Καριζόνα(ς). Η άγνωστη χλωρίδα του τόπου μας.

Αν ρωτήσετε ηλικιωμένους στα Κύθηρα για την (ή τον) Καριζόνα θα σας πουν, κατά πάσαν πιθανότητα, ότι πρόκειται για τοπωνύμιο. Πράγματι στο σχετικό βιβλίο μας για τα τοπωνύμια έχουμε εντοπίσει το μικροτοπωνύμιο αυτό σε διάφορα σημεία του νησιού. Αναζητώντας τη σημασία του και με τη βοήθεια του πολύτιμου Κυθηραϊκού Λεξικού της Εταιρείας Κυθηραϊκών Μελετών, που έγινε με την επιμέλεια του αείμνηστου Δημ. Κόμη, βρήκαμε ότι σε αναζήτηση της χλωρίδος του νησιού από τον καθηγητή Γιανίτσαρο είχε εντοπισθεί το φυτό Καριζόνα στα Τριφυλιάνικα. Όμως πολλοί τότε γνώριζαν για το φυτό, το οποίο μάζευαν στα χωράφια στο Λειβάδι, την Καρβουνάδα, τον Ποταμό και αλλού.

Αργότερα, το 2003 ένας Τσιριγώτης με πολλά ενδιαφέροντα, ο αείμνηστος Ανδρέας Στρατηγός, σε σχετική συζήτηση μας ανέφερε ότι είχε εντοπίσει ένα φυτό στα Τριφυλιάνικα, εκεί που ήταν και το σπίτι του και το είχε διασώσει σε μία γλάστρα. Τι αξία όμως είχε ο Καριζόνας; (Αναφέρεται συχνότερα στο θηλυκό, η καριζόνα, αλλά και ουδέτερο, το καριζόνι).

Σύμφωνα με όσα είχαμε μάθει τότε από τους λίγους που γνώριζαν το φυτό, ο κόνδυλός του είχε ένα διακριτικό, αλλά εξαίρετο άρωμα, κάτι που γνώριζαν οι Ιταλοί, οι οποίοι στην Κατοχή το μάζευαν μετά μανίας, το έστελναν στην Ιταλία για χρήση στη μαγειρική και είναι γνωστόν ότι οι Ιταλοί είναι μαστόροι σε αυτά.

Μάλλον όμως, όσα κυκλοφορούσαν ότι το φυτό χάθηκε από τα Κύθηρα εξ αιτίας της έντονης συλλογής του στην Κατοχή, είναι υπερβολικά. Φαίνεται ότι ο σημαντικότερος λόγος για την εξαφάνιση αυτού του φυτού ήταν η εγκατάλειψη των καλλιεργειών, αν και καμία έρευνα δεν έχει γίνει.

Σήμερα, ελάχιστοι γνωρίζουν το φυτό αυτό, μάλλον δεν θα μετρούνται στα δάκτυλα της μιας χειρός όσοι θα μπορούσαν να το διακρίνουν μέσα στην άγρια χλωρίδα των Κυθηραϊκών χωραφιών.

Εκείνο που μας κάνει εντύπωση είναι ότι δεν το ξέρουν ούτε και οι ασχολούμενοι συστηματικά με τη μαγειρική στα Κύθηρα. Αντίθετα, μάθαμε ότι είναι πολύ γνωστό σε άλλα μέρη, όπως στην Κρήτη (Σητεία), την Πελοπόννησο και αλλού και ότι ακόμη εμφανίζονται εκεί Ιταλοί και το συλλέγουν, ασφαλώς με το γνωστό τρόπο του …αφανισμού, όπως άλλα είδη, αν βέβαια όλα αυτά είναι ακριβή, αφού δεν προέρχονται από κάποια επίσημη αρχή ή σοβαρά δημοσιεύματα, αλλά από απλές συζητήσεις.

Όσοι όμως θέλουν να μάθουν περισσότερα ας αναζητήσουν το φυτό αυτό, το οποίο στη βοτανολογία ονομάζεται Scaligeria* napiformis (δηλαδή Σκαλιγέρια η γογγυλόμορφη, λόγω του σχήματος του βολβού της, τον οποίο όμως δεν βρήκαμε σε φωτογραφία). Το άνθος σκιάδιο είναι διακλαδισμένο ακτινωτά στις κορυφές δε των βλαστών ανθίζουν τα μικροσκοπικά λευκά άνθη. Σέπαλα δεν υπάρχουν, ενώ τα πέταλα είναι πέντε των αριθμό με τρεις λοβούς το κάθε ένα. Αν είστε τυχεροί και το βρείτε σε κάποια χωράφια πρέπει να βρείτε και πού χρησιμοποιείται στη μαγειρική, καθώς, σύμφωνα με τους Ιταλούς, έδινε άρωμα σε πολλά φαγητά και σάλτσες.

Σύμφωνα με άλλες πηγές το φυτό το προμηθεύονται από διάφορα μέρη σήμερα, όπως Ισραήλ, Κύπρο, Αλβανία, Τουρκία κ.α., σαφής όμως μνεία γι’ αυτό δεν υπάρχει στις διαθέσιμες πηγές για τη μαγειρική του χρήση.

Ιδιαίτερη αναφορά στη βοτανολογία για τα Κύθηρα, έχουμε στο: GREUTER, W.& RECHINER KH 1967, Flora der insel Kythera……

Ε.Π.Καλλίγερος

*Στην Ιταλία (Βερόνα) υπάρχουν οι τάφοι οικογενείας επιφανών Ιταλών ευγενών με το επώνυμο Scaligeri για τους οποίους πολλοί ερευνητές αναφέρουν ότι είχαν Ολλανδική καταγωγή. Το επώνυμο πάντως δεν φαίνεται να έχει κάποια σχέση με το ημέτερο Καλλίγερος, είναι δε πολύ πιθανότερο να σχετίζεται με το φυτό αυτό, το οποίο εξακολουθεί να είναι δημοφιλές και σήμερα στην Ιταλική κουζίνα.