“Μια νομοθεσία εντελώς άχρηστη στις εξουσίες, θάτανε αληθινή σωτηρία”.*

Συνεχίζουμε σήμερα, πάνω στο δίπολο: νόμιμο-ηθικό και την εκ μέρους των πολιτικών μας χειραγώγηση και επεξεργασία προθέσεων, με σκοπό την “αποδοτική” νομιμοποίηση ανήθικων πράξεων.

Οι αφορμές περισσεύουν χρόνια τώρα, όπου οι πολιτικοί μας, ξεσκολισμένοι σ’ αυτά, ξέρουν ότι  νόμος κουμαντάρεται εύκολα, είναι περατός, αφήνει διαύλους έννομης διαφυγής. Ακόμα κι’ αν χρειαστεί να κινηθούν στην κόψη της νομιμότητας, εκεί όπου τα προβλήματα νομιμοφάνειας επιλύουν τεχνοκράτες, δικηγόροι, συμβολαιογράφοι και δημιουργικοί φοροτεχνικοί.

Μάλιστα είναι ο νόμος, εν πολλοίς, που εκτρέπει και κατευθύνει την επιθυμία: “Την αμαρτία δε θα την είχα γνωρίσει χωρίς το  νόμο και την επιθυμία δε θα την ήξερα, αν ο νόμος δε μου έλεγε  να μην επιθυμήσω” , λέει μια παλιά φράση. Και ο Μ. Ψελλός συμπληρώνει, για να δείξει πως τίποτα δεν συγκρατεί τον άνθρωπο στην άπληστη εκπλήρωση των επιθυμιών του: “Ειδωτικώς (ηδονικά) ανατύπτει η φαντασία το ποθούμενο”.

Το μόνο που χρειάζεται είναι η “εκλογίκευση”, η οποία καταφέρνει, μέσα από τον “ορθολογισμό” των συναισθημάτων, να απενοχοποιεί κάθε ενέργεια, την οποία ένας τρίτος θα χαρακτήριζε ως ηθικά γκρίζα.

Είναι απίστευτο το πού μπορεί να φτάσει ο δικαιολογητικός μηχανισμός, που επιστρατεύει ο άνθρωπος  για να δικαιολογήσει τις πράξεις του. Παρόλο το γνωστό και οδυνηρό της έλεγχο, η συνείδηση από μόνη της, συχνότατα, δεν είναι ικανή να επιτελέσει τον αποτρεπτικό της ρόλο. Όταν δεν αντέχει ή δεν την συμφέρει να εισπράξει ως απάντηση ένα όχι, τότε βρίσκει πάντα ένα τρόπο να μη ρωτήσει καθόλου. Δεν είναι βέβαια τυχαίο, ότι η συνηθέστερη συνοδός λέξη στο ουσιαστικό “συνείδηση” είναι το επίθετο “ελαστική”.

Επιτομή της  κυνικότητας και η φράση, από κείμενο του T.S.Eliot: “Ναι, ασέλγησα, αλλά αυτό έγινε σε μια άλλη χώρα και η κοπέλα είναι νεκρή πια”.

Υπάρχει  και “θεσμοθετημένη”, ας την πούμε λούκι, διαδικασία  εκλογίκευσης μιας ανήθικης, πολιτικά, πράξης, που μέσα από “στοχαστικές προσαρμογές” εξαγιάζει και καθησυχάζει…:

Η πράξη είναι εντός των “λογικών” ηθικών ορίων, που σημαίνει ότι, μάλλον, δεν είναι τελικά “πραγματικά” ανήθικη.

Είναι, καταφανώς, επωφελής για την κυβέρνηση, για το κόμμα, για μεγάλους φίλους του κόμματος, για δυναμικές συντεχνίες- ψηφοφόρους κ.ο.κ. και επομένως, ως επωφελής, είναι αυτομάτως, συγχωρητέα και επομένως όχι τιμωρητέα.

Είναι ασφαλής, αφού γίνεται εν κρυπτώ και επομένως δεν θα αποκαλυφθεί.

Κι ακόμη ότι, κάτω από συνθήκες, όπου οι άλλοι δεν τηρούν τους κοινούς ηθικούς κανόνες, δεν είναι ανήθικο  για κάποιον να κάνει το ίδιο, όταν μάλιστα, στην αντίθετη περίπτωση, θα έθετε τον εαυτό του σε  μειονεκτική θέση. Με άλλα λόγια:  Κανένας δεν μπορεί να υποχρεωθεί στην τήρηση ενός ηθικού κώδικα, όταν οι άλλοι τον παραβιάζουν.

Αυτά, προφανώς, θα  είχε στο μυαλό του και ο Ελύτης, όταν έγραφε: “Μια νομοθεσία εντελώς άχρηστη στις εξουσίες, θάτανε αληθινή σωτηρία”.

Άφησα τελευταία την ευθύνη των πολιτικών-φορέων δύναμης και εξουσίας για την υπηρέτηση της αξιοπιστίας του Δημοσίου και την πρόταση εκ μέρους τους άψογων υποδειγμάτων συμπεριφοράς, προς μίμηση. “Το της πόλεως όλης ήθος ομοιούται τοις άρχουσι”, μας λέει ο Ισοκράτης.

Οι συνήθειες είναι μεταδοτικές και πανίσχυρες: “Tο γαρ ήθος από έθους έχει την επωνυμίαν. Ηθική γαρ καλείται δια το εθίζεσθαι”. ΄Η με τα λόγια του Winston Churchill: “Πρώτα εμείς διαμορφώνουμε τους θεσμούς και μετά οι θεσμοί αυτοί διαμορφώνουν εμάς”.

Συγκλονιστικός και ο λόγος του Δημοσθένη, όπου με ένα έξοχο παράδειγμα δίνει περιεχόμενο στην περιώνυμη φράση, “σεμνά και ταπεινά”. Αναφερόμενος στους άρχοντες της εποχής γράφει: “[…]ιδία δ’ ούτω σώφρονες ήσαν και σφόδρ’ εν τω της πολιτείας ήθει μένοντες, ώστε την Αριστείδου και την Μιλτιάδου και των τότε λαμπρών οικίαν ει τις αρ’οίδεν υμών οποία ποτ’εστίν, ορά της γείτονος ουδέν σεμνότερον ούσαν…”  Μετάφραση: “[…]στον δε ιδιωτικό τους βίο ήταν τόσο συνετοί και πιστοί στο ήθος της πολιτείας, ώστε αν κάποιος γνώριζε ποια είναι τα σπίτια του Αριστείδη, του Μιλτιάδη και  των τότε σπουδαίων ανδρών, θα έβλεπε ότι το σπίτι του γείτονα τους, δεν ήταν κατά τίποτα σεμνότερο από τα δικά τους.”

Και η χειρονομία-δήλωση του Καποδίστρια; Τι δείγμα αυστηρότητας και ενσυναίσθησης; “… Ελπίζω, ότι όσοι εξ υμών συμμετάσχουν εις την Κυβέρνησιν, θέλουν γνωρίσει μεθ’ εμού, ότι εις τας παρούσας περιπτώσεις, δεν είναι δυνατόν να λαμβάνουν μισθούς, αναλόγως με τον βαθμό του υψηλού υπουργήματός των, αλλ’ ότι οι μισθοί ούτοι πρέπει να αναλογούν ακριβώς με τα χρηματικά μέσα, τα οποία έχει η Κυβέρνησις εις την εξουσία της… Εφόσον τα ιδιαίτερα εισοδήματά μου αρκούν για να ζήσω, αρνούμαι να εγγίσω μέχρι και τού οβολού τα δημόσια χρήματα, ενώ ευρισκόμεθα εις το μέσον ερειπίων και ανθρώπων βυθισμένων εις εσχάτην πενίαν”.

Δυο παραδείγματα, τα παραπάνω, όπου τόσο καίρια υπεισέρχεται ο αριστοκρατικός (με την αρχαία έννοια της λέξης), χαρακτήρας της Πολιτικής, που λείπει όλο και περισσότερο στις μέρες μας.

* Oδ.Ελύτης

**τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα gcostoulas@gmail.com