«Κλειδιά» που ξεκλειδώνουν τη μνήμη

Συμβαίνει σε όλους μετά από κάποια ηλικία. Γνωρίζετε ένα πρόσωπο, αλλά όσο και αν προσπαθείτε δεν μπορείτε να θυμηθείτε το όνομά του. Ή, στη διάρκεια μιας συζήτησης, ξέρετε τι θέλετε να πείτε, αλλά δεν μπορείτε να βρείτε την κατάλληλη λέξη για να εκφράσετε τη σκέψη σας. Ή δεν μπορείτε να θυμηθείτε κάτι που μάθατε πρόσφατα.

Αυτή η αίσθηση είναι πολύ γνώριμη: «Στο στόμα το έχω, αλλά δεν μου ’ρχεται». Η αίσθηση αυτή ονομάζεται «μπλοκάρισμα» και σχετίζεται με μειωμένη ικανότητα ανάκλησης της μνήμης. «Όλοι έχουν τέτοια προβλήματα κάποια στιγμή, αλλά αυτό δεν αποτελεί πηγή ανησυχίας, εκτός και αν είναι κάτι που συμβαίνει συχνά ή επηρεάζει την ποιότητα ζωής», δηλώνει η Lydia Cho, ψυχολόγος και νευροψυχολόγος στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ McLean Hospital.

Αλλαγές στον εγκέφαλο

Η ικανότητα ανάκλησης πληροφοριών τείνει να εξασθενεί με τη γήρανση του εγκεφάλου. «Ο εγκέφαλος αλλάζει και η λειτουργία του υφίσταται έκπτωση, όπως συμβαίνει και με οποιοδήποτε άλλο μέρος του σώματος», δηλώνει η Cho.

Το βάρος και ο όγκος του εγκεφάλου μειώνονται κατά περίπου 5% κατά μέσο όρο ανά δεκαετία μετά την ηλικία των 40 ετών – η συρρίκνωση επιταχύνεται μετά την ηλικία των 70 ετών. Με την πάροδο του χρόνου, οι νευροδιαβιβαστές –οι χημικές ενώσεις που μεταφέρουν σήματα ανάμεσα στα κύτταρα του εγκεφάλου– μειώνονται σε αριθμό και γίνονται λιγότερο αποτελεσματικοί. «Όλο αυτό μπορεί να επιβραδύνει την ταχύτητα επεξεργασίας στον εγκέφαλο», εξηγεί η Cho.

Η μείωση του επιπέδου των ορμονών, για παράδειγμα των ανδρογόνων (που δίνουν στους άνδρες τα αρρενωπά χαρακτηριστικά) και της σεροτονίνης, μπορεί επίσης να επηρεάσει τη μνήμη. Ωστόσο, άλλος ένας παράγοντας που συμβάλλει στη μειωμένη ικανότητα ανάκλησης είναι πολύ απλά η έλλειψη εξάσκησης της μνήμης. «Μπορεί να βασίζεστε υπερβολικά στη σύζυγό σας για να καλύπτει τα κενά, και έτσι δεν υπάρχει ανάγκη να καταβάλετε προσπάθεια για να θυμηθείτε τις πληροφορίες που χρειάζεστε», σχολιάζει η Cho.

Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορείτε να βελτιώσετε τις ικανότητες ανάκλησης. Ορισμένες καταστάσεις και συνήθειες –όπως το στρες, η κατάθλιψη, η ανθυγιεινή διατροφή, η αϋπνία, η έλλειψη άσκησης και η παρατεταμένη απομόνωση– μπορούν να συμβάλουν στο μπλοκάρισμα. «Όλα αυτά συνδέονται με μειωμένη μνήμη και η αντιμετώπισή τους μπορεί να ενισχύσει τη συνολική λειτουργία του εγκεφάλου, να αυξήσει το επίπεδο των ορμονών και να βελτιώσει την ικανότητα ανάκλησης», επισημαίνει η Cho.

Περιγράφετε τη λέξη ή την πληροφορία που αναζητάτε, για να βοηθήσει τον εγκέφαλό σας να εντοπίσει το μήνυμα που θέλετε να μεταδώσετε.

Χρησιμοποιήστε «κλειδιά»

Όταν προκύπτουν καταστάσεις στις οποίες δυσκολεύεστε να θυμηθείτε πληροφορίες, δοκιμάστε να χρησιμοποιήσετε «κλειδιά», μια μέθοδο που δίνει στον εγκέφαλό σας στοιχεία σχετικά με αυτό που θέλετε να θυμηθείτε, όπως ένας υποβολέας ψιθυρίζει φράσεις σε έναν ηθοποιό που βρίσκεται πάνω στη σκηνή. Δείτε τρεις μεθόδους χρήσης «κλειδιών» που μπορείτε να δοκιμάσετε.

Δημιουργήστε συσχετίσεις. Όταν μαθαίνετε κάτι καινούργιο, συσχετίστε το αμέσως με κάτι που ήδη γνωρίζετε. Μια ισχυρή συσχέτιση μπορεί να αυξήσει την ικανότητα του μυαλού να το ανακαλέσει αργότερα. Για παράδειγμα, όταν κάνετε κάποια νέα γνωριμία, προσπαθήστε να συνδέσετε το όνομα του ατόμου με κάτι προσωπικό, για παράδειγμα την εμφάνιση, την εργασία, το περιβάλλον, το χόμπι ή τη σύζυγο αυτού του ατόμου.

Μπορείτε επίσης να θυμηθείτε ένα όνομα συσχετίζοντάς το με τα αρχικά του. Για παράδειγμα, αν γνωρίσετε κάποιον που ονομάζεται Πέτρος Μιχαλόπουλος, μπορείτε να συνδέσετε τα αρχικά Π.Μ. με τη συντομογραφία για τη φράση «προ μεσημβρίας», με την οποία είστε ήδη εξοικειωμένοι. Ή βρείτε μια «πιασάρικη» ρίμα για το όνομα.

Η συσχέτιση λειτουργεί και για πιο πολύπλοκες πληροφορίες, όπως μια ακολουθία αριθμών. Αντί να προσπαθείτε να θυμηθείτε τον αριθμό 212035, χωρίστε τον σε τμήματα και συνδέστε το κάθε τμήμα με ένα κλειδί. Για παράδειγμα, το 21 θα μπορούσε να σας θυμίζει το 1821, το 20 θα μπορούσε να είναι ο αριθμός του σπιτιού σας, ενώ το 35 θα μπορούσε να είναι η ηλικία στην οποία αποκτήσατε το πρώτο σας παιδί.

Κοιτώ, συγκρατώ, συνδέω. Στην τεχνική αυτή δίνετε προσοχή τη στιγμή που μαθαίνετε κάτι νέο και στη συνέχεια δημιουργείτε μια νοερή εικόνα για να παγιώσετε τη μνήμη. Το «κοιτώ» σημαίνει ότι εστιάζετε σε αυτό που θέλετε να θυμηθείτε. Το «συγκρατώ» σημαίνει ότι δημιουργείτε μια νοητή εικόνα που σχετίζεται με την πληροφορία. Το «συνδέω» σημαίνει ότι συνδέετε την εικόνα και την πληροφορία.

Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι πρέπει να θυμηθείτε ότι παρκάρατε στον τομέα 3Β ενός πάρκινγκ. Αρχικά, εστιάζετε στην κύρια πληροφορία – τομέας 3Β («κοιτώ»). Στη συνέχεια, δημιουργείτε μια νοητή εικόνα – ας πούμε τρία βατράχια («συγκρατώ»). Κατόπιν, συνδέετε την εικόνα με την πληροφορία, καθώς φαντάζεστε τα βατράχια να πηδούν γύρω από το αυτοκίνητό σας («συνδέω»). Όταν αργότερα χρειαστεί να θυμηθείτε πού παρκάρατε, ο εγκέφαλός σας θα ανακαλέσει την εικόνα και θα θυμηθείτε το 3B.

Ανάκληση λέξεων και αναμνήσεων. Όταν ψάχνετε τη σωστή λέξη ή ανάμνηση στη διάρκεια μιας συζήτησης, η παύση χαρίζει στον εγκέφαλό σας πρόσθετο χρόνο για να στείλει τα απαραίτητα σήματα. «Αυτό μπορεί επίσης να βοηθήσει τον εγκέφαλό σας να εστιάσει μόνο στη λήψη της συγκεκριμένης πληροφορίας», παρατηρεί η Cho.

Μια άλλη μέθοδος στη διάρκεια μιας συζήτησης είναι να κινηθείτε προς την αντίθετη κατεύθυνση: προσπεράστε το νοητικό εμπόδιο και συνεχίστε να μιλάτε. Καθώς συνεχίζετε να μιλάτε, δίνετε στον εγκέφαλό σας τον χρόνο να βρει την πληροφορία. «Μια άλλη επιλογή είναι να αρχίσετε να περιγράφετε τη λέξη ή την πληροφορία που αναζητάτε, κάτι που μπορεί να βοηθήσει τον εγκέφαλό σας να εντοπίσει το μήνυμα που θέλετε να μεταδώσετε», δηλώνει η Cho.

Όταν δεν μπορείτε να βρείτε την κατάλληλη λέξη καθώς μιλάτε, δοκιμάστε μια λέξη με παρόμοιο νόημα. Για παράδειγμα, αν θέλετε να περιγράψετε κάτι ως «εξαιρετικό» αλλά το μυαλό σας έχει μπλοκάρει, αντί να το πιέσετε, αναζητήστε κάποιον οικείο όρο που εκφράζει και πάλι αυτό που θέλετε να πείτε, όπως «καταπληκτικό», «φανταστικό» ή «θαυμάσιο».