Μια έρευνα με αίσιο τέλος (Ποιος ήταν ο Μιχαήλ Μανουσάκης)

Στο βιβλίο μου «ΠΟΤΑΜΟΣ – Ιστορία και εικόνες» που κυκλοφόρησε το 1009, στο κεφάλαιο: Κοινωνική και πνευματική ανάπτυξη του Ποταμού, αναφέρω πως το 1897 ιδρύθηκε στον Ποταμό «Λαϊκή Σχολή» που μεταξύ άλλων δίδασκε και ο διορισμένος στο Ελληνικό σχολείο του Ποταμού καθηγητής των φυσικών, κος Μιχαήλ Μανουσάκης. Του ανατέθηκε το καθήκον να εκλαϊκεύει τα επιτεύγματα της σύγχρονης επιστήμης. Αργότερα η ερευνήτρια κα Ελένη Χάρου εντόπισε και αναφέρθηκε και αυτή στην κοινωνική δράση του Μανουσάκη. Ο παρατηρητικός εκδότης της Εφημερίδας μας συσχέτισε τις αναφορές αυτές με δική του πληροφορία ότι το όνομα του Μιχαήλ Μανουσάκη περιέχεται σε τόμο που περιλαμβάνει επιστημονικές ανακοινώσεις και που εκδόθηκε το 1912 στο Παρίσι προς τιμή του διάσημου Γάλλου Μαθηματικού Γκαστόν Νταρμπού (Jean Gaston Darboux) όταν συνταξιοδοτήθηκε και που αποβίωσε το 1917. Το ερώτημα που έθεσε ο κος Εμ. Καλλίγερος ήταν υπό ποια ιδιότητα αναφέρεται ο καθηγητής Μανουσάκης, από τον Ποταμό Κυθήρων, σε έναν από τους σημαντικότερους επιστημονικούς τόμους. Θα δικαιολογείτο η συμμετοχή του αν ήταν σπουδαίος Έλληνας Μαθηματικός με ανακοινώσεις διεθνούς ενδιαφέροντος. Ανέλαβα να ερευνήσω το θέμα, παρόλο που ο σεβαστός εκδότης μας δεν πίστευε σε κάποιο θετικό αποτέλεσμα, μιας και θεωρεί πως με απορροφά σε μεγάλο βαθμό το θέμα της υποβάθμισης της Αφροδίτης από εμάς τους ίδιους τους Κυθήριους και δεδομένου ότι δεν υπήρχε κάτι χειροπιαστό για να αρχίσω να ξετυλίγω το κουβάρι της συγκεκριμένης υπόθεσης.

Ενώπιον μια πραγματικής σπαζοκεφαλιάς θυμήθηκα πως μια συμπατριώτισσά μας, η Καλλιόπη Σουρή, έχει σύζυγο Έλληνα μαθηματικό, Καθηγητή Α’ βαθμίδος, στον τομέα της Μαθηματικής Ανάλυσης του Α. Π. Θ. και πως ο συγκεκριμένος επιστήμονας έχει επιτελέσει επιστημονικό έργο διεθνούς επιπέδου, μεγάλο σε όγκο και σημαντικό σε επίλυση μαθηματικών θεμάτων. Πρόκειται για τον Καθηγητή κο Νικόλαο Μαντούβαλο που του έχει αποδοθεί από τη σύγκλητο ο τίτλος του Ομότιμου Καθηγητή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Θεωρώ ότι ως Κυθήριοι είναι καλό να ξέρουμε κάτι για το έργο ενός τέτοιου επιστήμονα, που με στενό δεσμό έχει συνδεθεί με το νησί μας. Αυτόν παρακάλεσα να με πληροφορήσει αν ήξερε κάποιον Έλληνα διαπρεπή μαθηματικό με το όνομα «Μανουσάκης». Οφείλω ευχαριστίες για την προθυμία και την καλοσύνη του να διερευνήσει το θέμα. Είχε τη δυνατότητα και κίνησε τον μηχανισμό του φημισμένου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, αλλά μαθηματικός με αυτό το όνομα δεν εντοπίστηκε. Όμως ο Καθηγητής Μαντούβαλος με οδήγησε ορθά. Με παρότρυνε να απευθυνθώ σε γνωστό ερευνητή της ιστορίας των μαθηματικών που η βάση του ήταν στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών των Αθηνών. Αυτό έκανα, μα για κακή μου τύχη ο ιστορικός της μαθηματικής επιστήμης είχε αποδημήσει εις ουρανούς. Σε ένα τέτοιο, όμως, ίδρυμα το κουβάρι ήταν εύκολο να ξετυλιχτεί. Ρωτώντας οδηγήθηκα στο πιο κατάλληλο πρόσωπο, τη βιβλιοθηκάριο κα Βάλλια Ράπτη. Με μεγάλη ευγένεια, προθυμία, μα και ταχύτητα μου έστειλε σε ηλεκτρονική μορφή ολόκληρο τον τιμητικό τόμο για τον μεγάλο Γάλλο Γκαστόν Νταρμπού και ξέχωρα τη σελίδα 516 όπου αναφερόταν, πράγματι, το όνομα του Μιχαήλ Μανουσάκη με την προσθήκη ότι είναι καθηγητής μαθηματικών στον Ποταμό Κυθήρων, στην Ελλάδα. Οφείλω και από τα «ΚΥΘΗΡΑΙΚΑ» να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στην κα Ράπτη για την καθοριστική βοήθειά της. Δεν θέλω να σας απογοητεύσω, μα δεν υπέγραφε κάποιο άρθρο σε αυτό το σπουδαίο βιβλίο ο Μιχάλης Μανουσάκης. Απλώς βρισκόταν σε ένα μακρύ κατάλογο συνδρομητών αυτού του βιβλίου. Μα δεν ήταν και λίγο αυτό που μας φανερώθηκε. Ένα καθηγητής μαθηματικών που δίδασκε στο Ελληνικό σχολείο Ποταμού είχε την επιμέλεια και την ικανότητα να τροφοδοτεί τις γνώσεις του με τα πιο προηγμένα συγγράμματα της εποχής του.

Advertisement

 Το παράλληλο ψάξιμό μου σε εγχώριες πηγές με οδήγησε και σε άλλα σημαντικά αποτελέσματα, γιατί όποιος ψάχνει… βρίσκει. Επισκέφτηκα το αρχείο (μάλλον τμήμα του) του βουλευτή και ιστορικού Παναγιώτη Κοσμά Τσιτσίλια, που βρίσκεται ταξινομημένο στο Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο (ΕΛΙΑ) που αποτελεί τμήμα του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης. Εκεί έκπληκτος βρήκα μια φωτογραφία με τρία άτομα και με την εξής σημείωση: «Αριστερά Μιχ. Μανουσάκης, δεξιά Κώστας Παν. Κατσούλης, μέσον καθήμενος Κοσμάς Γ. Τσιτσίλιας. Οι όρθιοι είναι γαμβροί του». Η φωτογραφία τραβήχτηκε στην Αθήνα σε φωτογραφείο που ήταν διαπιστευμένο να φωτογραφίζει πρόσωπα της Βασιλικής αυλής της Ελλάδας και της Αυτοκρατορικής αυλής της Ρωσίας. Ο Κοσμάς Γ. Τσιτσίλιας υπήρξε σημαίνον πρόσωπο της κοινωνίας του Ποταμού. Ήταν  έμπορος και αδελφός των δημάρχων Ποταμίων Γρηγόρη Γ. Τσιτσίλια (1893 – 1899) και Παναγιώτη  Γ. Τσιτσίλια (1899 – 1903) που τον διαδέχτηκε ο Μιχαήλ  Μεγαλοκονόμος (1903 – 1914 τελευταίος δήμαρχος Ποταμίων). Ήταν και ο πατέρας του βουλευτή και ιστορικού Παναγιώτη Κοσμά Τσιτσίλια. (Ακόμα και στα πιο επίσημα ιστορικά βιβλία των Κυθήρων υπάρχει σύγχυση για το ποιος ήταν ο πατέρας του Παν. Τσιτσίλια, για τούτο θεωρώ σκόπιμη αυτή τη λεπτομερή αναφορά). Έχοντας την τύχη να μελετήσω αναλυτικό οικογενειακό δέντρο της οικογένειας Τσιτσίλια εντόπισα, πράγματι, τον Μιχαήλ Μανουσάκη να έχει λάβει σύζυγο τη Χρύσα, μια από τις τέσσερεις θυγατέρες του Κοσμά Τσιτσίλια. Βρήκα και τους απογόνους του. Ίσως έχω την τύχη να μιλήσω με εγγονό ενός δασκάλου του πατέρα μου, μα και πολλών παππούδων των αξιοσέβαστων αναγνωστών μας που αποφοίτησαν από το ονομαστό Σχολαρχείο του Ποταμού.

Δημοσιεύθηκε στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ στο φύλλο Σεπτεμβρίου 2024