Μέση Ανατολή: Τα σχέδια του Τραμπ και ο παράγοντας Ερντογάν

Η εφαρμογή μιας στρατηγικής τριών σταδίων για τη μετατροπή της περιοχής από πυριτιδαποθήκη του πλανήτη σε πεδίο ανάδειξης και εδραίωσης της ανανεωμένης αμερικανικής ισχύος ανά τον κόσμο: αυτός είναι ο πυρήνας των σχεδίων του Ντόναλντ Τραμπ για τη Μέση Ανατολή, τα οποία επιδιώκει να πραγματώσει προβάλλοντας ένα μοντέλο ηγεσίας που βασίζεται –όπως έχει δηλώσει ο ίδιος και επαναλαμβάνουν διάφοροι συνεργάτες του– στη διαρκή απειλή της (κατά)χρησης της οικονομικής και στρατιωτικής δύναμης των ΗΠΑ για τη σύναψη συμφωνιών και την κάμψη των όποιων αντιστάσεων.

Τα στάδια αυτής της στρατηγικής τα έχει υποδείξει ο ίδιος ο 47ος πρόεδρος των ΗΠΑ με έναν καταιγισμό δηλώσεων, επιδιώκοντας καταρχάς να προλειάνει το έδαφος μεταξύ συμμάχων και εχθρών, αλλά και να διαλύσει τις όποιες αμφιβολίες εξακολουθούν να υπάρχουν όσον αφορά τις προθέσεις του: α) τερματισμός του πολέμου στη Γάζα, β) εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας και γ) εξουδετέρωση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.

Advertisement

Αφετηρία αποτελεί η πρόσφατη συμφωνία για κατάπαυση του πυρός στη Λωρίδα της Γάζας: παρότι χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα εύθραυστη, εάν δεν καταρρεύσει, θα μπορούσε να πυροδοτήσει μια σειρά από εξελίξεις που θα απάλλασσαν την περιοχή από τον πόλεμο που προκλήθηκε από το τζιχαντιστικό πογκρόμ της 7ης Οκτωβρίου 2023, θέτοντάς την συγχρόνως εκ νέου στον δρόμο των Συμφωνιών του Αβραάμ (υπεγράφησαν το 2020, κατά την πρώτη θητεία του Τραμπ, από το Ισραήλ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν και το Μαρόκο) με απώτερο σκοπό την εξομάλυνση των σχέσεων του Τελ Αβίβ με το Ριάντ.

Οπως εξηγεί σε ανάλυσή του ο Μαουρίτσιο Μολινάρι, αρθρογράφος και πρώην διευθυντής της Repubblica, η προσέγγιση Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας αποσκοπεί στο να αλλάξει η στρατηγική και οικονομική κατάσταση στη Μέση Ανατολή, ενώ αποτελεί και προϋπόθεση για το τρίτο στάδιο της στρατηγικής του Τραμπ για την περιοχή, στο πλαίσιο του οποίου θα επιδιωχθεί ο τερματισμός του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, που σύμφωνα με τον αμερικανό πρόεδρο αποτελεί τον μεγαλύτερο παράγοντα κινδύνου, λόγω των ισχυρών δεσμών της Ισλαμικής Δημοκρατίας με διάφορες τρομοκρατικές οργανώσεις.

Αν, λοιπόν, η Χαμάς εξαπέλυσε τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου και για να αποτρέψει μια συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας, προς όφελος της Τεχεράνης, ο Τραμπ θέλει να επαναφέρει το ζήτημα στο τραπέζι, σε μια απόπειρα να θέσει τις βάσεις για σταδιακή επίλυση και του παλαιστινιακού ζητήματος, όπως υπαινίσσονται ορισμένοι από το περιβάλλον του.

Ο απώτερος σκοπός είναι σίγουρα ιδιαίτερα φιλόδοξος, καθώς ο Τραμπ οραματίζεται μια Μέση Ανατολή όπου οι Συμφωνίες του Αβραάμ θα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος μιας πολυεπίπεδης κατανόησης. Στο πεδίο της άμυνας μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να οδηγήσει στη σύναψη ενός συμφώνου ασφαλείας μεταξύ του Ισραήλ και των σουνιτικών χωρών κατά το πρότυπο του ΝΑΤΟ, ενώ στο πεδίο της διαθρησκευτικότητας, στην έναρξη ενός διαλόγου μεταξύ Ισλάμ, ιουδαϊσμού και χριστιανισμού, που θα μπορούσε να ανατρέψει τη δυναμική της τζιχαντιστικής βίας.

Οσο για την οικονομία, η επιδίωξη είναι να καταστεί δυνατή η συνεργασία μεταξύ των ζάπλουτων σε πόρους μοναρχιών του Περσικού Κόλπου και του προηγμένου τεχνολογικώς Ισραήλ. Ηδη, στο πλαίσιο των εργασιών των μελών της Ομάδας I2U2 (Ισραήλ, Ινδία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και ΗΠΑ), καταστρώνονται σχέδια για τη διάνοιξη ενός διαδρόμου που θα συνδέει τη Βομβάη με τη Χάιφα μέσω της Αραβικής Χερσονήσου και θα ανταγωνίζεται τον κινεζικό νέο Δρόμο του Μεταξιού.

Σύμφωνα με τον Μολινάρι, αυτή η προοπτική της ολοκληρωμένης περιφερειακής ανάπτυξης εξηγεί και την αποφασιστικότητα με την οποία ο Ντόναλντ Τραμπ επεδίωξε (μετά από την ανακωχή μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολάχ, τον περασμένο Νοέμβριο) την κατάπαυση του πυρός και στη Λωρίδα της Γάζας. Ετσι, η Μέση Ανατολή θα μπορούσε όντως να μετατραπεί σε πόλο παγκόσμιας ανάπτυξης, συνδέοντας την ατμομηχανή της Ινδίας με τις αγορές της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής.

Ωστόσο το σχέδιο του Τραμπ για τη Μέση Ανατολή είναι τουλάχιστον επισφαλές, δεδομένων των συνθηκών που εξακολουθούν να επικρατούν στην περιοχή, αλλά και γενικά στη διεθνή σκηνή: προβλήματα θα μπορούσαν να δημιουργήσουν τόσο η Τεχεράνη όσο και το Πεκίνο, καθώς και τζιχαντιστικές οργανώσεις, ενώ σύμφωνα με τον Μολινάρι εμπόδια θα μπορούσαν να τεθούν και από τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν: ο τούρκος ηγέτης έχει τις δικές του ηγεμονικές φιλοδοξίες για τη Μέση Ανατολή, ειδικά μετά την πτώση του καθεστώτος Ασαντ στη Συρία, ενώ εξακολουθεί να διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, η οποία διάκειται αρνητικά, αν όχι εχθρικά, απέναντι στο Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία.

Ο τούρκος πρόεδρος θα μπορούσε επίσης να αποπειραθεί να εκμεταλλευθεί το άλυτο παλαιστιανικό ζήτημα για να επηρεάσει τις κινήσεις του αμερικανού πρόεδρου, με γνώμονα, φυσικά, και το πώς θα διαμορφωθούν οι σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ κατά τη δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ.