Μάθε, παιδί μου, τρόπους

Το παιδί βλαστημούσε σαν κατάδικος που σπάει πέτρες σε κάτεργο. Μαθητής της Δ’ Δημοτικού. Οι γονείς ήταν από δίπλα. Ωραίοι τύποι, χαλαροί, με εναλλακτικό στιλ, έτοιμοι για διακοπές στην Ικαρία ή στη Σαμοθράκη. Δεν βρήκα το θάρρος να πω κάτι. Μια κυρία ανέλαβε την πρωτοβουλία και ρώτησε αν τους ενοχλεί η γλώσσα του παιδιού τους. «Δεν θα το ευνουχίσουμε εκφραστικά» απάντησε η μητέρα.

Εχουν περάσει σχεδόν είκοσι χρόνια από τότε και δεν έχω ιδέα για τον δρόμο που ακολούθησε εκείνο το παιδί. Ολα είναι ανοιχτά. Και δεν θα εκπλαγώ αν αύριο συναντήσω έναν ωραίο, ανοιχτόμυαλο νέο άνδρα που μεγάλωσε χωρίς συμπλέγματα και στείρους περιορισμούς. Ομως δεν θα στοιχημάτιζα σε κάτι τέτοιο. Ισως είμαι πιο συντηρητικός από όσο πρέπει.

Δεν ξέρω ποιος φταίει περισσότερο για όσα παρακολουθούμε με την παραβατική συμπεριφορά αρκετών ανηλίκων. Και, μεταξύ μας, το πρόβλημα δεν είναι τόσο μεγάλο όσο φαίνεται κάτω από τον μεγεθυντικό τηλεοπτικό φακό. Κάποτε λέγαμε ότι όλα ξεκινούν από το σπίτι. Ενδεχομένως αυτή η συνθήκη να μην είναι πλέον τόσο ακριβής και απόλυτη. Αυτό ίσχυε την εποχή που το σπίτι ήταν ο κύριος πομπός εκπομπής μηνυμάτων προς τα παιδιά.

Στο παλιό σύμπαν, τα παιδιά έβλεπαν τηλεόραση με τους γονείς τους και ακολούθως πήγαιναν για ύπνο. Τώρα τα πιο πολλά παιδιά δεν θέλουν να δουν τηλεόραση με τους γονείς τους. Προτιμούν να πέσουν στο κρεβάτι και να δουν ΤikTok. Εδώ και πολλά χρόνια η οικογένεια δεν είναι το κεντρικό κανάλι από το οποίο διέρχεται η διαδικασία κοινωνικοποίησης και το βασικό πρότυπο για τη διαμόρφωση συμπεριφοράς. Τα παιδιά λαμβάνουν περισσότερα ερεθίσματα από το αυστηρά προσωπικό τους περιβάλλον που συναντά την ανάγκη ικανοποίησης του «ανήκειν».

Αν θέλεις να ανήκεις κάπου, κάτι που στους εφήβους είναι πολύ έντονο, τότε οφείλεις να συμπεριφερθείς και να κινηθείς αναλόγως. Και εδώ μπαίνουν τα social media, η μουσική με τα βίαια μηνύματα, το αίτημα για αίσθημα ισχύος, ο βομβαρδισμός του εγκεφάλου με πληροφορίες, η καλλιέργεια φόβων ή και προσδοκιών που δεν αντιστοιχούν πάντα στην πραγματικότητα. Σήμερα τα παιδιά ελέγχουν πολλές φορές τη μέρα τον δείκτη κοινωνικής αποδοχής τους μέσα από τη διάδραση στα social media. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο να το διαχειριστείς.

Είναι βέβαια και οι γονείς. Συχνά διατυπώνουμε σκέψεις έχοντας κατά νου το πρότυπο του γονέα με το οποίο μεγαλώσαμε οι περισσότεροι. Ο γονιός που είναι πάνω από το παιδί, αγωνιά, με το ένα χέρι θα δώσει χάδι και με το άλλο θα τραβήξει τα λουριά. Δεν είναι έτσι. Ενας απλοϊκός τρόπος για να αντιληφθείτε την πραγματική εικόνα, είναι να παρατηρήσετε το μέγεθος της βλακείας που ορθώνεται στα social και τα μικρά ή μεγάλα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας.

Και ύστερα αναρωτηθείτε τι παιδιά μεγαλώνει ο ψεκασμένος τύπος που γράφει με κεφαλαία μοιράζοντας κατάρες και αναθέματα ή, πιο απλά, εκείνος που στο μποτιλιάρισμα θα κόψει δεξιά το τιμόνι και θα μπει στη ΛΕΑ. Είναι και ο γονιός που λέει συνέχεια στο παιδί του, έστω και αν αυτό βρίσκεται στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου, ότι ο κόσμος είναι πάντα άδικος, η χώρα μπουρδέλο και όλοι άλλοι φταίνε για την ηλιθιότητά τους.

Ταυτόχρονα, έχει αλλάξει και το πρότυπο του γονιού. Για διάφορους λόγους. Ας πούμε ότι κάνει δύο δουλειές και δεν προλαβαίνει να ασχοληθεί με το παιδί. Μπορεί πάλι να έχει φορτώσει το παιδί με δουλειές και δραστηριότητες που εξελίσσονται σε ένα αγχωτικό πλαίσιο λόγω της στενότητας χρόνου και χρημάτων. Υπάρχουν και οι γονείς που θέλουν να συμπεριφέρονται σαν φίλοι του παιδιού.

Νομίζουν ότι το παιδί τους κέρδισε έναν φίλο, ενώ στην πραγματικότητα έχασε ένα γονιό. Κάποιοι γονείς είναι αδιάφοροι, αλλά και κάποιοι άλλοι υπερπροστατευτικοί που δεν επιτρέπουν στο παιδί να απαλλαγεί από το πρώτο χνούδι. Φυσικά ανάμεσα μας κυκλοφορούν και πολλοί κακοποιητές, όχι απαραιτήτως προς το παιδί, αλλά προς το περιβάλλον του.

Η αυστηροποίηση του πλαισίου ποινών που εξετάζει η κυβέρνηση είναι, σε γενικές γραμμές, προς τη σωστή κατεύθυνση, ειδικά το μέτρο με την κοινωνική εργασία του παιδιού και τα πρόστιμα στην κεφαλή του γονιού. Αν ο πιτσιρικάς ξέρει ότι το Σαββατοκύριακο δεν έχει μπάλα, αλλά μάζεμα σκουπιδιών στο πάρκο της γειτονιάς, ίσως συγκρατήσει τις ορμές του. Και αν ο γονιός γνωρίζει ότι η αλητεία του παιδιού θα κοστίσει ένα δεκαχίλιαρο, τα πράγματα θα μαζευτούν κάπως.

Σημειώστε ότι τα παιδιά ως δεκαπέντε ετών έχουν το ακαταλόγιστο, ενώ η παραμέληση εποπτείας ανηλίκου είναι ένα ελαφρύ πλημμέλημα. Κοινώς, αν ένας δεκατετράχρονος σπάσει το κεφάλι του συμμαθητή του, το βαρύτερο που θα υποστεί είναι η αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος.

Ομως αυτά τα μέτρα δεν αγγίζουν την καρδιά του προβλήματος, που είναι το μεγάλο έλλειμμα στη μέριμνα για την ψυχική υγεία. Διότι από εκεί ξεκινούν όλα. Από την ψυχική υγεία. Το υπουργείο Παιδείας δρομολογεί την πρόσληψη ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών. Ενας θα καλύπτει πέντε σχολεία.

Δεν ξέρουμε αν ο αριθμός τους επαρκεί, αλλά, τέλος πάντων, είναι μια αρχή. Είναι όμως απαραίτητο οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας να γίνουν πιο προσιτές σε επίπεδο γειτονιάς και κατ’ επέκταση σε κλίμακα οικογένειας. Διότι δεν φτάνει να πιάσεις το παιδί από το αφτί. Πρέπει προηγουμένως να του έχεις πει και κάτι.