Το Μεσοχωριό είναι ένας από τους δύο οικισμούς της εποχής του 13ου-14ου αι., για την ύπαρξη του οποίου γνωρίζουμε από αναφορά στις πηγές, αλλά δεν έχουμε ασφαλή γνώση για το ακριβές σημείο στο οποίο βρισκόταν (ο άλλος οικισμός είναι το Σπανοχωριό). Στη γνωστή δικογραφία των Καταλανών αναφέρεται το χωρίο Messetorio (Mεσοχωριό), ένας κάτοικος του οποίου (ο Theodorus Castrigo = Καστρίσιος;) καταθέτει ως μάρτυς στην υπόθεση[1]. Πιθανώς πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο, το οποίο ανιχνεύεται στην Κρήτη το 1325, όπου αναφέρεται ότι είναι κυθηραϊκής καταγωγής[2]. Έχουμε λοιπόν μία σαφή μαρτυρία της ύπαρξης του οικισμού.
Πέραν, όμως, αυτής της αναφοράς δεν υπάρχει οποιαδήποτε άλλη μνεία σε μεταγενέστερη πηγή για τον οικισμό, ο οποίος είναι πιθανόν να εγκαταλείφθηκε ή να μετονομάστηκε. Εκείνο που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον για την έρευνα είναι ότι στα Κύθηρα έχουμε δύο ναούς της Παναγίας, έναν στο Κάστρο της Χώρας και έναν στο αντίστοιχο του Μυλοποτάμου, οι οποίοι αναφέρονται ως ναοί της Παναγίας Μεσοχωρίτισσας[3]. Σίγουρα η ονομασία αυτή δόθηκε ή γιατί ο ναός ανήκε σε κατοίκους του Μεσοχωριού ή γιατί το τελευταίο είχε καταστραφεί ή εγκαταλειφθεί από άγνωστη αιτία και έμειναν οι ναοί αυτοί σε ανάμνηση του οικισμού, στους οποίους ναούς πιθανόν να είχαν μεταφερθεί εικόνες της Παναγίας. Η Μεσοχωρίτισσα στη Χώρα αναφέρεται και Μεσοσπορίτισσα, η ονομασία όμως είναι μεταγενέστερη, ενώ δεν εορτάζει το Νοέμβριο, όπως οι αντίστοιχοι ναοί, αλλά την επομένη των Χριστουγέννων. (Μεσοσπορίτισσα αναφέρεται και η Παναγία στο Μυλοπόταμο και εδώ όμως η ονομασία Μεσοχωρίτισσα είναι παλαιότερη).
Δυστυχώς, πέραν της ονομασίας, η οποία αποτελεί σαφέστατη ένδειξη της σχέσης των ναών με τον οικισμό, δεν έχουμε οιανδήποτε άλλη ένδειξη για τους ναούς αυτούς, πλην του γεγονότος ότι ο ένας αναφέρεται σε νοταριακό έγγραφο από τον 16ο αι., χωρίς να έχουμε σαφή ένδειξη ποίον αφορά, πιθανότατα, όμως, πρόκειται για το ναό στο Κάστρο της Χώρας[4]. Προξενεί δε εντύπωση ότι δεν υπάρχει ένας, αλλά δύο ναοί με την ονομασία αυτή. Και αν αυτός του Μυλοποτάμου έγινε για το λόγο που αναφέραμε, γιατί να αναφέρεται με την ονομασία αυτή και ο δεύτερος ναός στο κάστρο της Χώρας[5]; Έχουμε, πάντως, ακόμη μία ένδειξη για περιοχή Μεσοχωριό, καθώς το όνομα αυτό ανιχνεύεται ακόμη και σε σύγχρονες αναφορές ως τοπωνύμιο της περιοχής Μυλοποτάμου.
Έπειτα από επίμονη έρευνα και πολλαπλές διασταυρώσεις όλες οι πληροφορίες συμφωνούν ότι Μεσοχωριό αποκαλούσαν την περιοχή γύρω από τον ερειπωμένο σήμερα ναό του Αγίου Αντωνίου στη Ν πλευρά του Μυλοποτάμου και στο μέσον περίπου της απόστασης στη διαδρομή που συνδέει το Μυλοπόταμο με τα Καλύβια. Εάν λάβουμε υπ’ όψιν ότι τα Καλύβια ανήκαν πάντοτε στην ευρύτερη ζώνη του Μυλοποτάμου, όπως αναφέρεται σε νοταριακές πράξεις, μπορούμε ίσως να υποθέσουμε ότι το Μεσοχωριό ονομάστηκε έτσι, γιατί βρισκόταν ακριβώς στη μέση των δύο οικισμών. Το γεγονός ότι τώρα δεν διακρίνεται κανένα ίχνος οικισμού μπορεί να εξηγηθεί, πρώτον από την προχειρότητα κατασκευής των οικιών κατά τα βυζαντινά χρόνια, δεύτερον από τη συστηματική χρήση των οικοδομικών υλικών σε μεταγενέστερες περιόδους και, τέλος, από την έλλειψη οιασδήποτε αρχαιολογικής έρευνας στην περιοχή, καθώς ο ναός αυτός μόνο τα τελευταία χρόνια έχει αναφερθεί στις αρμόδιες αρχές, χωρίς να έχει ακολουθήσει κάποια έρευνα γύρω από αυτόν. Φυσικά όλα τα παραπάνω είναι απλές υποθέσεις και μένει ίσως να αναζητηθούν στοιχεία σε πηγές που δεν έχουν ακόμα διερευνηθεί, ώστε να υπάρχουν, ενδεχομένως, περισσότερα στοιχεία για τον οικισμό αυτόν και την ακριβή θέση που βρισκόταν.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από: Kytherian Association of Australia, Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.
Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.
[1] Diplomatari…, σ. 185.
[2] Εμμ. Καλλίγερος, Κυθηραϊκά επώνυμα…, σ. 299.
[3] Απογραφές…, τόμ. Α΄, σσ. 38 και 280.
[4] Ελ. Χάρου-Κορωναίου – Εμμ. Δρακάκης, Δημήτριος Φάναρης νοτάριος…, σ. 139.
[5] Ο ναός στο Μέσα Βούργο της Χώρας αναφέρεται σε νεότερα χρόνια ως Μεσοσπορίτισσα, από την εορτή της Παναγίας το Νοέμβριο, όμως οι παλαιότερες ονομασίες αναφέρουν Μεσοχωρίτισα και Messochoritissa και για τους δύο ναούς. (Βλ. και Χρ. Μαλτέζου, Βενετική παρουσία…, σσ. Θ 163, 164, αλλά και τις Ενετικές απογραφές, όπως αναφέρθηκε παραπάνω.)
Kythira Online