Μεγάλος ο κίνδυνος μείωσης της καλλιεργήσιμης γης στην Ελλάδα

Μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που κινδυνεύουν περισσότερο από την εγκατάλειψη αγροτικής γης βρίσκεται και η Ελλάδα, σύμφωνα με τα αποτελέσματα μελέτης που πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό του Ευρωκοινοβουλίου. Περίπου ένα στα τρία στρέμματα αγροτικής γης μπορεί να σταματήσει να καλλιεργείται τα επόμενα χρόνια. Ανάλογος είναι ο κίνδυνος και για πολλές ακόμα χώρες, όπως η Αυστρία, η Κύπρος, η Εσθονία, η Φινλανδία, η Λετονία και η Ρουμανία.

Περίπου το 30% της συνολικής καλλιεργούμενης γης στην ΕΕ, δηλαδή 560 εκατ. στρέμματα, κινδυνεύει από μέτρια έως πολύ με εγκατάλειψη, ενώ στις μισές ευρωπαϊκές χώρες το ποσοστό αυτό φτάνει το 50% της καλλιεργούμενης έκτασής τους. Έως το 2030 στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 είναι πολύ πιθανό να έχει εγκαταλειφθεί η καλλιέργεια 50 εκατ. στρεμμάτων γης, το 2,95% της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης στην Ευρώπη, που τώρα είναι 1.730 εκατ. στρέμματα (173 εκατ. εκτάρια). Περισσότερο ευάλωτα τμήματα γης είναι οι απομακρυσμένες περιοχές, τα βουνά, τα νησιά και οι παραθαλάσσιες περιοχές, καθώς και τα αραιοκατοικημένα τμήματα.

Η πιθανότητα εγκατάλειψης γεωργικών εκτάσεων δεν έχει σχέση τόσο με το είδος της καλλιέργειας όσο με τη γεωγραφία, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, όπως η διάρθρωση των καλλιεργειών, η αγορά, οι τοπικές συνθήκες, αλλά και οι πολιτικές που εφαρμόζονται.

Οι περιοχές, στις οποίες εντοπίζονται τα περισσότερα προβλήματα εγκατάλειψης στην Ελλάδα είναι στα βουνά και στα νησιά, αλλά και σε πολλά σημεία της Πελοποννήσου. Στη Νότια Ευρώπη, αυξημένος κίνδυνος εντοπίζεται, επίσης, στη Βόρεια Πορτογαλία, στη Νότια Γαλλία και στη Σαρδηνία. Στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, κινδυνεύουν περισσότερο τμήματα στη Βόρεια και Ανατολική Πολωνία, στην Ανατολική Σλοβακία, στη Βόρεια Ουγγαρία και σε εσωτερικές (ορεινές) περιοχές της Ρουμανίας. Στη Βόρεια Ευρώπη, εγκαταλείπονται γεωργικές εκτάσεις στη Φινλανδία και στη Σουηδία, στη δυτική ακτή της Σκωτίας και στην Ουαλία. Σε Άλπεις (Γαλλία, Αυστρία), Καρπάθια (Σλοβακία, Ρουμανία), Απέννινα (Νότια Ιταλία), στα ελληνικά βουνά, αλλά και σε πολλά μεσαίου ύψους βουνά (Γερμανία), οι εκτάσεις γης εγκαταλείπονται.

Αστική εξάπλωση

Τα στοιχεία της έκθεσης δείχνουν ότι από το 2000-2012 η καλλιεργούμενη έκταση στην Ευρώπη παρουσιάζει μια σταθερή μείωση, ενώ από το 2012-2018 υπάρχει τάση σταθεροποίησης. Ο κύριος λόγος που σταματούν να καλλιεργούνται εκτάσεις σε αυτή την εξαετία φαίνεται ότι είναι η αστική εξάπλωση. Πάντως, ενώ σε κάποια κράτη η γεωργική γη δείχνει τάσεις αύξησης, όπως στο Βέλγιο, στη Λιθουανία και στην Κροατία, σε άλλα όπως στη Ρουμανία, στη Βουλγαρία, στην Ιρλανδία, στο Λουξεμβούργο, στην Εσθονία, στην Ελλάδα και στη Μάλτα συνεχίζει να μειώνεται.

Τα μέτρα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής βοηθούν πολλές φορές στον περιορισμό της εγκατάλειψης της αγροτικής γης. Όμως, από την άλλη, μερικές φορές η μείωση της αγροτικής δραστηριότητας έχει πιθανά οφέλη για το περιβάλλον. Οπότε, όπως επισημαίνεται στην έκθεση, είναι σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις στον σχεδιασμό των δράσεων που χρηματοδοτούνται μέσω της ΚΑΠ. Ο συνδυασμός των μέτρων του Πυλώνα 2 και των τοπικών και εθνικών προγραμμάτων μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην ισορροπία γεωργίας και περιβάλλοντος.

Στην έκθεση επισημαίνεται, μάλιστα, ότι «δεν είναι τα μέτρα της ΚΑΠ που επιβραδύνουν ή επισπεύδουν την τάση εγκατάλειψης της γης, αλλά ο τρόπος που τα κράτη-μέλη διαλέγουν να τα εφαρμόσουν σε εθνικό επίπεδο».

Τρία σενάρια που πιθανώς θα επηρεάσουν τα ποσοστά εγκατάλειψης της γης

1. Η κλιματική αλλαγή και το ενδεχόμενο να ανέβει η στάθμη της θάλασσας και να πλημμυρίσουν οι παράκτιες ζώνες στις χώρες του Νότου θα φέρουν μείωση των καλλιεργούμενων εδαφών ειδικά στα κηπευτικά.

2. Η παγκοσμιοποίηση των αγορών θα οδηγήσει στη συνέχιση της αγροτικής δραστηριότητας μόνο στις εύφορες και, άρα, εύκολες περιοχές. Όταν το μέγεθος των εκμεταλλεύσεων μεγαλώνει, ο αριθμός των γεωργών μειώνεται και αυτό συνεπάγεται εγκατάλειψη της καλλιέργειας πολλών περιοχών.

3. Μεγάλη κρίση στην υγεία. Σε αυτή την περίπτωση είναι πιθανό να ενισχυθεί η τοπική και βιολογική παραγωγή, που τελικά θα οδηγήσει σε αύξηση της αξίας της γης και θα μειώσει τον κίνδυνο εγκατάλειψης.

Συμπεράσματα

✱ Η εγκατάλειψη εδαφών είναι μια πρόκληση για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά δεν επηρεάζει με τον ίδιο τρόπο και στο ίδιο ποσοστό όλα τα κράτη-μέλη.

✱ Οι συνθήκες για τους απασχολούμενους στον αγροτικό τομέα μπορούν να βελτιωθούν μέσω της μόρφωσης και ειδικών προγραμμάτων. Είναι σημαντικό οι μικροί παραγωγοί να έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση, έτσι ώστε να αυξήσουν την έκταση που καλλιεργούν, εφόσον το επιθυμούν.

✱ Τα μέτρα που λαμβάνονται για την προστασία του περιβάλλοντος δεν πρέπει να έχουν οριζόντιο χαρακτήρα, αλλά να εστιάζουν στα διαφορετικά προβλήματα που έχει κάθε περιοχή.