Καλές οι λιτανείες για το νερό, αλλά δεν αρκούν

Οι εκκλήσεις στο υπερβατικό στοιχείο για βροχή συμβαίνουν εδώ και 10.000 χρόνια και αποτελούν μια από τις αρχαιότερες πρακτικές των ανθρώπινων κοινωνιών. Η ιστορική και αρχαιολογική έρευνα τις εντοπίζει ήδη από τις απαρχές του αγροτικού τρόπου ζωής στη σημερινή Μέση Ανατολή, καθώς οι πρώτες γεωργικές κοινωνίες βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στις κλιματικές συνθήκες, και συγκεκριμένα στην ποσότητα βροχής, για να εξασφαλίσουν την παραγωγή των καλλιεργειών τους. Ετσι, οι θρησκευτικές και τελετουργικές πρακτικές για να εξευμενίσουν τις θεότητες της βροχής ή της γονιμότητας εμφανίζονται σε πολλές αρχαίες κουλτούρες.

Πού να πρωτοσταθεί κανείς στη συνέχεια; Στην αρχαία Μεσοποταμία; Στους πολιτισμούς της Κεντρικής Αμερικής των Αζτέκων και των Μάγια; Οι τελετές για την εξασφάλιση της βροχής είναι από τις παλαιότερες εκφάνσεις της ανθρώπινης θρησκευτικής εμπειρίας. Και η παράδοση καλά κρατεί. Οπως θα διαβάσετε στο Protagon, από την Ανδρο μέχρι τη Νάξο και από το Αργος μέχρι τα Κύθηρα, γίνονται αυτές τις μέρες λιτανείες και δεήσεις για να βρέξει. Αν αυτές οι προσπάθειες δεν αποδώσουν καρπούς (όπως έχει φανεί τα τελευταία 10.000 χρόνια), τότε… αναγκαστικά θα γίνει ακόμη πιο επίκαιρο το ήδη πιεστικό ζήτημα της συνετής διαχείρισης των υδάτων, των μονάδων αφαλάτωσης και των ευρύτερων επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης.

Λείπουν 5,9 δισ. ευρώ για επενδύσεις στην ύδρευση

Το υπουργείο Περιβάλλοντος, που βρέθηκε μπροστά σε προβλήματα λειψυδρίας σε πολλές περιοχές της χώρας (κατά βάση τουριστικές) το εφετινό καλοκαίρι, ενώ είδε και τα αποθέματα για την ύδρευση της Αττικής να περιορίζονται, παρουσίασε ήδη τις επίσημες εκτιμήσεις του για την κατάσταση, καθώς και ένα σχέδιο έργων υποδομής το οποίο απαιτεί πολλά χρήματα και χρόνο προκειμένου να υλοποιηθεί.

Το «επενδυτικό κενό» –όπως αποκαλείται στη γλώσσα των οικονομολόγων– για τον εκσυγχρονισμού των δικτύων ύδρευσης, ιδίως αν συνεχιστεί η ανομβρία στη χώρα μας, ως συνέπεια της κλιματικής κρίσης, υπολογίστηκε κοντά τα 6 δισ. ευρώ.

Οι μεγαλύτερες ανάγκες προκύπτουν για την Αττική, την Εύβοια, τα νησιά του Αιγαίου και την Ανατολική Κρήτη, καθώς τα δύο τελευταία χρόνια οι ποσότητες νερού εμφανίστηκαν σημαντικά μειωμένες, γεγονός που σύμφωνα με εκτιμήσεις ενδέχεται να οδηγήσει σε έντονα φαινόμενα λειψυδρίας στα προσεχή χρόνια, σε περίπτωση που δεν υπάρξει η ανάλογη λήψη δράσεων.

Εντονα προβλήματα λειψυδρίας, σύμφωνα με τα μοντέλα ανάλυσης των συνεπειών της κλιματικής κρίσης, πρόκειται ενδεχομένως να εμφανιστούν στο Νότιο Αιγαίο, σε περιοχές της Ανατολικής Κρήτης και στην Αττική, η οποία υδροδοτείται από την Κεντρική Ελλάδα και έχει επηρεαστεί σημαντικά από την ξηρασία των δύο προηγούμενων ετών.

Σύμφωνα με το υπουργείο Περιβάλλοντος, για να αντιμετωπιστεί η κρίση των ελλείψεων νερού (κατά περιόδους και κατά περιοχές) υπάρχει ανάγκη συνολικής αντιμετώπισης ύδρευσης και άρδευσης, αλλά και πλημμυρικών συμβάντων.

«Σπασμένες» αρμοδιότητες

Το πρόβλημα επιτείνεται εξαιτίας του κατακερματισμού των αρμοδιοτήτων, των ελλιπών στοιχείων αλλά και της αναποτελεσματικότητας του μηχανισμού παρακολούθησης των υδάτινων πόρων Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, σε σύνολο 249 παρόχων, πολλοί εκ των οποίων είναι μικροί και αδύναμοι, παρατηρούνται μεγάλες διαρροές στα δίκτυα. Ετσι, το νερό χάνεται και κανείς δεν έχει πλήρη εικόνα για το πού και πώς χάνεται σε ποσοστό πάνω από 35,6%.

Οι προτεινόμενες από τους παρόχους επενδύσεις φθάνουν στα 5,9 δισ. – χωρίς να περιλαμβάνονται αυτές στις οποίες προχωρά η ΕΥΔΑΠ. Συνολικά, προτεινόμενα είναι περί τα 2.127 έργα, εκ των οποίων 681 νέα έργα ύψους 2 δισ. ευρώ και 1.446 έργα αναβάθμισης/αντικατάστασης (ύψους 3,9 δισ. ευρώ) για την εξασφάλιση της επάρκειας και τη διασφάλιση της ποιότητας πόσιμου νερού, τη μείωση των διαρροών, την αυτοματοποίηση συστημάτων τηλεμετρίας και ελέγχου διαρροών.

Οσον αφορά τις πηγές χρηματοδότησης, αυτές θα είναι το ΕΣΠΑ, στο οποίο θα ενταχθούν (ή έχουν ήδη ενταχθεί) έργα ύδρευσης σε Κορινθία, Σαρωνικό, Αλεξανδρούπολη, Κασσάνδρα, και Ρέθυμνο, το ΤΑΑ και το ΠΔΕ. Σημαντικοί πόροι πρόκειται να διατεθούν από το Πράσινο Ταμείο των νησιών και από το τέλος ανθεκτικότητας στην κλιματική κρίση (το τέλος διαμονής), το οποίο αυξήθηκε για ξενοδοχεία, καταλύματα, ενοικιαζόμενα μέσω Airbnb, καθώς και από το τέλος που επιβλήθηκε στην κρουαζιέρα για τη νέα τουριστική σεζόν.

Οι αυξήσεις και το υπουργείο Περιβάλλοντος

Ωστόσο, η βασική πηγή εσόδων θα είναι η κλιμακωτή αύξηση των τιμολογίων ύδρευσης, έτσι ώστε να καλύπτεται τουλάχιστον το κόστος του τρεχούμενου νερού που φτάνει στις κατοικίες και στις επιχειρήσεις κάθε περιοχής.

Στο πλαίσιο αυτό, υπό έκδοση βρίσκεται η Κοινή Υπουργική Απόφαση κοστολόγησης των υπηρεσιών ύδατος, από τα υπουργεία Περιβάλλοντος και Οικονομικών, δηλαδή το πλαίσιο που θα καθορίζει πώς θα τιμολογούν το νερό η ΕΥΔΑΠ, η ΕΥΑΘ και οι Δημοτικές Επιχειρήσεις Υδρευσης.

Με την απόφαση θα παρέχεται δυνατότητα καθορισμού διαφορετικών τιμών ανά περιοχή και κλιμακωτή χρέωση ανάλογα με τα επίπεδα κατανάλωσης, με υποχρέωση η πρώτη κλίμακα κατανάλωσης να είναι οικονομικά προσιτή, ενώ ειδικό τιμολόγιο θα προβλέπεται για συγκεκριμένους χρήστες

Προβλέπεται επίσης δημιουργία ισχυρότερων παρόχων, με μείωση του αριθμού στο 1/4, επέκταση της ΕΥΔΑΠ τουλάχιστον στο υπόλοιπο Αττικής, στην Κορινθία, στη Βοιωτία και στη Φωκίδα, επέκταση της ΕΥΑΘ σε όλη τη Θεσσαλονίκη και τη Χαλκιδική, ενώ θα προβλέπεται ένας πάροχος ανά περιφερειακή ενότητα ως γενικός κανόνας στην ηπειρωτική χώρα, με κίνητρα για περαιτέρω συνενώσεις

Προβλέπεται ακόμη η ενεργοποίηση της ΕΥΔΑΠ Νήσων για την υποστήριξη των Κυκλάδων και της Κρήτης, για εκτέλεση μεγαλύτερων έργων. Τέλος, ειδική πρωτοβουλία θα αναληφθεί σε περιοχές που υφίστανται οξεία κρίση λειψυδρίας, όπως οι Κυκλάδες, με ανάληψη της συνολικής ευθύνης από την ΕΥΔΑΠ Νήσων, υπό την οποία θα τεθούν οι επιμέρους Δημοτικές Επιχειρήσεις Υδρευσης, με συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώ προβλέπεται να γίνει ευνοϊκός διακανονισμός των χρεών τους προς τη ΔΕΗ.

Το παράδειγμα της Πάρου

Το πιο χαρακτηριστικό, ίσως, παράδειγμα έλλειψης νερού τους καλοκαιρινούς μήνες, το οποίο προφανώς προκαλείται από την τουριστική έκρηξη, μας το δίνει η Πάρος. Το νησί χρειάζεται 30.000 κυβικά μέτρα τον Φεβρουάριο και 500.000 τον Ιούλιο. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι: Ποιος θα πληρώσει για τις υποδομές και για το κόστος του νερού;

Το 2020, η συνολική ετήσια κατανάλωση νερού στην Πάρο ήταν 1,54 εκατ. κ.μ. Τα επόμενα χρόνια σημειώθηκε οικιστική και τουριστική έκρηξη, με αποτέλεσμα η συνολική ετήσια κατανάλωση να εκτοξευθεί στα 2,28 εκατ. κ.μ. πόσιμου νερού το 2023.

Από αυτά, η κατανάλωση του 55%, δηλαδή περίπου 1,3 εκατ. κ.μ., γίνεται το τετράμηνο Μαΐου-Ιουνίου-Ιουλίου-Αυγούστου. Από τα στοιχεία προκύπτει ότι σύντομα το νησί θα χρειαστεί να κάνει και άλλες επενδύσεις: εγκαταστάσεις αφαλάτωσης, ίσως νέες γεωτρήσεις και νέες υδατοδεξαμενές για να καλύψει τις ολοένα και αυξανόμενες λόγω τουρισμού ανάγκες ύδρευσης,

Τι κάνουν η Σαντορίνη και τα Χανιά

Στη Σαντορίνη το σύστημα ύδρευσης στηρίζεται σε δίκτυο μονάδων αφαλάτωσης, με μεγαλύτερο αυτό που υδροδοτεί την Οία, με 6 μονάδες αφαλάτωσης δυναμικότητας 2.800 κ.μ. νερού την ημέρα. Οι ανάγκες αυξάνονται και το 2025 εκτιμάται ότι θα χρειαστεί να εγκατασταθούν στο νησί και άλλες μονάδες αφαλάτωσης

Το μεγαλύτερο αριθμό έργων ύδρευσης (συνολικά 47) υλοποιεί η Δημοτική Χανίων, η οποία θεωρείται ότι έχει υψηλά στάνταρ διοίκησης και λειτουργίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα έργα έχουν πολλαπλές πηγές εξασφάλισης νερού και αφορούν έναν συνδυασμό γεωτρήσεων, μικρών λιμενοδεξαμενών, μονάδων αφαλάτωσης, δικτύων μεταφοράς νερού από άλλες πηγές και εγκαταστάσεις αποθήκευσης.

Σε κάθε περίπτωση, και στα νησιά που έγιναν δεήσεις, όπως η Ανδρος, η Νάξος και η Μύκονος, το πρόβλημα είναι πιεστικό και οι υποδομές θα πρέπει να ενισχυθούν για την προστασία των τοπικών κοινωνιών από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Αλλά και από τις συνέπειες της άναρχης τουριστικής ανάπτυξης, που «γεννά» πισίνες σε μέρη άνυδρα, επιβαρύνοντας έτσι περαιτέρω, χρόνο με τον χρόνο, την κατάσταση.