Κύθηρα και Αφροδίτη της Μήλου

Στον χώρο που διεξήχθησαν οι εργασίες του συνεδρίου της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ), στο ξενοδοχείο «ΚΥΘΕΑ» της Αγίας Πελαγίας, υπήρχε ένα τραπεζάκι που εκεί ο Δήμος Μήλου ζητούσε συμπαράσταση στο αίτημά του, να επιστέψει στον τόπο του ένα από τα μέγιστα μνημεία του πολιτισμού μας, το περίφημο άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου. Συλλέγονταν, μάλιστα, υπογραφές με τη φροντίδα της Αντιδημάρχου Κας Ζαμπέτας Τούρλου. Ενθουσιάστηκα και πρόθυμα υπέγραψα. Μίλησα και με την Αντιδήμαρχο, γιατί έφερα στον νου μου το παρών δημοσίευμα που από τότε σχεδίαζα. Υποσχέθηκα να της το στείλω, γιατί, όπως θα διαπιστώσετε, φωτίζει το θέμα της αρπαγής του περίλαμπρου αγάλματος. Ομολογώ ότι παράλληλα ανέβλυσε η πικρία μου για τη δική μας συμπεριφορά προς την Κυθέρεια Αφροδίτη. Από την αχαριστία που δείχνουμε, για όσα έχει προσφέρει στο νησί μας. Λες και μας έχει βλάψει γι’ αυτό κι εμείς, τα τελευταία χρόνια, την αγνοούμε. Δεν προβάλλεται, πια, το νησί μας ως το νησί της Αφροδίτης. Δεν δόθηκε το όνομα: «ΟΥΡΑΝΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ» στο Αεροδρόμιο Κυθήρων. Το χειρότερο είναι ότι δεν υπάρχει η μορφή της στο σύμβολο – σύμπλεγμα του Δήμου Κυθήρων. Αυτή η τακτική είναι εξαιρετικά επιζήμια για τον τόπο μας. Μειώνει τη φήμη του, βλάπτει τον τουρισμό μας. Δεν παραδειγματιζόμαστε από τη Μήλο κι από τον τρόπο που προβάλλει τη δική της Αφροδίτη και από όσα πράττει γι’ αυτήν. Το θέμα είναι τεράστιο. Έχω αναφερθεί από αυτή την εφημερίδα στο παρελθόν. Οφείλω να επανέλθω και διεξοδικά να αναφέρω το μέγεθος της ζημιάς που προκαλεί στον τόπο μας αυτή η αποσιώπηση. Θα ξεχαστεί ότι στα Κύθηρα γεννήθηκε και λατρεύτηκε η Κυθέρεια – Ουράνια Αφροδίτη και κυρίως θα λησμονηθεί ο μέγιστος  συμβολισμός των Κυθήρων.

Επανέρχομαι στο θέμα μου που έχει σκοπό να διαφωτίσει τη σχέση της Αφροδίτης της Μήλου με τα Κύθηρα. Αυτό σε μένα αποκαλύφθηκε ψάχνοντας και διαβάζοντας παλιά δημοσιεύματα. Κάποτε ένας Κυθήριος μελετητής είχε πει: «Ότι έψαξα και βρήκα, στη συνέχεια ανακάλυπτα ότι πριν από εμένα το είχε βρει ο Μιχάλης Πετρόχειλος». Αυτό συνέβηκε και με μένα. Ο Μιχαήλ Πετρόχειλος υπήρξε ακούραστος, δια βίου ιστοριοδίφης, που πολλά του οφείλει το νησί μας.  Έχουν κυκλοφορήσει λίγα ιστορικά βιβλία του, χωρίς ο κύριος όγκος της δουλειάς του να έχει εκδοθεί. Βρίσκεται διάσπαρτος σε παλιές Κυθηραϊκές Εφημερίδες που, ευτυχώς, χάρη στον Κυθηραϊκό Σύνδεσμο Αθηνών έχουν ψηφιοποιηθεί και μπορούν να αναζητηθούν στο διαδίκτυο. Έψαχνα να βρω στοιχεία σχετικά με τη ζωή και τη δράση του Κυθήριου Καλοκαιρινού, επειδή είχα παρατηρήσει ότι ο πλέον κεντρικός δρόμος του Ηρακλείου Κρήτης φέρει το όνομά του. Πρόσφατα παρατήρησα σε παλιά φύλλα της Εφημερίδας «ΚΥΘΗΡΑΪΚΗ ΔΡΑΣΗ» και σε 12 συνέχειες, κείμενα του Μιχάλη Πετρόχειλου με τίτλο: «ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗΝ – Κρήτη και Κύθηρα». Στη 10η συνέχεια βρήκα για τον Καλοκαιρινό. Ο Πετρόχειλος αναφέρει ως πηγή του εργασία του Στεργίου Σπανάκη που δημοσιεύτηκε στα «Κρητικά Χρονικά» του 1960. Για όσα σχετίζονται με τα Κύθηρα ο Στεργίου επικαλείται «άριστο» χειρόγραφο του ανιψιού και συνεργάτη τού Ανδρέα Καλοκαιρινού, Ιάκωβου, ο οποίος έγραψε αναλυτικότατα για τη ζωή του θείου του και την οικογένειά του. Ο εκδότης της εφημερίδας που στα χέρια σας κρατείτε,  Μανώλης Καλλίγερος, επίσης συστηματικός και ακούραστος ερευνητής, σε βιβλία του και άρθρα του έχει αναφερθεί διεξοδικά στην οικογένεια Καλοκαιρινού και την εκπληκτική και πολυσχιδή δράση της στη Μεγαλόνησο Κρήτη. Παραθέτω τα σημεία όσων, έκπληκτος, διάβασα και σχετίζονται με την εύρεση της Αφροδίτης της Μήλου.

Ο Ανδρέας Καλοκαιρινός γεννήθηκε στα Σταθιάνικα των Κυθήρων το 1804. Ο πατέρας του, Δημήτριος, είχε αποκτήσει 16 αγόρια και 2 θυγατέρες από δύο γάμους. Ο Ανδρέας, σε ηλικία 10 ετών, προσλήφθηκε από έναν τεχνίτη που είχε έρθει στα Κύθηρα από τη Μήλο, ονόματι Γεώργιο, με την πρόθεση να τον υιοθετήσει, μιας και ο ίδιος ήταν άτεκνος. Ο  μικρός Αντρέας πήγε στη Μήλο και μετά από κάποια χρόνια, το 1920, ενώ βοηθούσε τον θετό πατέρα του στο σκάψιμο ενός χωραφιού, βρήκαν μια αρχαία θολωτή κατασκευή. Ο Αντρέας, μαζί με άλλους, βόηθησαν τον Γεώργιο να βγάλουν τα χώματα που εμπόδιζαν την είσοδο του θόλου και εκεί μέσα βρέθηκε το περιλάλητο άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου. Ο Γεώργιος με τον Ανδρέα και άλλους χωρικούς, μετέφερε το άγαλμα στην φτωχική οικία του. Ο ανεκτίμητος αυτός θησαυρός της Ελληνικής κληρονομιάς αγοράστηκε από Γάλλο αξιωματούχο, ονόματι Brest, για λογαριασμό του Γάλλου πρόξενου στην Κωνσταντινούπολή, μαρκήσιο de Riviere, πληρώνοντας 1500 fr. (φράγκα). Ο μαρκήσιος, την 1η Μαρτίου του 1821, δώρισε την Αφροδίτη της Μήλου στον βασιλέα της Γαλλίας, Λουδοβίκο 18ο. Οι Έλληνες της Μήλου δεν δέχτηκαν αυτή την ανίερη αγοροπωλησία. Για τούτο όταν ήλθε στο νησί τους Γαλλικό  πολεμικό πλοίο, με επικεφαλής τον γραμματέα της Γαλλικής πρεσβείας της Κωνσταντινούπολης, για να παραλάβει το άγαλμα, οι Έλληνες, που εν τω μεταξύ είχαν συσκευάσει το άγαλμα για να το μεταφέρουν στην Αθήνα ως εθνικό κτήμα και κειμήλιο, συνεπλάκησαν με τους ναύτες του Γαλλικού πολεμικού πλοίου. Κατά τη συμπλοκή αποκόπηκαν τα χέρια του αγάλματος, από όπου το κρατούσαν οι Έλληνες και φορτώθηκε στο Γαλλικό πλοίο.

Ο Ιάκωβος Καλοκαιρινός κατέγραψε όσα ο θείος του αρεσκόταν να διηγείται για το άγαλμα και βεβαίως ότι βρέθηκε με τα χέρια ακέραια. Ότι το δεξί χέρι ανέσυρε προς τα εμπρός τον χιτώνα της θεάς και το αριστερό, τεταμένο προς τα πλάγια και άνω, κρατούσε το μήλο της Έριδος, που ως έπαθλο για την ομορφιά της είχε λάβει από τον Πάρη. Αυτή η γραπτή μαρτυρία πιστοποιεί ότι το άγαλμα πράγματι παριστάνει την Αφροδίτη και καταργεί την ανάγκη αυτό να προκύπτει ως εικασία, λόγω του κάλλους της γυναικείας μορφής. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο ανιψιός Ιάκωβος στις σημειώσεις του γράφει ότι αν είχε προλάβει να γίνει η υιοθεσία του Ανδρέα Καλοκαιρινού, η Αφροδίτη θα περιερχόταν στην οικογένεια των Καλοκαιρινών και δεν θα την άρπαζαν οι Γάλλοι. Από ότι με πληροφόρησε η Αντιδήμαρχος της Μήλου γραπτές πηγές που να σχετίζονται με την εύρεση του αγάλματος υπάρχουν, αλλά είναι μόνο Γαλλικές. Τώρα, με τα «ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ», επικαιροποιείται Ελληνική γραπτή πηγή, που διαφωτίζει την υπόθεση, λούζοντάς την με την μοναδική αλήθεια: Πως η μικρή, αδύναμη και υπόδουλη Ελλάδα, λεηλατήθηκε από τους τότε ισχυρούς και «μορφωμένους» Ευρωπαίους. Και πως το δίκιο είναι με τους σημερινούς Έλληνες που διεκδικούν τα αρπαγμένα.

Η σχέση της Αφροδίτης της Μήλου με τα Κύθηρα, μέσου της μαρτυρίας του Ανδρέα Καλοκαιρινού που κατέγραψε ο ανιψιός του, Ιάκωβος Καλοκαιρινός, είναι σαφής. Ελπίζω να φανεί χρήσιμη στον Δήμο της Μήλου που διεκδικεί το αυτονόητο. Τον επαναπατρισμό της Αφροδίτης.

Δημοσιεύθηκε στο φ. 331 Ιανουάριος 2018 της έντυπης έκδοσης.