Μια χιονονιφάδα στη χιονοστιβάδα

Δύο εβδομάδες μετά από την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ δημοσιεύτηκε στο περιοδικό New Yorker ένα άρθρο γνώμης το οποίο έχω κρατήσει αποθηκευμένο και έκτοτε πότε πότε επιστρέφω και το ξαναδιαβάζω. Το έχει γράψει ο Λιβανεζο-αμερικανός συγγραφέας και ζωγράφος Ραμπί Αλαμεντίν και έχει ένα θέμα πολύ ενδιαφέρον και διαχρονικά επίκαιρο: Το πόσο τυφλοί είμαστε απέναντι σε όσα συμβαίνουν και, κυρίως, απέναντι στις δικές μας ευθύνες για όσα συμβαίνουν. Θυμίζω, δύο εβδομάδες μετά την εκλογή του Τραμπ τα πάντα είχαν ήδη γραφτεί. Όλοι ήξεραν ποιος είναι αυτός ο άνθρωπος, πολλοί είχαν ήδη προβλέψει με λεπτομέρειες τα αδιανόητα πράγματα που (παρ’ όλα αυτά κατάπληκτοι) παρακολουθούμε να συμβαίνουν έκτοτε στις ΗΠΑ και τον κόσμο. Και ερχόταν λοιπόν αυτός εδώ να επισημάνει μια λανθασμένη επωδό σε κάθε αγανακτισμένο άρθρο φιλελεύθερου δημοκράτη εκείνες τις ημέρες: ότι “είμαστε καλύτεροι από αυτό”. Ότι δηλαδή αυτοί, οι αμερικάνοι, “ο λαός” είναι καλύτεροι από τον Τραμπ, ότι αξίζουν κάτι καλύτερο, ότι η πραγματικότητα τους αδικεί, ότι δεν είναι, στ’ αλήθεια, αυτό που υποδηλώνει η παρουσία ενός τέτοιου πλάσματος σε εκείνο το αξίωμα.

“Δεν είμαστε καλύτεροι από αυτό”, γράφει ο Αλαμεντίν. “Είμαστε αυτό”.

Αυτό ακριβώς θέλω να θυμάμαι. Γι’ αυτό ξαναδιαβάζω αυτό το άρθρο, κάθε φορά. Απευθύνεται στους αμερικανούς συμπολίτες του και τους θυμίζει ότι ο Τραμπ δεν είναι το φαινόμενο, ο Τραμπ είναι το σύμπτωμα. Τους θυμίζει το Αμπού Γκράιμπ, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ιαπωνικής καταγωγής αμερικανών, τον Φράνκλιν Ρούσβελτ να δηλώνει ότι οι Εβραίοι είναι απειλή για την εθνική ασφάλεια, την καταπίεση των πολιτικών δικαιωμάτων των μειονοτήτων, τον συστημικό ρατσισμό, τον τρόπο που αντέδρασε το πολιτικό σύστημα στην επιδημία του AIDS, τη δουλεία. Δεν είναι καλύτεροι από “αυτό”. “Αυτό” είναι.

Και θέλω να το θυμάμαι επειδή κι εμείς “αυτό” είμαστε. Οι μεσήλικες “φοιτητές” που πριονίζουν το άγαλμα του Τρούμαν. Ο διαδηλωτής της ΓΕΝΟΠ ΔΕΗ που αράζει πατώντας την ποδάρα του στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Ο βουλευτής που φωνάζει να καεί η Βουλή, οι ιδιοφυίες στο Υπουργείο Άμυνας που δεν είναι σίγουροι αν πήραμε ή αν δεν πήραμε φρεγάτες και δίνουν το βαθμό του υποναυάρχου στη Μπουμπουλίνα, οι γονείς που πλακώνονται στο ξύλο σε αγώνα παιδικού πρωταθλήματος ποδοσφαίρου στη Θεσσαλονίκη, η Φώφη Γεννηματά που την Πρωτομαγιά καταγγέλει τις “νεοφιλελεύθερες και αντιεργατικές λογικές” που κατά τη γνώμη της “κυριαρχούν στην Ευρώπη”, οι 507 κάτοικοι που προσφεύγουν στο ΣτΕ επειδή το έργο που θα κατασκευάσει ένα γιγάντιο πάρκο δίπλα στα σπίτια τους “βλάπτει ανεπανόρθωτα την ποιότητα ζωής τους και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής, αλλά παράλληλα βλάπτει ανεπανόρθωτα την προσωπικότητά τους”. Αυτό είμαστε.

Μα πως, θα πει ο καλός αναγνώστης. Οι φίλοι μου δεν είναι έτσι. Κάτι άλλοι που φτιάχνουν στάρταψ, κάτι φοιτητές που κέρδισαν σε διεθνείς διαγωνισμούς δεν είναι έτσι. Αλλά αυτοί είναι οι εξαιρέσεις. “Εμείς” δεν είμαστε ο Σταμάτης Κριμιζής, ο Σταμάτης Κριμιζής είναι η παραφωνία, ο δακτυλοδεικτούμενος αλλιώτικος που παραιτείται από “εμάς” σε ενα μήνα. “Εμείς” είμαστε ο αντικαταστάτης του Σταμάτη Κριμιζή που πιστεύει ότι ο Άγιος Πορφύριος πρόβλεψε το ίντερνετ και έκανε το θαύμα της συστολής του χρόνου.

Και, όπως οι αμερικάνοι, δεν γίναμε τώρα έτσι. Πάντα αυτό ήμασταν. Η Αυριανή, οι “Σταμουλοκολλάδες”, οι Τσοχατζόπουλοι, οι Λιάπηδες, οι Τζουμάκες, οι σύλλογοι ιδιοκτητών αυθαιρέτων, η λαοθάλασσα που υποδεχόταν την Τσιτσιολίνα στο αεροδρόμιο, και τίποτε από αυτά ποτέ δεν ήταν το φαινόμενο. Όλα αυτά είναι τα συμπτώματα. Δεν είμαστε καλύτεροι από αυτά. Είμαστε αυτά.

Και έτσι, όλοι μαζί, έχουμε την ευθύνη. Δίκαιοι και άδικοι, λίγο ή πολύ. Ο ένας επειδή είναι γιατρός που δηλώνει εισοδήματα 9.999 ευρώ, ο άλλος επειδή είναι πολιτικός που τα παίρνει, ο τρίτος επειδή ψηφίζει αυτόν που θα του διορίσει το παιδί στο δήμο και εσύ επειδή μπορεί να μην έχεις κάνει τίποτε από αυτά, αλλά η συνισταμένη της κοινωνίας βγαίνει από όλους μαζί, όχι από εσένα, οπότε ακόμα κι αν είσαι αθώος (που, μεταξύ μας, μπορεί και να μην είσαι), ανήκεις στο “εμείς”, κι “εμείς”, όλοι μαζί, φταίμε. Βεβαίως, κανένας από εμάς δεν νιώθει ότι όντως έχει την ευθύνη. Είμαστε τόσο πολλοί, άλλωστε, που η ευθύνη διαχέεται. Όταν όλοι έχουν την ευθύνη, κανένας δεν έχει την ευθύνη. Στο κείμενο του New Yorker υπάρχει ένα απόφθεγμα του Πολωνού ποιητή Στάνισλαβ Γιέρζι Λεχ, το εξής: “καμιά χιονονιφάδα της χιονοστιβάδας δεν νιώθει υπεύθυνη”. Έτσι είναι.

Και, πολύ λογικά, θα ρωτήσει ο ευαίσθητος αναγνώστης, τι κάνουμε τώρα; Ωραία, έτσι είμαστε. Υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε; Μεμονωμένες χιονονιφάδες είμαστε. Δεν μπορούμε να ανακόψουμε την πορεία της χιονοστιβάδας. Έτσι λίγοι που είμαστε, το πολύ να φτιάξουμε μια χιονόμπαλα, άντε και κανένα χιονάνθρωπο. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι το καλύτερο που μπορούμε, ο καθένας μόνος του, ελπίζοντας ότι κάπως, κάποτε, θα έχει σημασία. Κάπως έτσι κλείνει και εκείνο το άρθρο, με μια κάπως περίεργη ιστορία για ένα Μορμόνο συνταξιούχο εθελοντή από τη Γιούτα που βρέθηκε στη Μόρια της Λέσβου κι έκανε σπουδαία πράγματα. “Αυτό είμαστε”, καταλήγει. “Αλλά μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι”.