος την εκθειάζει ως εξής: «Σήμερα κατασκευάστηκε το σημαντικότερο έργο για την οικονομική και τουριστική ανάπτυξη του νησιού μας: το λιμάνι στο Διακόφτι. Έργο πνοής – στην κυριολεξία – για τα Κύθηρα. Ένας αγώνας 125 χρόνων, ένα όνειρο παγκυθηραϊκό, υλοποιήθηκε[iv]».

Τις «επαναστατικές» εξελίξεις στην θαλάσσια συγκοινωνία, συμπλήρωσε η πρωτοπόρα για τα Κύθηρα αεροπορική διασύνδεσή τους με την Πρωτεύουσα και το εξωτερικό, με την κατασκευή του αεροδρομίου Κυθήρων, προσφέροντας ένα εναλλακτικό και ταχύτατο μέσο επικοινωνίας. Η πρώτη προσγείωση αεροπλάνου στα Κύθηρα έγινε την 20.12.1971, στον μικρό ακόμη χωμάτινο διάδρομο του αεροδρομίου. Η υποδοχή της πτήσης αυτής ήταν πάνδημη, «την ανέμεναν χιλιάδες συμπατριωτών μας[v]».

Ριζικές αλλαγές στην ζωή και την ευημερία των Κυθηρίων έφεραν και οι καινοφανείς δομές του νοσοκομείου και του γηροκομείου. Το νοσοκομείο, που άρχισε να λειτουργεί το 1956, αντικατέστησε τις ανεπαρκείς μέχρι τότε υπηρεσίες και μέσα ιατρικής περίθαλψης, ενώ το γηροκομείο ιδρύθηκε εκ του μηδενός, το 1975. Την τεραστίων διαστάσεων σημασία του νοσοκομείου για το νησί, εξέφρασε, κατά τα εγκαίνια, ο ένας εκ των δύο πρωταγωνιστών της κατασκευής του, Μιχ. Σεμιτέκολος (ο άλλος ήταν ο Νικόλαος Τριφύλλης), λέγοντας «Γενεαί γενεών τό άνεζήτησαν καί τό έπόθησαν», είναι «τό μεγαλύτερον άγαθόν καί το πολυτιμώτερον απόκτημα» του νησιού. Ο δε Υπουργός Γρηγ. Π. Κασιμάτης θεώρησε κατόρθωμα την ίδρυσή του, αναφέροντας στα εγκαίνια: «Ηλιος τά μεσάνυχτα κι’ αστροφεγγιά τό μεσημέρι είναι τό νά ίδρυθή εις ένα νησί πού ό πληθυσμός του φθίνει, το Νοσοκομείο αυτό[vi]».

Στην ιδιωτική οικονομία, τα καινοτόμα εργαλεία και οι νέες μέθοδοι παραγωγικής δραστηριότητας, αρχίζουν με την εκμηχάνιση της γεωργίας στην δεκαετία του 1950, όπου εισήχθη στην παραγωγή ο γεωργικός ελκυστήρας, και η αλωνιστική μηχανή (1954) από τον Θεόδωρο Καλλίγερο, και λίγο αργότερα (1961) η θεριστική μηχανή από τον Διονύσιο Σκλάβο. Η έλευση της πρώτης αλωνιστικής μηχανής θεωρήθηκε μια ρηξικέλευθη καινοτομία για τον γεωργικό τομέα, ώστε ο ιδιοκτήτης της «ανεδείχθη ευεργέτης τής γεωργικής τάξεως του νησιού μας[vii]». Με τα νέα αυτά μέσα, ολόκληρο το γεωργικό κύκλωμα σπορά-θερισμός-αλώνισμα μηχανοποιήθηκε από το 1960, αντικαθιστώντας τους πρωτόγονους παραδοσιακούς τρόπους καλλιέργειας και συγκομιδής, που απαιτούσαν την εργασία όλης της πολυμελούς οικογένειας.

Η αλλαγή αυτή στην γεωργική παραγωγή απελευθέρωσε εργατικό δυναμικό από τον αγροτικό τομέα προς άλλους τομείς ή την μετανάστευση. Είχε επί πλέον, και ευμενείς κοινωνικές επιπτώσεις, γιατί απελευθέρωσε παιδιά πού ήταν υποχρεωμένα να δουλεύουν από μικρά στην οικογενειακή εκμετάλλευση και δεν πήγαιναν στο σχολείο, τραγικό για σήμερα αλλά «φυσιολογικό» με τα κριτήρια και τις ανάγκες της τότε εποχής.

Η επεξεργασία των αγροτικών προϊόντων πέρασε, στην διάρκεια του χρόνου, από μια σειρά διαφορετικών μέσων μεταποίησης, πρωτόγονων και χαμηλής απόδοσης (χειροκίνητα, ζωοκίνητα, ανεμοκίνητα και υδροκίνητα), μέχρι να καταλήξει στα σύγχρονα μηχανοκίνητα εργοστάσια ελαιουργίας και αλευροποιίας, τα πρώτα χρόνια του 20^ου αιώνα.

Το πρώτο εργοστάσιο ελαιουργίας λειτούργησε στο Λειβάδι, το 1911 από τον Γαβρίλη Χάρο, ο οποίος έφερε και το πρώτο αυτοκίνητο, το 1918. Ακολούθησε, ο Μιχ. Μεγαλοκονόμος στον Ποταμό, το 1923 και ο Ιωάννης Δαπόντες στην Χώρα, το 1927. Έκτοτε, δημιουργήθηκαν συνολικά 20 ελαιοτριβεία σε όλο το νησί, που υπήρχαν εν λειτουργία μέχρι και πριν από τον πόλεμο. Παράλληλα με τα ελαιοτριβεία, και συνήθως στις ίδιες εγκαταστάσεις, λειτουργούσαν και τα μηχανοκίνητα αλευροποιία.

Σε ένα τελείως διαφορετικό πεδίο του ιδιωτικού τομέα, εκείνου των μέσων μαζικής επικοινωνίας, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση, μπήκαν όψιμα στην ζωή των Κυθηρίων. Παρότι υπήρχαν και προπολεμικά πολύ λίγα ραδιόφωνα που τα έφερναν κυρίως ομογενείς, η πρώτη αντιπροσωπεία ραδιοφώνων για την αγορά ήταν του Μανώλη Δαπόντε στην Χώρα, στην δεκαετία του 1950. Ο ίδιος έφερε, το 1969, και την πρώτη τηλεόραση που έπιανε ελληνικά. Τα μέσα αυτά άλλαξαν ριζικά τον τρόπο, το περιεχόμενο και την ταχύτητα μετάδοσης των πληροφοριών που είναι απαραίτητο στοιχείο μιας σύγχρονης κοινωνίας, και εμπλούτισαν τα μέσα διασκέδασης των κατοίκων.

Με τις «νέες τεχνολογίες» δεν θα ασχοληθώ, γιατί είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο παγκόσμιας εμβέλειας, οι επιδράσεις των οποίων διαχέονται παντού χωρίς μεγάλη καθυστέρηση. Αναμφισβήτητα, η χρήση τους ως εργαλείο και ως «κοινωνικό φαινόμενο», επηρεάζει τα μέγιστα, και με ανάλογο τρόπο όπως παντού, και την μικρή μας κοινωνία.

Ανακεφαλαιώνοντας, μπορούμε να διακρίνουμε 18 χρονικά σημεία-ορόσημα, με αντίστοιχες καινοτόμες πρωτιές για τα Κύθηρα, που άλλαξαν τον κοινωνικό τους ιστό και τα ανέταξαν σε μια σύγχρονη κοινωνία, με όλα τα καλά που μπορεί να έχει αυτή η μετάλλαξη. Τα ορόσημα αυτά με το καινοφανές περιεχόμενό τους είναι χρονολογικά τα εξής:

Ίδρυση Δημοτικών σχολείων της Αγγλοκρατίας, δεκαετία του 1820
Λειτουργία μηχανοκίνητων εργοστασίων ελαιουργίας: Λειβάδι, 1911, Ποταμός 1923, Χώρα 1927
Έλευση πρώτου αυτοκινήτου, 1918
Ίδρυση Γυμνασίου Κυθήρων, 1921
Δημιουργία εγκαταστάσεων ηλεκτρισμού, δεκαετία του 1930
Λειτουργία Κοινοτικής βιβλιοθήκης, 1949
Λειτουργία πρώτου ραδιοφώνου, δεκαετία 1950
Αγορά γεωργικών ελκυστήρων, δεκαετία 1950
Αγορά αλωνιστικής μηχανής, 1954
Ίδρυση Τριφυλλείου Νοσοκομείου, 1956
Κατασκευή δικτύων νερού συνεχούς ροής, 1960-1961
Αγορά θεριστικής μηχανής, 1962
Πλεύρισμα πλοίου στο λιμάνι, 1962,1965
Λειτουργία πρώτης τηλεόρασης, 1969
Εισαγωγή αυτόματης τηλεφωνίας, 1970
Προσγείωση πρώτης πτήσης στο αεροδρόμιο Κυθήρων, 1971
Ίδρυση Γηροκομείου Κυθήρων, 1975
Πρόσδεση πλοίου (οχηματαγωγού) στο λιμάνι 1996