Mια φορά κι έναν καιρό

Πόσο διαφορετική θα ήταν η Αθήνα αν ένας μαγικός συνδυασμός καλής τύχης, πολιτικής βούλησης και κοινωνικής πίεσης θα είχε αποτρέψει αυτό που σήμερα μοιάζει αδιανόητο;

Πώς επιτρέψαμε τον αφανισμό κτιρίων ανάλογου μεγέθους αλλά και αυτής της αρχιτεκτονικής ποιότητας; Δεν μιλάμε για ταπεινά νεοκλασικά σπίτια, αλλά για αστικά μέγαρα που θα κοσμούσαν οποιαδήποτε μεσογειακή μητρόπολη με φιλοδοξίες και αυτοπεποίθηση. Θα μελαγχολήσετε ακόμα περισσότερο στη σκέψη ότι μιλάμε για ένα ελάχιστο δείγμα, βασισμένο, κυρίως, στο συναρπαστικό φωτογραφικό υλικό του αρχιτέκτονα, καθηγητή και ακαδημαϊκού Παύλου Μυλωνά (1915-2005), το οποίο εξέδωσε το 2017 η Ακαδημία Αθηνών σε έναν μνημειώδη τόμο· με εξαίρεση τη ρομαντική Βίλα Μαργαρίτα στη διπλανή σελίδα.

Στο σημερινό αφιέρωμα σταθήκαμε σε δέκα σπάνιας ομορφιάς κτίρια της προπολεμικής Αθήνας. Δεν έχει νόημα να θρηνούμε εκ των υστέρων, η ζωή συνεχίζεται. Αλλά έχει νόημα να ξέρουμε τι υπήρχε σε αυτή την πόλη πριν από εμάς.

Μέγαρο Νεγρεπόντη

Διεύθυνση: Λεωφόρος Αμαλίας 2-4 και Όθωνος. Aνέγερση: 1870. Kατεδάφιση: 1959. Αρχιτέκτονας: Άγνωστος. Το κτίριο επεκτάθηκε σε σχέδια του Eugène Troump μετά την αγορά του από τον Μιλτιάδη Nεγρεπόντη, ενώ προστέθηκε και επιπλέον όροφος. Χαρακτηριστική η ωραία τοξοστοιχία. της πρόσοψης. Αρχική χρήση: Οικία Λουκίας Λ. Λουριώτη, αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως ανάκτορο του διαδόχου Κωνσταντίνου μετά τον γάμο του με τη Σοφία της Πρωσίας το 1889. Αιτία κατεδάφισης: Aξιοποίηση οικοπέδου. Τι υπάρχει σήμερα: Συγκρότημα πολυτελούς πολυκατοικίας.

Μέγαρο Παπούδωφ

Διεύθυνση: Βασιλίσσης Σοφίας 1 και Πανεπιστημίου. Aνέγερση:  1875-1899, με μεταγενέστερη προσθήκη ορόφων. Kατεδάφιση: 1971. Αρχιτέκτονας: Άγνωστος. Αρχική χρήση: Οικία του ομογενούς από τη Ρωσία τραπεζίτη Αριστείδη Παπούδωφ. Αργότερα στέγασε τη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών. Αιτία κατεδάφισης: Στις αρχές της δεκαετίας του ‘60 διατάχθηκε η απαλλοτρίωσή του υπέρ του Ταμείου Ασφαλίσεων Υπαλλήλων της Αγροτικής Τράπεζας, αλλά η κατεδάφιση έγινε δυνατή σχεδόν 10 χρόνια αργότερα. Πάντως, το οικόπεδο έμεινε αδόμητο για μία επιπλέον δεκαετία. Τι υπάρχει σήμερα: Το Astir Palace (1980-1983) βάσει σχεδίων των Ι. Βικέλα, Εμμ. Βουρέκα, Κ. Δεκαβάλλα και Σ. Μολφέση, όπου σήμερα στεγάζονται υπηρεσίες του παρακείμενου υπουργείου Εξωτερικών.

Μέγαρο Παύλου Καλλιγά

Διεύθυνση: Καραγεώργη Σερβίας 4. Aνέγερση: Τέλη δεκαετίας 1840. Kατεδάφιση: 1956-59. Αρχιτέκτονας: Ανακατασκευάστηκε το 1898 από τον Ερνέστο Τσίλλερ και το 1949 από τον Εμμανουήλ Βουρέκα σε κτίριο γραφείων και καταστημάτων. Αρχική χρήση: Οικία του Παύλου Καλλιγά (1814-1896), που διετέλεσε, ανάμεσα σε άλλα, βουλευτής, υπουργός και πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων. Αργότερα απέκτησε εμπορική χρήση, καθώς το ισόγειο διαμορφώθηκε ανάλογα, με τρία καταστήματα στο κέντρο και δύο πλάγιες εισόδους για τις κατοικίες στους ορόφους. Αιτία κατεδάφισης: Αξιοποίηση οικοπέδου για την ανέγερση κτιρίου γραφείων σε σχέδια του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Βουρέκα (1907-1992). Τι υπάρχει σήμερα: Κτίριο γραφείων, με τη Στοά Καλλιγά να συνδέει την οδό Καραγεώργη Σερβίας με την οδό Σταδίου.

Βίλα Μαργαρίτα

Διεύθυνση: Βασιλίσσης Σοφίας και λεωφόρος Μεσογείων. Aνέγερση: 1900 (κατά προσέγγιση). Kατεδάφιση: 1969. Αρχιτέκτονας: Άγνωστος, βρετανικής καταγωγής. Αρχική χρήση: Οικία εμπόρου αρμενικής καταγωγής, απροσδόκητη εφαρμογή του αγγλικού πυργόσπιτου. Αιτία κατεδάφισης: Ρυμοτόμηση λεωφόρου Μεσογείων. Τι υπάρχει σήμερα: Πολυώροφο κτίριο με γυάλινη πρόσοψη, στεγάζει υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας.

Μέγαρο Κοντέσας Τζένης Θεοτόκη

Διεύθυνση: Σωκράτους 67. Aνέγερση: 1842-44. Kατεδάφιση: 1956. Αρχιτέκτονας: Ατεκμηρίωτο έργο του Σταμάτη Κλεάνθη. Αρχική χρήση: Οικία του ζεύγους Θεοτόκη, αργότερα μετατράπηκε σε κλινική και υπέστη πολυάριθμες μετατροπές. Αιτία κατεδάφισης: Αξιοποίηση οικοπέδου για την ανέγερση του πολυώροφου ξενοδοχείου Ambassadeurs, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Σπύρου Στάικου. Αργότερα στέγασε το Εφετείο Αθηνών. Τι υπάρχει σήμερα: Το εγκαταλελειμμένο, από τις αρχές του 2000, κτίριο του Εφετείου Αθηνών. Ανήκει στο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης Ιδιωτικού Τομέα (ΤΕΑΙΤ).

Μέγαρο Ιωάννη Βούρου

Διεύθυνση: Βασιλέως Γεωργίου Α’ και Σταδίου 2, πλατεία Συντάγματος. Aνέγερση: 1874-75. Kατεδάφιση: 1963. Αρχιτέκτονας: O Γάλλος V. Poitrineau. Αρχική χρήση: Οικία του ιατρού Ιωάννη Βούρου. Από το 1895 μέχρι το 1963 στεγάστηκε στο ισόγειο του μεγάρου το πολυτελές καφέ-ζαχαροπλαστείο του Ζαχαράτου. Αιτία κατεδάφισης: Αξιοποίηση του οικοπέδου. Παρ’ όλα αυτά, ο χώρος παρουσίαζε την απαράδεκτη εικόνα ενός άθλιου γιαπιού για σχεδόν 20 χρόνια. Τι υπάρχει σήμερα: Το ξενοδοχείο Athens Plaza.

Οικία Δραγούμη

Διεύθυνση: Σκουφά και Μασσαλίας. Χρονολογία ανέγερσης: Άγνωστη. Χρονολογία κατεδάφισης: Αγνωστη. Αρχιτέκτονας: Άγνωστος. Αρχική χρήση: Ημιτριώροφος οικία με σοφίτα. Εμφανής η επίδραση των βορειοελλαδίτικων αρχοντικών. Τι υπάρχει σήμερα: Η έδρα της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης, σε σχέδια του αρχιτέκτονα και πολεοδόμου Κωνσταντίνου Δοξιάδη (1913-1975).

Οικία Γεωργίου Γεννάδιου

Διεύθυνση: Ακαδημίας, Χαριλάου Τρικούπη και Ζωοδόχου Πηγής. Aνέγερση: 1845. Kατεδάφιση: 1980-81. Αρχιτέκτονας: Σταμάτης Κλεάνθης. Αρχική χρήση: Χτίστηκε για την οικογένεια του Γεωργίου Γεννάδιου και ταυτόχρονα ως οικοτροφείο για τους μαθητές του Α’ Γυμνασίου Αθηνών, του οποίου πρώτος γυμνασιάρχης υπήρξε ο ίδιος. Αργότερα στέγασε κατά σειρά: τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, τη Σχολή Ι. Σιμόπουλου, τη Σχολή Μπερζάν, την Ιόνιο Σχολή και το Οικονομικό Γυμνάσιο. Αιτία κατεδάφισης: Αξιοποίηση του οικοπέδου. Τι υπάρχει σήμερα: Το μεγάλο υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας επί της οδού Ακαδημίας.

Μέγαρο οδού Φιλελλήνων

Διεύθυνση: Φιλελλήνων 25 και Σιμωνίδου. Aνέγερση: 1886-87. Kατεδάφιση:  Άγνωστο. Αρχιτέκτονας: Αναστάσης Μεταξάς. Στις αρχές του 20ού αιώνα το κτίριο υπέστη μετατροπές και διακοσμητικές εκλεκτικιστικές προσθήκες, πιθανότατα από τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Νικολούδη. Αρχική χρήση: Ημιτριώροφο κτίριο διπλοκατοικίας σε όψιμο νεοκλασικό ρυθμό, άγνωστου αρχικού ιδιοκτήτη. Αιτία κατεδάφισης: Αξιοποίηση οικοπέδου. Τι υπάρχει σήμερα: Πολυώροφο κτίριο γραφείων.

Μέγαρο Πέτρου Καλλιγά

Διεύθυνση: Βασιλίσσης Σοφίας 25 και Νεοφύτου Δούκα 3. Aνέγερση: 1887. Kατεδάφιση: Δεκαετία 1950. Αρχιτέκτονας: Ερνέστος Τσίλλερ. Αρχική χρήση: Οικία. Τυπική νεοκλασική σύνθεση με κεντρικό ιωνικό προστώο. Αιτία κατεδάφισης: Αξιοποίηση οικοπέδου. Τι υπάρχει σήμερα: Αστική πολυκατοικία πολυτελείας, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Κωνσταντίνου Καψαμπέλη (1909-1984).