Advertisement
Λίγα χρόνια πριν και μέσα στις περιπέτειες του Αρχαιολογικού Μουσείου Κυθήρων η τότε προϊσταμένη της 1ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κυρία Χαρίκλεια Κοιλάκου είχε μία πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα. Να μεταφέρει από το Αρχαιολογικό Μουσείο όλα τα οικόσημα που φυλάσσονταν εκεί και να τα συμπεριλάβει σε μία συλλογή οικοσήμων μέσα στο κτήριο της παλαιάς πυριτιδαποθήκης στο Κάστρο, το οποίο ήταν ένα από αυτά που θα συντηρούντο με το πρόγραμμα αναστηλωτικών εργασιών σε αυτό. Η ιδέα αυτή τέθηκε σε εφαρμογή, όταν η (τότε) 1η ΕΒΑ μετέφερε τα οικόσημα στην Αθήνα για συντήρηση. Τώρα όλα αυτά τα οικόσημα συντηρημένα από ειδικούς έχουν τοποθετηθεί στο χώρο της συλλογής οικοσήμων και μπορεί να τα βλέπει το κοινό.
Η έκθεση των οικοσήμων ακολουθεί τη λογική της τοποθέτησης μερικών αυτά στην τοιχοποιία με εσοχές και προβολές που παραπέμπουν μορφολογικά σε οικισμό. Γα το λόγο αυτό σε δύο περιπτώσεις τοποθετούνται στο ύψος υπερθύρου έτσι ώστε να λειτουργεί η αναγωγή αντιπροσωπευτικά σε σχέση με το χώρο από τον οποίο προέρχεται το οικόσημο δεδομένου ότι το στοιχείο της in situ ύπαρξης οικοσήμων σε υπέρθυρα κυθηραϊκών κατοικιών, ο επισκέπτης του νησιού το συναντά ακόμα κατά την πορεία του προς το κάστρο της Χώρας. Τα οικόσημα που εκτίθενται στην παλιά πυριτιδαποθήκη του Κάστρου χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες.
- Οικόσημα κλάδων οικογενειών. Πρόκειται για οικόσημα που ανήκουν στην ίδια οικογένεια με παραλλαγές στην παράσταση, όπως αυτά της οικογενείας των Βενιέρων.
- Οικόσημα ταυτότητας, όπως αυτά που ταυτίζονται με συγκεκριμένες οικογένειες και για τα οποία δεν έχουν βρεθεί παραλλαγές τους.
- Οικόσημα οικογενειών επισκόπων.
Σημειώνεται ότι υπάρχουν και οικόσημα επιφανών οικογενειών της Βενετίας κλάδοι των οποίων δεν έχουν εντοπισθεί στα Κύθηρα, ενώ εκτίθενται και οικόσημα, τα οποία δεν έχουν ταυτισθεί με οικογένειες του νησιού, ούτε όμως είναι γνωστό ποίες οικογένειες αντιπροσωπεύουν.
Εδώ παρουσιάζουμε ένα μικρό αφιέρωμα βασισμένο σχεδόν εξ ολοκλήρου στο σχετικό δημοσίευμα της έντυπης έκδοσής μας τον Απρίλιο του 2009, το οποίο ήταν από τα πλέον πολυδιαβασμένα άρθρα της εφημερίδας μας. Το αφιέρωμα είχε επιμεληθεί ο Ε. Π. Καλλίγερος με τις φωτογραφίες να αποτελούν ευγενική παραχώρηση της 1ης ΕΒΑ. Όπου παρουσιάζονται και άλλα οικόσημα, που δεν περιλαμβάνονται στη συλλογή, αναφέρεται ρητά, ενώ δεν έχουμε αναφερθεί σε όλα τα οικόσημα με το άρθρο αυτό να χρήζει συμπλήρωσης σε πρώτη ευκαιρία, όταν υπάρξουν νέα ενδιαφέροντα στοιχεία.
ΑΓΝΩΣΤΟ
Μαρμάρινο οικόσημο με ανάγλυφη παράσταση λέοντος. Δεν έχει αναγνωρισθεί η οικογένεια στην οποία ανήκει.
ΑΣΠΙΩΤΗΣ
Το οικόσημο πάνω, με κύριο θέμα του το σταυρό, ανήκει στην οικογένεια Ασπιώτη από τους Αρέους, η οποία έχει εκλείψει πλέον από τα Κύθηρα, αναφέρεται όμως στη διασπορά τους. Πρόκειται για μία από τις παλαιότερα αναφερόμενες οικογένειες στα Κύθηρα, αφού αναφέρεται σε γραπτές πηγές από το 1328. Το οικόσημο έχει προσφερθεί από την οικογένεια. Το κάτω βρίσκεται σε οικία στους Αρέους και παρουσιάζει μεγάλη ομοιότητα με το άλλο, έτσι να θεωρείται βέβαιο ότι ανήκει στην ίδια οικογένεια.
ΒΕΝΙΕΡ
Τρία οικόσημα που ανήκουν σε κλάδους της οικογενείας Βενιέρ (Βενιέρη ή Βενέρη, όπως είναι γνωστή σήμερα η οικογένεια αυτή) που έγινε κυρίαρχος των Κυθήρων το 13ο αι. και ανέδειξε ακόμα και δόγηδες στη Βενετία. Το πρώτο είναι από πωρόλιθο και έχει βρεθεί στο σπίτι του Σπ. Στάθη στη Χώρα. Περιλαμβάνει περικεφαλαία και στέμμα με πλαίσιο από ελισσόμενα φύλλα. Φέρει τη χρονολογία 1666 και το γράμμα V.
Το δεύτερο οικόσημο της οικογενείας Βενιέρ αποτελείται από ανάγλυφη πλάκα από μάρμαρο. Σε ωοειδές ταινιωτό πλαίσιο με διακόσμηση κυματίου εσωτερικά, αποδίδεται η ενετική ασπίδα με τον φτερωτό λέοντα σε προτομή. Στην αετωματική επίστεψη διακρίνεται κεφαλή αγγέλου με ανοιγόμενα φτερά (χερουβείμ). 
Πλάκα οικοσήμου που δεν σώζεται ακέραιη και αποδίδεται σε κλάδο της οικογενείας Βενιέρ. Διακρίνεται λέοντας που κρατάει βιβλίο και αποτελεί παραλλαγή γνωστού οικοσήμου της οικογενείας.
Δεν είναι γνωστό ποίους κλάδους της οικογενείας Βενιέρ αντιπροσωπεύουν τα τρία αυτά οικόσημα. Στα Κύθηρα εντοπίζονται οι κλάδοι των Νασιγκουέρα, Κογιάκο κ.α.
ΔΑΡΜΑΡΟΣ
Ένα ακόμη οικόσημο από γνωστή οικογένεια των Κυθήρων, το οποίο βρίσκεται στο υπέρθυρο της οικίας της οικογένειας πλησίον του κάστρου (ανήκει σήμερα στην οικογένεια Αρώνη). Η οικογένεια Δαρμάρου αναφέρεται στα Κύθηρα από το 16ο αι και προέρχεται πιθανότατα από την Κρήτη όπου αναφέρεται από το 12ο αι. Στα Κύθηρα δεν υπάρχει πλέον το επώνυμο, στην Αθήνα όμως αναφέρεται οικογένεια από το Καστέλλι Κισσάμου με καταγωγή από τα Κύθηρα από τα οποία είχαν αναχωρήσει το 1866. Το οικόσημο είναι από πωρόλιθο, παρουσιάζει ασπίδα με στέμμα και στο εσωτερικό τρία κρίνα ή τρεις λόγχες. Μερικοί θεωρούν τα κρίνα απομίμηση του εμβλήματος των Βουρβώνων.
ΔΟΥΚΑΤΑΡΗΣ
Οικόσημο της οικογενείας Δουκατάρη σε σχήμα ασπίδας με σταυρό χωρισμένο σε τέσσερα τμήματα. Αναφέρει δεξιά το επώνυμο ΔΟΥΚΑΤΑΡΗΣ και αριστερά την επιγραφή OVRCNOC, η οποία αποδίδει με βεβαιότητα τη λ. Ούρσινος, δηλαδή Ορσίνι. Οι Δουκατάριοι των Κυθήρων έφθασαν στο νησί από το 16ο αι., ενώ παλαιότερα αναφέρονται ως Ορσίνι, επιφανής οικογένεια της Ρώμης, κλάδος της οποία κατέλαβε την Κεφαλληνία κατά τα τέλη του 12ου αι. Αργότερα εξελληνίστηκαν και ένας κλάδος από αυτούς κατέληξε στα Κύθηρα για να εκλείψει οριστικά από το νησί το 17ο αι.
ΚΑΛΛΟΝΑΣ
Ο όρθιος λέων που κρατά σταυρό είναι το θέμα του οικοσήμου αυτού σε πωρόλιθο και το οποίο αποδίδεται στην οικογένεια Καλλονά, η οποία έφθασε στα Κύθηρα κατά τους χρόνους του Κρητικού πολέμου (1645-1669) και ανέδειξε μέχρι και επίσκοπο (τον Προκόπιο) στα Κύθηρα. Το οικόσημο θεωρείται παραλλαγή αυτού της Ενετικής οικογένειας Pissani, η οποία είχε κλάδο στα Κύθηρα, απόγονοι του οποίου υπάρχουν και σήμερα στην κυθηραϊκή διασπορά.
ΚΑΛΟΥΤΣΗΣ
Οικόσημο της οικογενείας Καλούτση με χρονολογία 1765 σε μάρμαρο. Στο πάνω τμήμα του εσωτερικού πλαισίου εικονίζεται αστερίσκος και στο κάτω τρίφυλλο. Η οικογένεια Καλούτση είναι από τις γνωστότερες στα Κύθηρα και από τις παλαιότερες και αναφέρεται από το 15ο αι, ενώ επηρέασε αποφασιστικά τις τύχες του νησιού μέχρι τα πρόσφατα χρόνια.
ΚΑΣΙΜΑΤΗΣ
Το γνωστότερο οικόσημο στα Κύθηρα αναφέρεται στην οικογένεια με τους πολυπληθέστερους σήμερα εκπροσώπους. Πρόκειται για το οικόσημο της οικογενείας Κασιμάτη, η οποία έφθασε στα Κύθηρα από την Κρήτη το 1316. Το οικόσημο των ευγενών της οικογενείας παρουσιάζει όρθιο λέοντα, ο οποίος εξέρχεται από λάρνακα και κρατά σταυρό. Είναι μαρμάρινο και ένα παρόμοιο υπάρχει και σήμερα στην οικία της οικογένειας πάνω από την καμάρα κοντά στην πλατεία της Χώρας.
Σχέδιο οικοσήμου της οικογενείας Κασιμάτη των Χανίων, όπως δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα ΧΑΝΙΩΤΙΚΗ από τον κ. Δημ. Παπαδάκη-Περιθωράκη στο φύλλο της 19 Μαρτίου 1994.Η διαφορά με το οικόσημο του Κυθηραϊκού κλάδου της οικογενείας είναι εμφανής αν και περιέχει τα ίδια στοιχεία με αυτό, όπως ο λέων, ο σταυρός και η λάρνακα.
ΛΑΖΑΡΕΤΗΣ
Οικόσημο από πωρόλιθο της οικογενείας Λαζαρέτη με χρονολογία 1746. Έχει πλαίσιο ασπίδας και φέρει στέμμα πατρικίου της Βενετίας. Η οικογένεια Λαζαρέτη είναι γνωστή οικογένεια ευγενών της Κρήτης απ’ όπου φαίνεται να εγκαθίσταται και στα Κύθηρα από τις αρχές του 17ου αι.
ΛΟΡΕΝΤΑΝ
Οικόσημο σε μάρμαρο της οικογενείας Loredan, η οποία ανέδειξε και Δόγη στη Βενετία, τον Πέτρο Λορεντάν. Είναι άγνωστο πως βρέθηκε στα Κύθηρα, αφού το επώνυμο αυτό δεν εντοπίζεται στο νησί πλην των περιπτώσεων τριών Ενετών Προβλεπτών. Είναι πιθανόν να πρόκειται για οικόσημο κλάδων της οικογενείας, στους οποίους ίσως ανήκαν οι προβλεπτές αυτοί.
ΜΑΧΑΙΡΙΩΤΗΣ
Οικόσημο της οικογένειας Μαχαιριώτη, που παρουσιάζει όρθιο σπαθοφόρο λέοντα. Η οικογένεια Μαχαιριώτη αναφέρεται να έρχεται στα Κύθηρα από την Κρήτη πιθανότατα στα μέσα του 17ου αι. και αργότερα αποκτά συγγενικό δεσμό με κλάδο της οικογένειας Καλούτση. Οι ειδικοί στα οικόσημα συνδέουν την παράσταση του οικοσήμου αυτού με την οικογένεια Alberti.Alberti.
ΜΟΡΜΟΡΗΣ
Τρία οικόσημα της οικογενείας Μόρμορη. Η οικογένεια αυτή ήταν Βυζαντινή και το οικόσημο παρουσιάζει το ψάρι μουρμούρα ανάμεσα σε αστερίσκους. Το πρώτο είναι από πωρόλιθο και έχει σχήμα ασπίδας μέσα σε πλαίσιο. Το δεύτερο περιλαμβάνεται σε εγχάρακτη πλάκα από πωρόλιθο και φέρει χρονολογία 1816 και το τρίτο είναι το μοναδικό σωζόμενο οικόσημο σε ξύλο.
Ανήκει στον επίσκοπο Νικηφόρο Μόρμορη και πάνω από το κύριο θέμα διακρίνεται η μητροπολιτική μήτρα. Οικογένεια Μόρμορη αναφέρεται στα Κύθηρα από το 16ο αι., ενώ είναι γνωστή με πολλούς επιφανείς εκπροσώπους της.
Το οικόσημο αυτό θεωρείται ένα από τα σπάνια «ομιλούντα» οικόσημα.
ΣΤΑΗΣ
Οικόσημο που βρέθηκε εντοιχισμένο στην οικία Γ. Πετροχείλου στη Χώρα, στην οποία έχει βρεθεί και το οικόσημο με το δικέφαλο αετό, το οποίο όμως δεν βρέθηκε εντοιχισμένο, αλλά αποτελούσε δομικό υλικό κατωφλίου. Το παραπάνω πιστεύεται ότι ανήκει σε κλάδο της οικογενείας Στάη και η υπόθεση ενισχύεται από τρία σημαντικά στοιχεία. Η οικία Πετροχείλου ανήκε προηγουμένως στην οικογένεια Αναστασίου Στάη και το οικόσημο φέρει τα αρχικά A S που μπορεί να ερμηνευθούν ως τα αρχικά των κτητόρων της οικίας. Ο κλάδος αυτός της οικογενείας Στάη έφερε το παρωνύμιο Αντζολάρος από το βαφτιστικό Άγγελος μέλους της οικογενείας. Επομένως τα αρχικά εδώ θα μπορούσαν να προέρχονται και από το Άγγελος Στάης.
Άλλο στοιχείο είναι ότι η παράσταση στην ασπίδα του οικοσήμου αυτού έχει μεγάλη ομοιότητα με οικόσημο της οικογενείας Στάη της Κρήτης, το οποίο έχει δημοσιευθεί (Δημ. Παπαδάκη-Περιθωράκη εις εφημ. Χανιώτικη, 19 Μαρτίου 1994). Το κρητικό οικόσημο έχει δύο κεφαλές λεόντων εκατέρωθεν κρίνου με το κάτω μέρος τριχοτομημένο κατά ζώνες, όπως και το κυθηραϊκό, καίτοι στο δεύτερο οι κεφαλές είναι κακότεχνες και δεν διακρίνονται καθαρά.
Ένα όμως ακόμη πιο σημαντικό στοιχείο που επιβεβαιώνει ότι το οικόσημο ανήκει σε κλάδο της οικογενείας Στάη είναι σφραγίδα σε ισπανικό κηρό, τα στοιχεία της οποίας είναι πανομοιότυπα με αυτά του παραπάνω οικοσήμου. Η σφραγίδα ανήκει σε μέλος της οικογενείας των απογόνων του αρχαιολόγου Βαλερίου Στάη και το αντίγραφό της μας δόθηκε από τον κ. Γ.Ν. Νικηφοράκη.
Το οικόσημο που βρέθηκε στην οικία Γ. Πετρόχειλου ανήκει στη συλλογή της κυρίας Ασπασίας Καλοκαιρινού-Δασκαλάκη, η οποία παρεχώρησε ευγενώς τη φωτογραφία για δημοσίευση στο προμνημονευθέν άρθρο.
ΣΤΑΗΣ;
Οικόσημο, το οποίο δεν έχει ταυτισθεί με ασφάλεια. Είναι ανάγλυφο σε μάρμαρο και παρουσιάζει δικέφαλο αετό. Βρέθηκε στην οικία Γ. Πετρόχειλου, η οποία αναφέρεται ότι ανήκε σε κλάδο της οικογενείας Στάη με το παρωνύμιο Αντζολάρος, όμως στον ίδιο κλάδο εικάζεται ότι ανήκει οικόσημο, το οποίο αναφέρεται ότι προέρχεται από την ίδια οικία. Έτσι η ασάφεια παραμένει και δεν είναι δυνατόν να αποδοθεί με ασφάλεια σε ποία οικογένεια αναφέρεται το παραπάνω οικόσημο, το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί ως κατώφλιο στην οικία που βρέθηκε!
Το οικόσημο παρουσιάζει δικέφαλο αετό με αμυγδαλόσχημο έμβλημα και είναι από μάρμαρο. Στο κάτω μέρος τα γράμματα Η C δεν είναι γνωστό τι σημαίνουν, αλλά ασφαλώς πρόκειται για τα αρχικά του κατόχου ή της οικογένειας. Είναι πάντως εμφανής η διαφορά του οικοσήμου αυτού με το οικόσημο, το οποίο δημοσιεύεται παραπανω και βρέθηκε στην ίδια οικία, το οποίο όμως με σχετική ασφάλεια μπορεί να αποδοθεί στην οικογένεια Στάη, ώστε να μένει να αναζητηθεί η οικογένεια στην οποία ανήκει το παραπάνω οικόσημο.
Kythira Online