Μετάλλαξη Ομικρον: Πώς προήλθε, τι ισχύει με τα εμβόλια

Σε περίπου έναν μήνα από τώρα εκτιμά ότι θα έχουμε μια πρώτη εικόνα για την παραλλαγή Όμικρον του κορωνοϊού o κ. Δημήτρης Θάνος, ακαδημαϊκός και πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ).

Η νέα παραλλαγή του ιού που ταυτοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Μποτσουάνα και Νότιο Αφρική έχει προκαλέσει παγκόσμιο συναγερμό στην επιστημονική κοινότητα, η οποία τρέχει με φρενήρεις ρυθμούς προκειμένου να δώσει απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα για το μέλλον της πανδημίας. Είναι η νέα παραλλαγή πιο μολυσματική; Την καλύπτουν τα εμβόλια;

Ο πρόεδρος του ΙΙΒΕΑΑ που μαζί με την ομάδα του διαπιστώνουν πρώτοι από όλους στην Ελλάδα την ταυτότητα των στελεχών του κορωνοϊού σε επιβεβαιωμένα κρούσματα από όλη την Ελλάδα και τις πύλες της εισόδου, παραθέτει μέσα από το iefimerida.gr τα μέχρι στιγμής δεδομένα για τη νέα παραλλαγή «O».

Όπως λέει χαρακτηριστικά «σύντομα θα έχουμε και άλλα κρούσματα στη χώρα, όπως ακριβώς συνέβη και με την παραλλαγή της Δέλτα. Παραδείγματος χάριν, στην περίπτωση της Δέλτα, ενώ το πρώτο κρούσμα ταυτοποιήθηκε στα τέλη Απριλίου, οι πρώτες σοβαρές ενδείξεις για διασπορά του ιού στην κοινότητα καταγράφηκαν στις αρχές Ιουνίου. Η μεγάλη διασπορά του στελέχους Δέλτα στην κοινότητα είχε ως αποτέλεσμα ότι στα τέλη Ιουλίου, η Δέλτα να αντιστοιχούσε περίπου στο 100% των νέων κρουσμάτων. Θα πρέπει λοιπόν να περιμένουμε λίγες εβδομάδες για να διαπιστώσουμε εάν τελικά η Όμικρον θα επικρατήσει. Για να επικρατήσει η Όμικρον θα πρέπει να εκτοπίσει την Δέλτα και για να το επιτύχει αυτό θα πρέπει να διαθέτει σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι αυτής».

Οι 50 μεταλλάξεις της παραλλαγής Όμικρον
Σύμφωνα με τον κ. Θάνο «το κύριο χαρακτηριστικό της παραλλαγής Όμικρον είναι ότι εμφανίζει ένα ιδιαίτερα ανησυχητικό και μοναδικό συνδυασμό 50 συνολικά μεταλλάξεων στο γονιδίωμα του ιού. Κανένα από τα προηγούμενα στελέχη του SARS-CoV-2 δεν έφερε τόσες πολλές μεταλλάξεις. Για παράδειγμα, η Δέλτα έχει λιγότερες από τις μισές μεταλλάξεις της Όμικρον ».

Όπως εξηγεί «από αυτές τις 50 μεταλλάξεις οι 32 εντοπίζονται στην πρωτεΐνη ακίδα. Το ενδιαφέρον εστιάζεται στο γεγονός ότι από αυτές τις 32, οι 10 βρίσκονται στην περιοχή εκείνη της πρωτεΐνης ακίδας η οποία χρησιμοποιείται από τον ιό για να προσκολληθεί και να εισέλθει στα κύτταρα. Αντίθετα η Δέλτα έχει μόνο δύο τέτοιες μεταλλάξεις στη συγκεκριμένη περιοχή, σε σύγκριση πάντα με το αρχικό στέλεχος της Ουχάν».

 

Φωτογραφία για το iefimerida.gr: Menelaos Myrillas / Sooc

«Κάποιες από αυτές τις 10 μεταλλάξεις έχουν ανιχνευθεί και σε προϋπάρχοντα στελέχη του κορωνοϊού και έχουν συνδεθεί με αυξημένη μεταδοτικότητα όπως π.χ. στο Άλφα. Θεωρητικά μοντέλα πρόβλεψης της δομής και της ικανότητας πρόσδεσης της ακίδας στα κύτταρα συνηγορούν στην άποψη ότι η Όμικρον έχει ότι χρειάζεται για μεγαλύτερη μεταδοτικότητα ακόμα και από την Δέλτα.

Τα τελευταία δεδομένα σχετικά με την διασπορά της Όμικρον στην Νότιο Αφρική δείχνουν ότι όντως διασπείρεται στην κοινότητα με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα σε σχέση με την Δέλτα. Τούτο βέβαια δεν σημαίνει ότι θα ισχύσει το ίδιο και στην Ευρώπη ή αλλού όπου το ποσοστό εμβολιασμού είναι πολύ υψηλότερο σε σχέση με αυτό της Νοτίου Αφρικής. Άλλωστε, η παραλλαγή Βήτα (Νοτιοαφρικάνικο στέλεχος) επικράτησε μόνο στη Νότιο Αφρική. Στην Ευρώπη και στην Βόρειο Αμερική είχε σημαντικά μικρότερη διασπορά. Για να επιβεβαιωθούν όμως αυτές οι σημαντικές, αλλά ακόμα προκαταρκτικές παρατηρήσεις, απαιτείται πειραματική επιβεβαίωση στο εργαστήριο προκειμένου να ελεγχθεί εάν ιοί με χαρακτηριστικά της παραλλαγής Όμικρον προσδένονται και εισέρχονται με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στα κύτταρα», συμπληρώνει.

Το δεύτερo στοιχείο που θα πρέπει να μελετηθεί, όπως έγινε και με την παραλλαγή Δέλτα, λέει ο πρόεδρος του ΙΙΒΕΑΑ είναι το εάν η Όμικρον πολλαπλασιάζεται μέσα στα κύτταρα πιο αποτελεσματικά σε σύγκριση με τα άλλα στελέχη.

Άγνωστο ακόμη εάν είναι εξίσου αποτελεσματικά τα εμβόλια

Την ίδια ώρα άγνωστο παραμένει εάν τα υπάρχοντα εμβόλια είναι εξίσου αποτελεσματικά στην παραλλαγή Όμικρον.

«Ένα ακόμα σημαντικό στοιχείο που είναι προς μελέτη είναι ότι το στέλεχος Όμικρον φέρει μεταλλάξεις οι οποίες σε άλλα στελέχη έχουν συνδεθεί με μερική ανοσολογική διαφυγή. Δηλαδή, με χαμηλότερη αποτελεσματικότητα των αντισωμάτων είτε αυτά έχουν δημιουργηθεί μετά από φυσική νόσηση, δηλαδή από κάποιον που είχε μολυνθεί στο παρελθόν, είτε προέρχονται μετά από εμβολιασμό, όπως επίσης και με τα θεραπευτικά μονοκλωνικά αντισώματα», σημειώνει ο κ. Θάνος σε σχετικό ερώτημα του iefimerida.gr.

Προκαταρκτικές ενδείξεις από την Νότιο Αφρική καταδεικνύουν ότι σημαντικό ποσοστό των κρουσμάτων με Όμικρον περιλαμβάνει περιστατικά επαναλοίμωξης, δηλαδή άτομα που έχουν προηγουμένως νοσήσει καθώς και μολύνσεων σε εμβολιασμένα άτομα.

Σύμφωνα με τον ίδιο, «λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η παραλλαγή Όμικρον έχει τόσο πολλές μεταλλάξεις στην ακίδα δεν θα αποτελέσει έκπληξη ότι αυτό θα συνοδεύεται και από αλλαγές στη δομή της πρωτεΐνης στο χώρο. Αυτό, εκτός από την αυξημένη μεταδοτικότητα λόγω αποτελεσματικότερης πρόσδεσης στα κύτταρα, μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις και στην ανοσολογική απάντηση. Χρειαζόμαστε χρόνο για να πραγματοποιηθούν και ολοκληρωθούν οι εργαστηριακές μελέτες ώστε να αξιολογήσουμε εάν οι θεωρητικές προβλέψεις που ανέφερα προηγουμένως έχουν βάση».

Πώς προήλθε ένα τέτοιο στέλεχος με τόσες πολλές μεταλλάξεις

Αυτό που έχει προκαλέσει αρκετά ερωτηματικά στην επιστημονική κοινότητα είναι το πώς προέκυψε το στέλεχος Όμικρον, το οποίο όπως προαναφέρθηκε φέρει συνολικά 50 μεταλλάξεις.

«Από ό, τι φαίνεται από την μελέτη του γονιδιώματος της Όμικρον και μετά από σύγκριση με τα γονιδιώματα των άλλων παραλλαγών του κορωνοϊου που γνωρίζουμε, προκύπτει ότι η Όμικρον φέρει τόσες πολλές μεταλλάξεις που συνηγορούν στην άποψη ότι δεν προήλθε από κάποιο άλλο στέλεχος όπως το Άλφα ή το Δέλτα, αλλά εξελίχθηκε ανεξάρτητα και παράλληλα από κάποιο άλλο άγνωστο στέλεχος. Έχουν διατυπωθεί τρία πιθανά σενάρια για την προέλευση του στελέχους Όμικρον», λέει ο κ. Θάνος.

Πρώτον: Ότι δημιουργήθηκε και εξελίχθηκε σε κάποιον ανοσοκατεσταλμένο ασθενή όπου εκεί ο ιός συνήθως παραμένει για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα διότι το ανοσολογικό σύστημα είναι σε μερική καταστολή με αποτέλεσμα να δίνονται περισσότερες ευκαιρίες στον ιό για την συσσώρευση μεταλλάξεων. Κάτι αντίστοιχο έχει παρατηρηθεί και με άλλους ιούς.

Δεύτερον: Ότι εξελίχθηκε σε κάποιο ζώο και στην συνέχεια μεταπήδησε στον άνθρωπο

Τρίτον: Να κυκλοφορούσε επί μακρό χρονικό διάστημα απαρατήρητος σε περιοχές όπου δεν πραγματοποιείται επαρκής γονιδιωματική επιτήρηση των κυκλοφορούντων στελεχών του κορωνοϊού.

«Πιθανώς, η προέλευση της Όμικρον να περιλαμβάνει συνδυασμό του πρώτου και τρίτου σεναρίου. Ανεξάρτητα από τα αποτελέσματα των εργαστηριακών αναλύσεων μελέτης της Όμικρον, σήμερα βρισκόμαστε σε μία ιδιαίτερα πλεονεκτική θέση για την αντιμετώπισή της, σε σύγκριση με την αρχή της πανδημίας, διότι διαθέτουμε αποτελεσματικά εμβόλια, τα πρώτα φάρμακα έναντι της νόσου COVID-19, αξιόπιστα διαγνωστικά τεστ και την τεχνολογική δυνατότητα ταχύτατης ανάπτυξης και δημιουργίας νέων εμβολίων», καταλήγει ο κ. Θάνος.