Κεραυνοί «εμπρηστές»: Μύθοι και πραγματικότητα για τις ξηρές καταιγίδες

«Μία καταιγίδα που χαρακτηρίζεται από ηλεκτρική δραστηριότητα (κεραυνούς) και συνοδεύεται από λίγη έως καθόλου βροχή». Με αυτά τα απλά λόγια εξηγεί τα χαρακτηριστικά και τον μηχανισμό δημιουργίας μιας ξηρής καταιγίδας ο Γιώργος Παπαβασιλείου, διδάκτορας Μετεωρολογίας, ερευνητής στη μονάδα ΜΕΤΕΟ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και μέλος της Πυρομετεωρολογικής Ομάδας FLAME της μονάδας ΜΕΤΕΟ/ΕΑΑ.

Στη Μεσόγειο, οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι κεραυνοί και οι ξηρές καταιγίδες ευθύνονται για σχεδόν το 5% του συνόλου των δασικών πυρκαγιών.

Όπως εύκολα συμπεραίνουμε, τις ξηρές καταιγίδες τις συναντάμε κυρίως τους θερινούς μήνες, ο λόγος όμως που αυτό το ιδιαίτερο φαινόμενο έχει βρεθεί στην επικαιρότητα, είναι εξαιτίας τις σύνδεσής του με την καταστροφική πυρκαγιά του Έβρου και τις πρόσφατες πολλαπλές ενάρξεις δασικών πυρκαγιών το Σάββατο 26 Αυγούστου 2023. Ο κύριος Παπαβασιλείου ξεκαθαρίζει πως ένας κεραυνός που προέρχεται από ξηρή καταιγίδα δεν επαρκεί ως συνθήκη μόνος του για να ξεκινήσει μια δασική πυρκαγιά, καθώς, όπως εξηγεί στην «Κ», θα πρέπει να συνυπάρχουν και άλλοι παράγοντες.

Ο κυριότερος είναι η καύσιμη ύλη που υπάρχει στο σημείο που θα «χτυπήσει» ο κεραυνός, το πόσο εύφλεκτη είναι, αλλά και από τις μετεωρολογικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή. «Μπορεί να έχουμε μια ξηρή καταιγίδα, αλλά η υγρασία της δασικής καύσιμης ύλης να είναι πολύ υψηλή, με αποτέλεσμα να μην αναφλεχθεί αμέσως. Ωστόσο, υπάρχει το ενδεχόμενο να αναφλεχθούν οι ρίζες και το εσωτερικό ενός δέντρου και να έχουμε μια πιο αργή καύση, μέσα στο έδαφος, η οποία καύση να επιμείνει για αρκετές ημέρες. Αν σε αυτό το σημείο συνυπάρχουν και οι κατάλληλες πυρομετεωρολογικές συνθήκες, υψηλές δηλαδή θερμοκρασίες και ξηρή ατμόσφαιρα, τότε είναι πολύ πιθανό η αργή αυτή καύση στο εσωτερικό του δέντρου να μεταφερθεί στην επιφάνεια και στο εξωτερικό μέρος του δέντρου σηματοδοτώντας την έναρξη μιας δασικής πυρκαγιάς. Αυτό μπορεί να συμβεί πολλές ώρες, ή ακόμα και μέρες, μετά την κεραυνική πτώση. Υπάρχει όμως και το σενάριο η καύσιμη ύλη να αναφλεχθεί αμέσως, κυρίως όταν η περιεχόμενη υγρασία αυτής είναι εξαιρετικά χαμηλή, οπότε να έχουμε και άμεση έναρξη πυρκαγιάς, μέσα σε λίγα λεπτά».

Συναντάμε περισσότερο το φαινόμενο στα μεγάλα υψόμετρα, κυρίως της κεντρικής και βόρειας χώρας. Μερικά παραδείγματα μεγάλων δασικών πυρκαγιών που οφείλονται σε ξηρές καταιγίδες έχουμε δει στο παρελθόν στη Θάσο και τη Χαλκιδική.

Στη Μεσόγειο, οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι κεραυνοί και οι ξηρές καταιγίδες ευθύνονται για σχεδόν το 5% του συνόλου των δασικών πυρκαγιών. «Πρόκειται για ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό που δεν διαφοροποιείται σημαντικά από χώρα σε χώρα. Για την Ελλάδα συγκεκριμένα είναι ένα φαινόμενο μη-σπάνιο, αλλά ταυτοχρόνως όχι κάτι πολύ σύνηθες. Το συναντάμε περισσότερο στα μεγάλα υψόμετρα, κυρίως της κεντρικής και βόρειας χώρας. Μερικά παραδείγματα μεγάλων δασικών πυρκαγιών που οφείλονται σε ξηρές καταιγίδες έχουμε δει στο παρελθόν στη Θάσο και τη Χαλκιδική. Φέτος όμως είδαμε ενάρξεις πυρκαγιών από κεραυνούς και στις Κυκλάδες και το ανατολικό Αιγαίο».

Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουν οι ειδικοί στα χέρια τους είναι πολύ πιθανό και η πυρκαγιά του Έβρου να έχει ξεκινήσει από τις ξηρές καταιγίδες που σημειώθηκαν στην περιοχή τις προηγούμενες ώρες. Όπως εξηγεί ο κύριος Παπαβασιλείου, ο τρόπος παρακολούθησης μιας καταιγίδας είναι μέσω δικτύων ηλεκτρικών εκκενώσεων, προκειμένου όμως μια ερευνητική ομάδα να είναι σίγουρη για το αν μια καταιγίδα ήταν συνήθης ή ξηρή, απαιτείται η ύπαρξη ενός δικτύου ραντάρ καθώς και ενός πυκνού δικτύου επίγειων μετεωρολογικών σταθμών σαν αυτό που διαθέτει η μονάδα ΜΕΤΕΟ. «Με τη χρήση ραντάρ μπορούμε να εντοπίσουμε τις καταιγίδες και μέσω των σταθμών να επιβεβαιώσουμε αν όντως στην περιοχή πάνω από την οποία κινήθηκε η καταιγίδα υπήρξε βροχόπτωση. Στην περίπτωση του Έβρου δεν σημειώθηκαν αξιόλογες βροχοπτώσεις, ενώ η ηλεκτρική δραστηριότητα ήταν αυξημένη. Ταυτόχρονα, εκείνες τις μέρες η ευφλεκτότητα της δασικής καύσιμης ύλης ήταν εξαιρετικά υψηλή. Το ίδιο συνέβη και τις προηγούμενες μέρες στη Χίο, στην Άνδρο, στην ανατολική Αττική, στη Μακεδονία αλλά και σε περιοχές της Πελοποννήσου όπου οι ξηρές καταιγίδες δώσανε πολύ εύκολα δασικές πυρκαγιές. Όταν συνυπάρχει και δυνατός αέρας τότε αυτές οι πυρκαγιές παίρνουν και πολύ εύκολα διαστάσεις».

Η περίπτωση της Βάρης, Βούλας, Βουλιαγμένης – Εξι πυρκαγιές μέσα σε 15’

Ενδεικτικά, το περασμένο Σάββατο στον δήμο Βάρης – Βούλας – Βουλιαγμένης, σημειώθηκαν 270 κεραυνοί από ξηρές καταιγίδες που οδήγησαν σε έξι διαφορετικές πυρκαγιές. Ο δήμαρχος, Γρηγόρης Κωνσταντέλλος, σχολιάζει πως δεν πρόκειται για ένα σύνηθες φαινόμενο της περιοχής. «Είναι λογικό το να μην υπάρχει πάντα η αντίστοιχη πρόγνωση, το σημαντικό όμως είναι να έχουμε τη δυνατότητα να παρέμβουμε. Μέσα σε περίπου 15’ δημιουργήθηκαν έξι πυρκαγιές.

Το δύσκολο με τους κεραυνούς, που συνήθως πλήττουν τα πιο υψηλά σημεία, είναι πως δεν μπορείς να αποδεσμεύσεις και να στείλεις ανθρώπινο δυναμικό για κατάσβεση, γιατί θα κινδυνέψουν οι ζωές τους. Υποχρεωθήκαμε λοιπόν να περιμένουμε 20’ και ενώ βλέπαμε να φλέγεται ένα μεγάλο κομμάτι από το περιαστικό μας πράσινο, μέχρι να πέσουν στο 10-15% οι κεραυνοπληξίες. Τότε στείλαμε τα οχήματα τα δικά μας και της Πυροσβεστικής και ευτυχώς, μέσα σε 40΄καταφέραμε να ελέγξουμε και τις έξι εστίες. Στον όλο συντονισμό μας βοήθησε πολύ το σύστημα εναέριας παρακολούθησης με drones που έχουμε στον Δήμο».

Όσον αφορά το μέλλον και σε περίπτωση που επιβεβαιωθούν τα σενάρια για πιο θερμά και ξηρά καλοκαίρια, ο κύριος Παπαβασιλείου δεν αποκλείει την πιθανότητα να σημειωθεί αντίστοιχα αυξητική τάση των ξηρών καταιγίδων. «Αυτό που μπορούμε να κάνουμε για να διαχειριστούμε πιο αποτελεσματικά τέτοιες δασικές πυρκαγιές είναι να υπάρχει ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για την πιθανότητα εκδήλωσης ξηρών καταιγίδων, συνδυαστικά με την επιτήρηση των πυρομετεωρολογικών συνθηκών σε πραγματικό χρόνο και την εκτίμηση της ευφλεκτότητας των δασικών καυσίμων κάνοντας χρήση ενός πυκνού δικτύου μετεωρολογικών σταθμών αλλά και με μετεωρολογικά ραντάρ, που δυστυχώς στη χώρα μας δεν επαρκούν. Έτσι τα όποια συμβάντα θα μπορούν να ανιχνεύονται έγκαιρα και να τα περιορίζουμε όσο πιο άμεσα πριν λάβουν διαστάσεις».