Μονή της Χώρας: Μια ιστορία γεμάτη πανέμορφα ψηφιδωτά

«H απόφαση των Τουρκικών Αρχών για την έναρξη της λειτουργίας της Μονής της Χώρας ως μουσουλμανικού τεμένους συνιστά πρόκληση για τη διεθνή κοινότητα καθώς αλλοιώνει και προσβάλλει τον χαρακτήρα της ως μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO ανήκον στην ανθρωπότητα», σημείωσε σε εσπευσμένη ανακοίνωσή του το Υπουργείο Εξωτερικών.

Φυσικά, μιλούμε για πρόκληση για τη διεθνή κοινότητα, καθώς δεν πρόκειται για ένα απλό κτίσμα που είναι απλά στολισμένο με μόνο αριστουργηματικά ψηφιδωτά. Η Μονή της Χώρας είναι ένα μνημείο που εκπροσωπεί τη βυζαντινή αριστοτεχνία, την εκτυφλωτική παραστατικότητα των εικόνων, τη λεπτεπίλεπτη αρχιτεκτονική που χαρίζει στον θεατή δέος, συγκίνηση και γαλήνη.

Η Παναγία Βρεφοκρατούσα, στο μετάλλιο του τρούλλου του βορείου διαμερίσματος του εσωνάρθηκα. Ολόγυρά της στις πτυχώσεις εικονίζονται παλιοδιαθηκικοί  βασιλείς. Πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Ελληνικού Πολιτισμού

Η Μονή της Χώρας τοποθετείται είτε επί Ιουστινιανού (527-565) είτε επί Ηρακλείου (610-641) και παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει βεβαιότητα εάν είναι αφιερωμένη στον Χριστό ή την Παναγία, ή και στους δύο, το όνομά της οφείλεται στον προσδιορισμό των ψηφιδωτών του Χριστού ως «Χώρας των Ζώντων» και της Παναγίας ως «Χώρας του Αχωρήτου».

O τρούλλος του δυτικού διαμερίσματος του παρεκκλησίου. Στο μετάλλιο η Παναγία Βρεφοκρατούσα, στις πτυχώσεις αρχάγγελοι και στα σφαιρικά τρίγων οι άγιοι υμνογράφοι Ιωάννης Δαμασκηνός, Κοσμάς επίσκοπος Μαϊμουμά, Ιωσήφ και Θεοφάνης. Πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Ελληνικού Πολιτισμού

Η Μονή της Χώρας, γνωστή σήμερα ως Καριγιέ Τζαμί, χτίστηκε με βεβαιότητα κάπου το 12ο αι. και το 14ο αι. δέχθηκε ριζική ανακαίνιση με χρηματοδότη τον Θεόδωρο Μετοχίτη στον οποίο οφείλεται η κατασκευή του διπλού νάρθηκα και του νότιου παρεκκλησίου, τα οποία διακοσμήθηκαν με ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Πρόκειται για έργα που αποτελούν την κορυφαία έκφραση της παλαιολόγειας τέχνης της πλουσιότατης καλλιτεχνικά βασιλείας του Ανδρονίκου Β΄ (1282-1328).

Σύμφωνα με το ψηφιακό αρχείο του Ελληνικού πολιτισμού (προσωπικό αρχείο του ομότιμου καθηγητή Θεοδώρου Κορρέ) την ημέρα της άλωσης του 1453, η Μονή ήταν από τα πρώτα εκκλησιαστικά μνημεία που δέχθηκαν τη λεηλασία, και λίγο αργότερα, στα τέλη του 15ου με αρχές του 16ου αι., η Χώρα μετατράπηκε σε τζαμί με το όνομα Kariye.

Η αναστήλωση του μνημείου, η αποκάλυψη αλλά και ο καθαρισμός των ψηφιδωτών του πραγματοποιήθηκαν σε δύο περιόδους εργασιών, την πρώτη στις αρχές και τη δεύτερη στα μέσα περίπου του 20ού αι., ανέδειξε τη λαμπρότητα που σκεπάζονταν αιώνες τώρα από τις λεηλασίες.

Άποψη του νότιου ταφικού παρεκκλησίου, προς ανατολικά. Το πρώτο αρκοσόλιο στα αριστερά θεωρήθηκε από τον P. Underwood ότι ανήκε στον κτήτορα του μνημείου Θεόδωρο Μετοχίτη | Πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Ελληνικού Πολιτισμού

H παραμονή και η προσευχή του Ιωακείμ στην έρημο. Νοτιοανατολικό σφαιρικό τρίγωνο του τρούλλου του βορείου διαμερίσματος του εσωνάρθηκα | Πηγή: Ψηφιακό Αρχείο Ελληνικού Πολιτισμού