Μπορεί να νικηθεί η κλιματική αλλαγή;

Στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής, από την Ανατολική Γαλλία, ο Ζαν Ζουζέλ με ενημερώνει ότι η περιοχή στην οποία βρίσκεται η εξοχική κατοικία του, συνήθως πολύ δροσερή τους θερινούς μήνες, φέτος… ψήνεται. «Αυτή τη στιγμή το θερμόμετρο δείχνει 35° C. Η ζέστη, σε συνδυασμό με το υψηλό ποσοστό υγρασίας, κάνει την κατάσταση πραγματικά αφόρητη», λέει στην «Κ» ο Γάλλος νομπελίστας κλιματολόγος, αντιπρόεδρος της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ. Ως επιστήμονας έχει αφιερώσει δεκαετίες έρευνας για να αποδείξει πώς η υπερθέρμανση του πλανήτη επηρεάζει τον πλανήτη. «Εχω πια καταλήξει ότι είναι θέμα επιλογής: Θέλουμε να ζήσουμε με ένα κλίμα βασισμένο σε ανθρωπογενείς δράσεις ή όχι; Θα επιλέξουμε τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειες ή θα συνεχίσουμε να παράγουμε αέρια του θερμοκηπίου; Τόσο απλά…».

Το φετινό καλοκαίρι έχει κάνει ακόμα και τους πιο έμπειρους επιστήμονες, όπως ο Ζουζέλ, να εκπλαγούν. Υψηλές θερμοκρασίες εξακολουθούν να πλήττουν ολόκληρη την Ευρώπη – και όχι μόνο τις χώρες του Νότου. Η Σουηδία ζει το πιο ζεστό θέρος των 25 τελευταίων ετών. Η Φινλανδία και η Λετονία έχουν αντιμετωπίσει σφοδρά κύματα καύσωνα. Οι αγρότες στη Γερμανία φοβούνται εκτεταμένες ζημιές στη σοδειά τους εξαιτίας των ασυνήθιστα υψηλών θερμοκρασιών. Αλλά και στις ΗΠΑ, καθώς και στην Ιαπωνία, υπήρξαν μέρες που το θερμόμετρο ξεπέρασε τους 35° C, με αποτέλεσμα δεκάδες άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους από θερμοπληξία. Δίπλα στον καύσωνα, οι καταστροφικές δασικές πυρκαγιές.

Σχετίζονται όλα αυτά με την αλλαγή του κλίματος; Φυσικά. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Οι επιπτώσεις της υπερθέρμανσης της Γης συμβαίνουν τώρα και σε πραγματικό χρόνο. Ο πλανήτης μας είναι θερμότερος κατά 0,7° C από το 1950 και κατά 1° C από το 1900. «Μπορεί να σας φαίνεται λίγο, αλλά δεν είναι. Αντιθέτως, είναι καθοριστική αυτή η αύξηση. Τόσο ζεστά καλοκαίρια θα είναι η νόρμα, ο κανόνας από εδώ και πέρα, όχι εξαίρεση. Και πολύ φοβάμαι ότι δεν αποκλείεται να δούμε τη μέση παγκόσμια θερμοκρασία να ανεβαίνει ακόμα και κατά 10° C μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα», επισημαίνει ο κ. Ζουζέλ.

Αν η άνοδος της μέσης θερμοκρασίας οφειλόταν αποκλειστικά σε φυσικά αίτια (εκρήξεις ηφαιστείων ή ηλιακή ακτινοβολία), τότε θα ήταν περίπου 0,1° C. Ποιος ευθύνεται γι’ αυτή τη διαφορά; O άνθρωπος. Είναι ο αυτουργός αλλά και εκείνος που θα υποστεί τις συνέπειες. Το μεγαλύτερο μέρος των αλλαγών που οφείλονται σε ανθρωπογενείς παράγοντες ίσως είναι αναστρέψιμο, αλλά μόνο έπειτα από πάρα πολλά χρόνια, συμφωνούν οι επιστήμονες. Κι αυτό υπό την προϋπόθεση ότι τη στιγμή που διαβάζετε αυτές τις γραμμές θα έχει σταματήσει κάθε επιπλέον επιβάρυνση – πράγμα προφανώς αδύνατο. Ακόμα και σ’ αυτή την υποθετική περίπτωση, το 20%-40% του διοξειδίου του άνθρακα από τις έως τώρα εκπομπές θα παρέμενε στην ατμόσφαιρα για περισσότερα από 1.000 χρόνια. Και φυσικά, οι πάγοι των πόλων που έχουν ήδη λιώσει δεν θα δημιουργηθούν ποτέ ξανά…

«Δική μας η απόφαση»

«Ας είμαστε ρεαλιστές: οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου δεν μπορούν να σταματήσουν εντελώς. Μπορούν, όμως, να μειωθούν δραστικά», λέει στην «Κ» ο Μπράντλεϊ Οπντάικ, καθηγητής στη Σχολή Επιστημών της Γης του Εθνικού Πανεπιστημίου της Αυστραλίας. Η απόφαση είναι δική μας –κρατών, βιομηχανιών, αλλά και πολιτών–, της ανθρωπότητας, δηλαδή: ή τις κρατάμε σε όσο το δυνατόν πιο χαμηλά επίπεδα ή τις αφήνουμε ανεξέλεγκτες, έτσι ώστε να αποτελούν σοβαρή απειλή για τη ζωή και τον πολιτισμό μας».

Η Κάθλιν Μίλερ, στέλεχος του Eθνικού Κέντρου Ατμοσφαιρικών Ερευνών των ΗΠΑ, με την οποία επίσης επικοινωνήσαμε, συμφωνεί. «Το θέμα είναι να μην καθίσουμε με σταυρωμένα χέρια περιμένοντας την καταστροφή. Τι μπορεί να κάνει τη διαφορά; Η πολιτική βούληση και η τεχνολογική καινοτομία. Στο πρώτο πάσχουμε, ειδικά στην πατρίδα μου. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά υποσχόμενες τεχνολογικές εξελίξεις που πιστεύω ότι θα μπορέσουν να μειώσουν ακόμη περισσότερο το κόστος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και θα συμβάλουν στην αποδοτική ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πόρων στα ηλεκτρικά δίκτυα. Αν συνεχιστεί αυτή η πρόοδος, ίσως καταστεί ευκολότερη η υπέρβαση των αδιέξοδων πολιτικών οδών».

Θέτω στον Ζαν Ζουζέλ το ζήτημα της πολιτικής βούλησης. Αν συναντούσε τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος αμφισβητεί την κλιματική αλλαγή, τι θα του έλεγε; «Θα προσπαθούσα να τον κάνω να αλλάξει γνώμη και να συνειδητοποιήσει την ευθύνη που φέρει στους ώμους του όχι μόνο για τη χώρα του αλλά και για όλη την ανθρωπότητα». «Είστε μάλλον ρομαντικός», σχολιάζω. «Οχι, καθόλου, γιατί δεν πιστεύω ότι θα κατάφερνα να τον πείσω», απαντά γελώντας ο Γάλλος νομπελίστας.

Ισως έχουμε άλλα πέντε-δέκα χρόνια για να δράσουμε

Του ΜΑΡΤΙΝ ΜΠΕΝΙΣΤΟΝ*

Από το 1900 ο παγκόσμιος μέσος όρος της θερμοκρασίας έχει αυξηθεί κατά έναν βαθμό Κελσίου. Σε κάποιες περιοχές, όπως οι Αλπεις και η Αρκτική, κατά δύο βαθμούς, ίσως και περισσότερο. Αυτό έχει ήδη προκαλέσει σοβαρές περιβαλλοντικές αλλαγές (στο χιόνι και στους πάγους, στα οικοσυστήματα, στον υδρολογικό κύκλο), οι οποίες συνεπάγονται και κοινωνικοοικονομικές αλλαγές (στη γεωργία, στα αποθέματα νερού και ενέργειας, στην υγεία μας)· οι ρυθμοί με τους οποίους συντελούνται, μάλιστα, είναι πρωτοφανείς για τα τελευταία 10.000 χρόνια.

Οσον αφορά το κύμα καύσωνα που έπληξε την Ευρώπη το φετινό καλοκαίρι, οφείλεται εν μέρει στους πολύ ξηρούς μήνες που προηγήθηκαν, που είχαν ως αποτέλεσμα να ενισχυθούν ακόμη πιο πολύ οι υψηλές θερμοκρασίες κοντά στο έδαφος, αλλά και στο λιώσιμο των πάγων της Αρκτικής που συντελείται τις τελευταίες δεκαετίες. Τέτοια θερμικά κύματα θα γίνουν πολύ συχνά τα επόμενα χρόνια. Τα μοντέλα μας δείχνουν ότι ένα στα δύο καλοκαίρια θα είναι εξίσου (ή και περισσότερο) ακραία.

Αν και είναι δύσκολο να συσχετιστούν στατιστικά κάποια βραχυπρόθεσμα γεγονότα με τη μακροπρόθεσμη αύξηση της θερμοκρασίας, η πλειονότητα της επιστημονικής κοινότητας πιστεύει σήμερα ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πράγματι υπεύθυνη για την αυξημένη συχνότητα, την ένταση και τη γεωγραφική έκταση ακραίων καιρικών φαινομένων όπως αυτά που βιώνουμε στην Ευρώπη. Και είναι βέβαιο ότι εάν δεν υλοποιηθούν οι αποφάσεις της συμφωνίας των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή, η θερμοκρασία της Γης θα έχει ανεβεί κατά τουλάχιστον 4°-5° C πριν από το τέλος αυτού του αιώνα. Μπορείτε να φανταστείτε τι θα σημάνει η άνοδος της στάθμης της θάλασσας που θα συντελεστεί σε μια τέτοια περίπτωση για τους παράκτιους πληθυσμούς. Πρέπει, λοιπόν, να ληφθούν άμεσα μέτρα. Ορισμένοι ειδικοί θεωρούν ότι είναι ήδη πολύ αργά, άλλοι, ανάμεσά τους κι εγώ, πιστεύουμε ότι ίσως έχουμε άλλα 5-10 χρόνια για να δράσουμε πριν να είναι πολύ αργά…

* Ο κ. Μάρτιν Μπένιστον είναι διευθυ-ντής στο Ινστιτούτο Περιβαλλοντικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Γενεύης.

Βαρύτατες οι συνέπειες για τα οικοσυστήματα

Της ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΜΠΑΡΚΕΤ*

Από το 2001 μέχρι σήμερα, η ανθρωπότητα έχει μετρήσει 16 από τα 17 θερμότερα χρόνια (από το 1880). Η αύξηση της θερμοκρασίας ήταν υψηλότερη στο βόρειο ημισφαίριο, ιδιαίτερα στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι χειμώνες θερμαίνονται γρηγορότερα από τα καλοκαίρια και οι νύχτες γρηγορότερα από τις ημέρες. Οι συνέπειες στα οικοσυστήματα και στη ζωή των ανθρώπων είναι βαρύτατες.

Η συχνότητα και η ένταση όχι μόνο των θερμικών κυμάτων αλλά και των ισχυρών βροχοπτώσεων έχουν αυξηθεί σημαντικά στις περισσότερες ηπειρωτικές περιοχές από το 1900. Οι υψηλές θερμοκρασίες που σημειώνονται ακόμα και τους ανοιξιάτικους μήνες κάνουν το χιόνι σε πολλές περιοχές του βορείου ημισφαιρίου να λιώνει ταχύτερα, μεταβάλλοντας έτσι τη ροή του αέρα και την υγρασία του εδάφους. Οι δασικές πυρκαγιές έχουν αυξηθεί κατά πολύ, ιδιαίτερα στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες και στην Αλάσκα από τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ενώ δεν μπορεί κανείς να αποδώσει κάθε εκδήλωση πυρκαγιάς στην κλιματική αλλαγή, οι παρατηρούμενες τάσεις συγκλίνουν στο ότι έχουμε να κάνουμε με φυσικές αντιδράσεις των δασών στην υπερθέρμανση – προκαλούμενη από τις συγκεντρώσεις αερίων θερμοκηπίου.

Από την άλλη, οι πάγοι στους πόλους της Γης συρρικνώνονται, η θερμοκρασία των ωκεανών ανεβαίνει και αυτοί οι δύο παράγοντες προκαλούν ανησυχητική αύξηση του όγκου των ωκεανών. Η παγκόσμια μέση στάθμη της θάλασσας έχει αυξηθεί κατά 16-21 εκατοστά από το 1900 και αναμένεται φτάσει τα 30-130 εκατοστά μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα. Πρόσφατες μελέτες υπολογίζουν την αύξηση ακόμα και σε 2 μέτρα μέχρι το 2100, ανάλογα με τη «συμπεριφορά» των πάγων της Ανταρκτικής. Οσον αφορά τη «γειτονιά» της χώρας σας, οι επιστημονικές παρατηρήσεις μας δείχνουν αυξημένη συχνότητα και ένταση της ξηρασίας στη Μεσόγειο τα επόμενα χρόνια.

* Η κ. Βιρτζίνια Μπάρκετ είναι επικεφαλής του Αμερικανικού Oργανισμού Γεωλογικών Ερευνών (USGS), που ιδρύθηκε από το Κογκρέσο το 1879.

Tο κλίμα «συνωμοτεί» μαζί με τον καιρό

Του ΜΠΓΙΟΡΝ ΣΑΜΣΕΤ*

Η κλιματική αλλαγή συντελείται με ταχείς ρυθμούς, επηρεάζει ήδη όλον τον πλανήτη και αποτυπώνεται σε ακραίες καιρικές συνθήκες, στο λιώσιμο των παγετώνων, στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, στη διαρκώς μεταβαλλόμενη περίοδο καλλιέργειας της γης. Βέβαια, σε καθημερινή βάση, ο μέσος πολίτης δεν παρατηρεί το κλίμα. Αυτό που βιώνει είναι ο καιρός. Συνεπώς, οι πρώτες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής τις οποίες συνειδητοποιεί είναι όταν το κλίμα και ο καιρός «συνδυάζονται» για να προκαλέσουν καταστάσεις που δεν έχουμε συνηθίσει: πρωτοφανή κύματα καύσωνα· βροχοπτώσεις που είναι πιο έντονες από όσο οι πόλεις μας είναι σχεδιασμένες να αντέξουν· μεγαλύτερες περίοδοι ξηρασίας από όσες μπορεί να αντιμετωπίσει η γεωργία μας κ.ο.κ.

Ακόμα και με αυτά τα δεδομένα, όμως, το καλοκαίρι του 2018 μας εξέπληξε. Ο καιρός και το κλίμα… συνωμότησαν ώστε η ζέστη και η ξηρασία να έχουν σπάσει όλα τα ρεκόρ σε πολλές περιοχές της Ευρώπης. Αν δεν ανακοπεί η υπερθέρμανση, τις προσεχείς δεκαετίες θα υπάρξει αύξηση τέτοιων ακραίων φαινομένων. Μακροπρόθεσμα, το σενάριο είναι ζοφερό. Ενας πλανήτης θερμότερος κατά 4 ή 5° C δεν θα είναι συμβατός με το πώς είναι δομημένες σήμερα οι κοινωνίες μας. Η συχνότητα και η ένταση των καταιγίδων, ιδιαίτερα σε περιοχές γύρω από τον Ισημερινό (όπως η Ινδία, το Πακιστάν και μεγάλα τμήματα της Κίνας και της Αφρικής), θα ξεπερνάει τις ανθρώπινες αντοχές. Θα προκύψουν σοβαρά προβλήματα στην παγκόσμια παραγωγή τροφίμων. Θα μειωθούν τα αποθέματα πόσιμου νερού. Θα πληγούν παράκτιες πόλεις. Λύση υπάρχει: να μειωθούν άμεσα και δραστικά οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Κι αυτή η προσπάθεια μας αφορά όλους – κράτη, βιομηχανία, νοικοκυριά. Αν το τελευταίο σας παραξενεύει, πρέπει να γνωρίζετε ότι σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες κύριες πηγές εκπομπών είναι η χρήση ενέργειας στο σπίτι (από ορυκτά καύσιμα) και η οδήγηση μη ηλεκτρικών αυτοκινήτων.

* Ο κ. Μπγιορν Σάμσετ είναι καθηγητής Κλιματολογίας και Ατμοσφαιρικής Χημείας, διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Διεθνούς Ερευνας για το Κλίμα CICERO, της Νορβηγίας.