Λάμπρος Κατσώνης: Ο αδάμαστος Έλληνας θαλασσομάχος

Μία από τις ηρωικότερες μορφές της νεότερης ελληνικής ιστορίας, είναι αναμφισβήτητα ο Λάμπρος Κατσώνης.

Ιδιαίτερα η δράση του στα χρόνια του ρωσοτουρκικού πολέμου στις ελληνικές θάλασσες εναντίον των Τούρκων και η προσπάθειά του να οργανώσει επαναστατικό κίνημα στην Ελλάδα το 1791, τον κατατάσσουν ανάμεσα στους σημαντικότερους αγωνιστές της προεπαναστατικής περιόδου που με τη δράση τους και τη γενναιότητά τους ενέπνευσαν τους ήρωες του 1821.

Τα παιδικά και νεανικά χρόνια του Λ. Κατσώνη

Για τα παιδικά χρόνια του Λάμπρου Κατσώνη, δεν είναι γνωστά πολλά στοιχεία. Γεννήθηκε το 1752 στη Λιβαδειά και ο πατέρας του ονομαζόταν Δημήτριος.
Η μητέρα του, καταγόταν από την οικογένεια Νάκου, μέλη της οποίας διακρίθηκαν κατά την Επανάσταση του 1821. Σύμφωνα με μία εκδοχή, το 1768 κατηγορήθηκε για τον φόνο ενός Τούρκου αξιωματούχου και κατέφυγε στην Ύδρα κι από εκεί στη Ζάκυνθο, μαζί με τον πατέρα του, ο οποίος πέθανε ύστερα από λίγο.

Το 1769, μαζί με τον αδελφό του και άλλους «ομόδοξους» κατατάχτηκε ως εθελοντής στη ναυτική μοίρα του Ρώσου Ναυάρχου Γ. Σπιρίντοφ η, οποία εκείνη την εποχή είχε σταλεί από την Αικατερίνη Β’ στη Μεσόγειο.

Αρχικά τοποθετήθηκε ως άνδρας καταστρώματος.

Το 1768 ξεκίνησε ένας από τους σημαντικότερους ρωσοτουρκικούς πολέμους. Ο Κατσώνης μαζί με τους άλλους Έλληνες, πήραν μέρος σε πολλές ναυμαχίες και ναυτικές επιχειρήσεις στα νησιά του Αιγαίου.

Ο νεαρός Λάμπρος, διακρίθηκε ιδιαίτερα και απέκτησε μεγάλο κύρος και σεβασμό ανάμεσα στους άλλους ναυτικούς.

Μετά τον χαμό του αδελφού του όμως, «που σκοτώθηκε στις επιχειρήσεις», ο Κατσώνης μετατέθηκε στις Μονάδες Ξηράς και συγκεκριμένα στο πρώην Ειδικό Σύνταγμα Πεζικού, όπου διακρίθηκε για το θάρρος του στις μάχες, ξεχώρισε ως γενναίος και ικανός πολεμιστής σε πολλές χερσαίες επιχειρήσεις στην Πελοπόννησο και έγινε Λοχίας.

Με τη Συνθήκη του 1774, ο ρωσοτουρκικός πόλεμος έληξε και ανάμεσα στα μέρη που προσάρτησε η Ρωσία, ήταν και η Κριμαία. Στο Κερτς – Γενικαλέ της Κριμαίας μετατέθηκε το 1775 ο Λ. Κατσώνης.
Το 1777, ξέσπασε εξέγερση των Τατάρων στην Κριμαία, υποκινούμενη από την ντόπια αριστοκρατία και φανατικούς μουλάδες, οι οποίοι κήρυτταν ότι όλες οι αρρώστιες, οι δυσκολίες του πληθυσμού και οι συμφορές του, οφείλονταν στην παρουσία στην Κριμαία «απίστων» (Χριστιανών).

Το ελληνικό στράτευμα, που το αποτελούσαν 600 άνδρες, έκανε εκκαθάριση στα βουνά από την Κέφα, διαμέσου της Τσέπα και μέχρι το Γιανισούλ. Διακρίθηκε έπειτα στις επιθέσεις στα χωριά Μπαϊκάλ και Ισισούλ, στην ήττα του Νουραντίν Σουλτάνου, στο Κερμέν. Τη γενναιότητα των Ελλήνων, τόνισαν ο Υποστράτηγος Π.Σ. Ποτέμκιν και ο Διοικητής του ρωσικού στρατού στην Κριμαία Πρίγκιπας Α.Α. Προζορόφσκι.

Μετά το τέλος των επιχειρήσεων, οι Έλληνες επέστρεψαν στο Κερτς, ενώ ο Λάμπρος Κατσώνης έγινε Αξιωματικός.
Το 1782, η Αικατερίνη Β’ (Μεγάλη Αικατερίνη), αποφάσισε να συσταθεί ένα Ελληνικό Σύνταγμα Πεζικού.
Η αποστολή αυτή ανατέθηκε στον Συνταγματάρχη Ντμίτροβ και ως Στρατηγείο του Συντάγματος, ορίστηκε το φρούριο του Ταγκανρόγκ. Η επάνδρωσή του ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 1779 και ολοκληρώθηκε το 1783. Η συνολική του δύναμη έφτανε τα 850 άτομα.

Το Σύνταγμα, απαρτιζόταν από 8 Λόχους, που είχαν τα ονόματα: Αθηναϊκός, Σπαρτιατικός, Μακεδονικός, Κορινθιακός κλπ.
Το έμψυχο δυναμικό του Συντάγματος οι οικογένειες των αξιωματικών και των στρατιωτών, καθώς και οι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, αποτέλεσαν τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού της πόλης Μπαλακλάβα και των γύρω χωριών.

Η Μπαλακλάβα, έγινε γνωστή από την περίφημη μάχη που έγινε εκεί τον Σεπτέμβριο του 1854, στο πλαίσιο του Κριμαϊκού Πολέμου και έληξε χωρίς νικητή.
Αντίπαλοι ήταν οι Ρώσοι, του οποίους ενίσχυσε η Ελληνική Λεγεώνα, που την αποτελούσαν εθελοντές με επικεφαλής τον Πάνο Κορωναίο και οι σύμμαχοι Γάλλοι, Βρετανοί και Οθωμανοί (η οθωμανική αυτοκρατορία).

Από την πόλη αυτή, προέρχεται και η ονομασία «μπαλακλάβα», για τις γνωστές μας full-face κουκούλες που φορούν, κυρίως, οι οδηγοί και επιβάτες μοτοσικλετών.
Επανερχόμαστε όμως στον Λάμπρο Κατσώνη, ο οποίος το 1781 έγινε Υπολοχαγός και τον ίδιο χρόνο στάλθηκε στην Περσία.
Συγκεκριμένα ανέλαβε διπλωματική αποστολή υπό την ηγεσία του κόμη Μ. Βόινοβιτς με σκοπό να πείσει τον Αγά- Μοχάμεντ- Χαν να προβεί σε ενέργειες εναντίον της Πύλης.

Και στην αποστολή αυτή ο Κατσώνης τα κατάφερε περίφημα με αποτέλεσμα η Αικατερίνη Β’ να δώσει εντολή να του χορηγηθούν ως επιβράβευση 200 χρυσά νομίσματα, που αντιστοιχούν σε 580 ρούβλια.

Στις 21 Απριλίου 1785 ο Λάμπρος Κατσώνης ‘’έγινε μέλος της Τάξης των Ρώσων Ευγενών και εγγράφεται στον Δεύτερο Τόμο του Γενεαλογικού Βιβλίου της αριστοκρατίας της Ταυρίδας’’.

Το 1786 με διαταγή του Γ. Α. Ποτέμκιν ο Κατσώνης έγινε Λοχαγός. Το 1787 ξέσπασε νέος ρωσοτουρκικός πόλεμος, στη διάρκεια του οποίου αρχικά υπηρέτησε στη Χερσώνα, όπου κατασκεύαζαν και επισκεύαζαν τα πλοία. Ο Κατσώνης όμως δεν ήταν ικανοποιημένος. Ζήτησε από τον Πρίγκιπα της Ταυρίδας Ποτέμκιν να πάρει μέρος στις ναυμαχίες μαζί με 50 άνδρες. Ο Ποτέμκιν δέχθηκε το αίτημά του και ο Κατσώνης έγινε κυβερνήτης του πλοίου ‘’Πρίγκιπας Γεώργιος Ποτέμκιν της Ταυρίδας’’ και τέθηκε υπό τις διαταγές του Υποναυάρχου Ν. Σ. Μορντβίνοβ.

Το 1787- 1788 ο Κατσώνης με το πλήρωμά του καταφέρνουν να φέρουν εις πέρας με επιτυχία πολλές αποστολές και να προκαλέσουν πολλές απώλειες στο οθωμανικό ναυτικό. Ο Ποτέμκιν στο τέλος του 1787 έκανε τον Κατσώνη Ταγματάρχη.
Μετά τις συνεχείς επιτυχίες εναντίον των Οθωμανών στη Μαύρη Θάλασσα άρχισαν να υπάρχουν σκέψεις στα ανώτερα κλιμάκια της ρωσικής στρατιωτικής ηγεσίας για τη δημιουργία παρόμοιων τμημάτων καταδρομικών σκαφών και στη Μεσόγειο.

Μετά από πρόταση του Υποναυάρχου Μορντβίνοβ, την οποία έκανε δεκτή ο Στρατάρχης πλέον Ποτέμκιν της Ταυρίδας, η εκτέλεση των δύσκολων αυτών αποστολών ανατέθηκε στον ‘’πάρα πολύ τολμηρό και γενναίο άντρα’’ Ταγματάρχη Λάμπρο Κατσώνη.

Η δράση του Λάμπρου Κατσώνη στις ελληνικές θάλασσες

Έχοντας πάρει συγκεκριμένες προφορικές και γραπτές δεσμεύσεις και έχοντας την πλήρη έγκριση και της Αικατερίνης Β’ ο Λ. Κατσώνης τον Φεβρουάριο του 1788 έφτασε στη Βιέννη και αργότερα στην Τεργέστη, που ανήκε τότε στην Αυστρία.

Εκεί άρχισε να ψάχνει το κατάλληλο για επιδρομές πλοίο κάτι που έγινε σύντομα. Το πλοίο ονομάστηκε ‘’Αθηνά της Άρκτου’’ (όπως είχαν ‘’βαφτίσει’’ την Μεγάλη Αικατερίνη οι Γάλλοι φιλόσοφοι), εξοπλίστηκε και στελεχώθηκε με πλήρωμα έμπειρων και ικανών Ελλήνων ναυτικών. Το πλοίο αυτό ήταν τρικάταρτο εμπορικό έως τότε, με αρματωσιά ιστιοφόρου φρεγάτας, το οποίο ο Κατσώνης εξόπλισε με 28 κανόνια.

Τα έξοδα για όλες αυτές τις ενέργειες ήταν χρήματα που είχε δανειστεί ο Κατσώνης από τον Ν. Σ. Μορντβίνοβ αλλά και δωρεές μελών της ακμάζουσας τότε ελληνικής παροικίας της Τεργέστης.
Στις 28 Φεβρουαρίου 1788 ο Κατσώνης ξεκίνησε τις επιδρομές του εναντίον των Οθωμανών.
Σύντομα κυριεύει δύο μικρά τουρκικά πλοία κατάλληλα για πολεμικές επιχειρήσεις, τα οποία ονόμασε ‘’Μέγας Πρίγκιψ Κωνσταντίνος’’ και ‘’Μέγας Πρίγκιψ Αλέξανδρος’’ και τα εξόπλισε με 22 και 16 ναυτικά πυροβολικά αντίστοιχα. Στις 23 Απριλίου 1788 δύο υδραίικα πιθανότατα πλοία προσχωρούν στον στολίσκο του Κατσώνη.
Τα ονόμασε «Πρίγκιψ Ποτέμκιν της Ταυρίδας» και «Πρίγκιψ Αλέξανδρος Μπεζντορόντκο» και τα εξόπλισε με 16 κανόνια το καθένα.
Αμέσως μετά, ο στολίσκος του Κατσώνη προχώρησε σε επιχειρήσεις στο Αιγαίο (Ιούνιος-Σεπτέμβριος 1788).

Κατευθύνθηκε στα παράλια της Λυκίας και μετά από διήμερη πολιορκία κατέστρεψε το ισχυρό τουρκικό φρούριο του Καστελόριζου. Στη συνέχεια, κατευθύνθηκε προς τις ακτές της Κύπρου, της Καραμανίας, της Συρίας και έφτασε ως την Κύπρο. Από εκεί επέστρεψε στη Ζάκυνθο έχοντας σχηματίσει στολίσκο από 18 πλοία.
Στο νότιο Αιγαίο, συγκρούστηκε επανειλημμένα με τουρκικά πλοία, τα οποία λαφυραγωγούσε, καταλάμβανε ή και βύθιζε.

Θορυβημένη η Υψηλή Πύλη, έστειλε εναντίον του ισχυρή ναυτική μοίρα, η οποία συγκρούστηκε με τον Κατσώνη στα ανατολικά της Καρπάθου. Ύστερα από πεισματώδη αγώνα μιας ολόκληρης ημέρας οι Τούρκοι αποχώρησαν ηττημένοι και με μεγάλες απώλειες.
Οι Γάλλοι πρόξενοι στην Ανατολική Μεσόγειο και η βενετική κυβέρνηση, με διαβήματά της προς τους Ρώσους, διαμαρτύρονταν γιατί ο Κατσώνης με τη δράση του έπληττε και τα δικά τους συμφέροντα. Ο γενναίος θαλασσομάχος, κλήθηκε να δώσει εξηγήσεις. Σε μια μορφή απολογίας, στη ρωσική πρεσβεία στη Βενετία (Νοέμβριος 1788), ισχυρίστηκε ότι οι περισσότερες κατηγορίες ήταν αβάσιμες και πως τα όποια προβλήματα, δημιουργούνταν από την απειθαρχία μερικών ανδρών των πληρωμάτων του.
Τον Απρίλιο του 1789, αφού προετοίμασε τα καταδρομικά του, με την αρωγή και πάλι των Ελλήνων της Τεργέστης, ξεκίνησε για τις ελληνικές θάλασσες.
Παραπλέοντας τις αλβανικές ακτές, κατέστρεψε πλοία Τουρκαλβανών στο Δούλτσινο (Ουλτσίν) και την επόμενη μέρα πλησίασε στο Δυρράχιο. Εξαπολύοντας καταιγιστικά και εξοντωτικά πυρά εναντίον της πόλης, όχι μόνο προκάλεσε σοβαρές ζημίες στις εγκαταστάσεις του λιμανιού αλλά κατέστρεψε και βύθισε όλα τα τουρκικά σκάφη που υπήρχαν στο λιμάνι της.

Στις αρχές Ιουνίου 1789, πέρασε από τους Παξούς, την Ιθάκη, τη Ζάκυνθο και τελικά έφτασε στην Ύδρα.
Ακολούθως κατευθύνθηκε στην Κύθνο κι από εκεί στην Κέα όπου έκανε μια στάση για ξεκούραση των πληρωμάτων του και για μικροεπισκευές των πλοίων του. Τότε, αποφάσισε να κάνει την Κέα ορμητήριό του. Στα τέλη Ιουλίου 1789, ο στόλος του ενώθηκε με τον κρατικό ρωσικό στόλο, που διοικούσε ο Μαλτέζος Γουλιέλμος Λορέντζο. Εξαπέλυσαν μια σειρά από επιτυχημένες καταδρομικές επιθέσεις στον Θερμαϊκό, ενώ μεταξύ Σύρου και Πάρου συναντήθηκαν με τον τουρκικό στόλο, τον οποίο και έτρεψαν σε φυγή. Ο Κατσώνης όμως, συνέχισε μόνος του να καταδιώκει τα εχθρικά καράβια, φτάνοντας ως τα Δαρδανέλια.

Στις 24 Ιουλίου 1789 ο Κατσώνης, είχε προαχθεί για τις επιτυχίες από την ίδια τη Μεγάλη Αικατερίνη σε Αντισυνταγματάρχη.
Ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ Α’, προσπάθησε να προσεταιριστεί τον Κατσώνη. Μέσω του δραγουμάνου (διερμηνέα) του οθωμανικού στόλου Σ. Μαυρογένη, του έδινε αμνηστία για το οθωμανικό αίμα που είχε χύσει, ένα νησί του Ικαρίου Πελάγους, που ο ίδιος θα επέλεγε και όπου θα γινόταν κυβερνήτης και 200.000 χρυσά νομίσματα. Αρκούσε ο Κατσώνης να αρνηθεί να πολεμά για τη Ρωσία.

Διαφορετικά, τον απειλούσε με σκληρή τιμωρία. Ο Κατσώνης αρνήθηκε την πρόταση του σουλτάνου και συνέχισε να μάχεται εναντίον των Οθωμανών.
Εκείνη την εποχή, ο Λ. Κατσώνης παντρεύτηκε την Αγγελίνα-Μαρία Σοφιανού, κόρη ενός προεστού της Κέας, η οποία βρισκόταν, αιχμάλωτη μάλλον, σε ένα από τα εχθρικά πλοία που κούρσεψε ο Κατσώνης.

Στο μεταξύ, ο νέος σουλτάνος Σελίμ Γ’, διέταξε τους ναυάρχους του να καταστρέψουν αμέσως τον στόλο του Κατσώνη. Οι Τούρκοι, υποχρεώθηκαν να διατηρούν στο Αιγαίο ένα στόλο από 23 πλοία για την αντιμετώπιση του Κατσώνη, η δράση του οποίου προκαλούσε προβλήματα στη τροφοδοσίας της Κωνσταντινούπολης, στην οποία ξεσπούσαν συχνά εξεγέρσεις από πεινασμένους κατοίκους!

Παράλληλα, οι Οθωμανοί ζήτησαν και τη συνδρομή του φημισμένου Αλγερινού πειρατή Σαΐντ Αλή, ο στόλος του οποίου απαρτιζόταν από 12 πλοία με 300 κανόνια. Στις αρχές Μαΐου 1790, μια τουρκική μοίρα από 19 πλοία, πλησίασε την Κέα. Στις 6 Μαΐου 1790, ο στόλος του Κατσώνη συγκρούστηκε με τους Οθωμανούς στ’ ανοιχτά της Άνδρου. Η ναυμαχία ήταν αμφίρροπη. Νωρίς το πρωί της 7ης Μαΐου, ο Κατσώνης είχε καταφέρει ν’ αποκτήσει πλεονέκτημα και ετοιμαζόταν να καταδιώξει τα εχθρικά πλοία. Τότε όμως, εμφανίστηκε ο στόλος του Σαΐντ Αλή. Η ναυαρχίδα του, επιτέθηκε στην «Αθηνά της Άρκτου», το πλήρωμα της οποίας άντεξε μέχρι να πέσει το σκοτάδι. Τη νύχτα, οι Αλγερινοί πυρπόλησαν τη φρεγάτα του Κατσώνη.

Μερικά μέλη του πληρώματός της, πρόλαβαν να ξεφύγουν. Άλλα πλοία, καταλήφθηκαν με ρεσάλτο και τα πληρώματά τους σφαγιάστηκαν. Μετά τη ναυμαχία, οι Αλγερινοί ενώθηκαν με τους Τούρκους, που δεν είχαν πάρει μέρος στη ναυμαχία.
Οι Τούρκοι όπως συνήθιζαν, έσφαξαν τους αμάχους σε Κέα και Άνδρο.
Στις 26 Οκτωβρίου 1790, η αλγερινή Μοίρα εισήλθε θριαμβευτικά στην Κωνσταντινούπολη. Ο σουλτάνος διέταξε να ρίξουν κανονιές. Αυτό γινόταν επί 5 ημέρες και συνδυαζόταν με το κρέμασμα των αιχμαλώτων στα κατάρτια και τον αποκεφαλισμό τους…

Ο Ποτέμκιν έγραψε τότε στην Αικατερίνη:
«Η Πύλη θορυβημένη από το επιχειρηματικό πνεύμα και την ανδρεία του, προσπάθησε να τον δελεάσει με διάφορες υποσχέσεις τις οποίες εκείνος απέρριψε με περιφρόνηση. Μέσα στην ίδια την αποτυχία του φανέρωσε ατρόμητο θάρρος. Ηττήθηκε σε αυτή τη μάχη με τους Τούρκους αλλά σώθηκε σχεδόν με όλους τους δικούς του και μόλις ανακάμψει θα ξεκινήσει πάλι. Είναι ο μόνος που μάχεται».

Ο Κατσώνης με τέσσερα πλοία κατάφερε να ξεφύγει και πήγε στα Κύθηρα. Στις 29 Ιουλίου 1790 προήχθη σε Συνταγματάρχη και του απονεμήθηκε το παράσημο του Αγίου Γεωργίου Δ’ Τάξεως. Στα τέλη του 1790, ο Κατσώνης άφησε την ηγεσία των πλοίων του στον στενότατο συναγωνιστή του Νικόλαο Κασίμη και πήγε στη Βιέννη για να συναντήσει τον επικεφαλής των ρωσικών δυνάμεων στη Μεσόγειο Β.Σ. Τομαρά, ο οποίος του ανακοίνωσε την προαγωγή του και κρέμασε ο ίδιος το παράσημο του Αγίου Γεωργίου στο στήθος του.

Παράλληλα, πλήρωσε όλα τα χρέη του Κατσώνη και του έδωσε και άλλα για τη δημιουργία νέου στολίσκου. Μέχρι τις αρχές του 1791, ο Κατσώνης είχε καταφέρει να δημιουργήσει ένα στολίσκο από 21 πλοία. Ετοιμαζόταν να βγει στο Αιγαίο όμως στις 11 Αυγούστου 1791, η Ρωσία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία υπέγραψαν ανακωχή και στις 29 Δεκεμβρίου 1791 τη Συνθήκη Ειρήνης του Ιασίου. Μετά τον τερματισμό των εχθροπραξιών η Αικατερίνη διέταξε να αποκλειστούν τα πλοία, ένα μέρος του στολίσκου να πουληθεί και να μείνουν μερικά πλοία μόνο για τη μεταφορά των Ελλήνων που θα ήθελαν να μεταναστεύσουν στη Ρωσία. Στη Σεβαστούπολη έφτασαν τελικά τρία πλοία του πρώην στολίσκου του Κατσώνη. Η συνθήκη του Ιασίου προκάλεσε μεγάλη απογοήτευση στην Ελλάδα. Οι Έλληνες που υπηρετούσαν στα πλοία του Κατσώνη αισθάνθηκαν προδομένοι. Οι υποσχέσεις της Ρωσίας να συνδράμει στην απελευθέρωση της Ελλάδας για μία ακόμη φορά δεν τηρήθηκαν καθώς η χώρα μας δεν αναφερόταν καθόλου στη συνθήκη του Ιασίου.

Ο Λάμπρος Κατσώνης στη Μάνη

Ο Τομαράς διέταξε τον Κατσώνη να αποσύρει τα πλοία του στην Τεργέστη και να τα αφοπλίσει εκεί. Ο Κατσώνης αρνήθηκε και τον Μάρτιο του 1792 κατέλαβε μαζί με τον φημισμένο κλέφτη Γεώργιο Ανδρούτσο (πατέρα του Οδυσσέα τον οποίο είχε βαφτίσει ο Κατσώνης) που είχε μαζί του ισχυρή δύναμη 800 ανδρών ,μία θέση στη Μάνη. Εκεί επέλεξε για βάση του το Πόρτο Κάγιο, οχυρό από τη φύση του κολπίσκο. Τον Μάιο του 1792 εξέδωσε ένα μανιφέστο με το οποίο δεν αναγνώριζε την συνθήκη του Ιασίου και κήρυττε πόλεμο μέχρι οι Έλληνες «να λάβουν τα δίκαια που τους ανήκουν». Παράλληλα αυτοανακηρύχθηκε πρίγκιπας της Μάνης. Οι Κατσώνης και Ανδρούτσος οχύρωσαν το Πόρτο Κάγιο και τοποθέτησαν στην είσοδο του πέντε πυροβολαρχίες σκορπώντας τον φόβο και τον τρόμο σε τουρκικά και όχι μόνο πλοία. Έτσι κοντά στο Ναύπλιο ο Κατσώνης έκαψε δύο γαλλικά πλοία. Ο Σουλτάνος έστειλε εναντίον του 20 πλοία ενώ και η Γαλλική φρεγάτα «Μοντέστ» κινήθηκε κατά των Ελλήνων.

Οι Τούρκοι ανάγκασαν τον μπέη της Μάνης Τζανέτο Γρηγοράκη να επιτεθεί στον Κατσώνη από την στεριά.
Με εκβιασμούς, συνέλαβαν στην Κων/πολη 40 επιφανείς Μανιάτες και απείλησαν ότι θα τους εκτελέσουν αν οι αρχές της Μάνης δεν τους παραδώσουν ζωντανό ή νεκρό τον Κατσώνη. Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νεόφυτος Ζ’ απείλησε τους Μανιάτες με αφορισμό, αν βοηθήσουν τον Κατσώνη. Ο μπέης Γρηγοράκης, υποχρεώθηκε να αποδεχθεί το τουρκικό τελεσίγραφο, την ίδια στιγμή όμως πρότεινε στον Κατσώνη και στους άνδρες του να φύγουν ειρηνικά από την περιοχή του και να πάνε σε άλλο μέρος της Ελλάδας. Ο Κατσώνης, αφού έκαψε τα πλοία του στολίσκου του πήγε στα Κύθηρα κι από εκεί στην Ιθάκη. Ήταν πλέον αδύνατο να συγκροτήσει νέο στόλο. Οι Βενετοί, πιεζόμενοι από τους Τούρκους συνέλαβαν πολλούς Έλληνες κλέφτες και ναυτικούς. Ανάμεσά τους και τον Γεώργιο Ανδρούτσο, που πέθανε στις τουρκικές φυλακές.

Ο Κατσώνης έφυγε από τα Επτάνησα και για δύο χρόνια κρυβόταν στα βουνά της Ελλάδας. Οι Τούρκοι λεηλάτησαν το σπίτι του στη Λιβαδειά, σκότωσαν τον μεγαλύτερο γιο του και φυλάκισαν τη σύζυγο του, η οποία απελευθερώθηκε μετά από ενάμιση χρόνο με την βοήθεια της ρωσικής διπλωματίας. Τελικά, μετά από επίμονες προσπάθειες, τον Οκτώβριο του 1794 ο Κατσώνης με την οικογένειά του έφθασε στη Χερσώνα.

Τα τελευταία χρόνια του Λάμπρου Κατσώνη

Το 1795, η Αικατερίνη συναντήθηκε με τον Κατσώνη, τον οποίο όχι μόνο «συγχώρεσε» για τη μη συμμόρφωση του στις εντολές της, αλλά του έδειξε και την εύνοιά της, πιθανότατα όμως εν όψει ενός νέου πολέμου που σχεδίαζε, εναντίον των Οθωμανών.

Το 1796, η Μεγάλη Αικατερίνη πέθανε, γεγονός που συγκλόνισε τον Κατσώνη. Το 1797, ο Παύλος Α’ του χάρισε ένα δαχτυλίδι, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης, ενώ το 1798 του καταβλήθηκε μεγάλη χρηματική αποζημίωση για όσα είχε δαπανήσει στις εκστρατείες του, ενώ επιβεβαιώθηκε με αυτοκρατορικό διάταγμα ο βαθμός του Συνταγματάρχη και η αρχαιότητά του σ’ αυτόν.

Ο Λάμπρος Κατσώνης, αφού μοίρασε πολλά από τα χρήματα που πήρε, στους παλιούς συμπολεμιστές του, έφυγε για την Κριμαία και εγκαταστάθηκε στα κτήματα που του είχε χαρίσει παλαιότερα η Αικατερίνη.

Κοντά στη Γιάλτα, αγόρασε ένα μέρος με την ονομασία Πανάς-Τσαγίρ («ιερό λιβάδι»), όπου έχτισε το σπίτι του. Το αγρόκτημά του, ονομάστηκε από τον ίδιο Λιβαδειά.
Στην Κριμαία, ο Κατσώνης έγινε πετυχημένος επιχειρηματίας. Κριμαϊκό αλάτι, σιτάρι περιζήτητα ψάρια και άλλα προϊόντα από το κτήμα του πουλιόνταν στη Ρωσία και το εξωτερικό. Μάλιστα το 1799, έχτισε εργοστάσιο παραγωγής βότκας από σταφύλια.

Πέθανε το 1805 (σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες σε ρωσικά αρχεία) και όχι το 1804 που ήταν γνωστό ως τώρα, πιθανότατα δηλητηριασμένος από Τούρκο κατάσκοπο που είχε σταλεί ειδικά γι’ αυτόν τον σκοπό.

Πηγές: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, ΤΟΜΟΣ 4.
ΓΙΟΥΡΙ ΠΡΙΑΧΙΝ, «Ο ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΣΩΝΗΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ», ΑΘΗΝΑ 2005.
Aleksandr Vladimirovich Kibovskij, «Ο ΚΟΥΡΣΑΡΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ», από το βιβλίο του ΦΩΤΗ Γ. ΜΟΥΡΑΤΙΔΗ, «ΕΛΛΗΝΕΣ Ναύαρχοι & Στρατηγοί του ΡΩΣΙΚΟΥ Πολεμικού Ναυτικού», εκδόσεις ΑΣΙΝΗ, 2017.