ΝΑΥΑΓΙΑ | Καταδύσεις στη βυθισμένη ιστορία | Κύθηρα: Το ναυάγιο του Μέντορα

Τα ταξίδια στη Μεσόγειο ήταν πάντα ένα αντάμωμα πολιτισμών των πόλεων και των οικισμών που την περιβάλλουν. Το υγρό στοιχείο της λεκάνης της ευνόησε την ναυσιπλοΐα και τα μέσα για την γρήγορη και ασφαλή ανάπτυξή της. Με τις σχεδίες των πρώτων εξερευνητών και τις τριήρεις των Ελλήνων, με τις γαλέρες των Ρωμαίων και τα καΐκια των απλών ψαράδων, με τα σύγχρονα επιβατικά και εμπορικά πλοία, η μεγαλειώδης και πολυτάραχη ζωή της Μεσογείου οδηγήθηκε αρμενίζοντας σε όλες τις ακτές της, συναντώντας ιδέες και όνειρα ανθρώπων.

Ιστορικές και πνευματικές διαδρομές χαράχθηκαν στα κανάλια και στα λιμάνια της, στους πορθμούς  και στα πελάγη της.

Η θάλασσα όμως δεν ήταν πάντα φιλική σε αυτές τις διαδρομές,  δεν αγκάλιασαν οι άνεμοι με ηρεμία όλα τα πελάγη και αρκετά σκάφη δεν οδηγήθηκαν σε απάνεμα ακρογιάλια. Η πολυνησία του Αιγαίου πελάγους με τις βραχώδεις ακτές έγινε θέατρο ναυαγίων, ήδη από τούς αρχαίους χρόνους, δημιουργώντας υγρά μουσεία, με τα καταβυθισμένα στη θάλασσα πολύτιμα φορτία τους. Αμφορείς, κύλικες και αγγεία από την Κόρινθο και την Αθήνα βρέθηκαν στα παράλια της Αδριατικής, χάλκινα και μαρμάρινα αγάλματα αναδύθηκαν από τα δίχτυα των ψαράδων στην Κύπρο και την Κρήτη, ενώ σφουγγαράδες και σύγχρονοι δύτες εντόπισαν και ανέσυραν στοιχεία βυθισμένης ιστορίας στην Εύβοια και στη Νίσυρο, στην Αλόννησο και στα Κύθηρα.

Το Κάστρο της Χώρας των Κυθήρων υπήρξε ένα περιτοιχισμένο συγκρότημα  κτισμάτων μιας πολιτείας, που έζησε και έγινε θέατρο ιστορικών γεγονότων από την  αποπεράτωσή του, το 1503 και μετά.

Σκαρφαλωμένο στην κορυφή των ψηλών βράχων, στην άκρη της πόλης σήμερα, ανεμομαχεί με τους καιρούς, ενώ άλλοτε υπήρξε το  Μάτι της Γαληνοτάτης, La Serenissima, σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται.  Κτίρια και κατάλοιπα πέτρινων τοίχων, κολλημένα μεταξύ τους, καλντερίμια και θολωτά περάσματα, σκεπαστές στέρνες και το διοικητήριο του τοποτηρητή, οδηγούν όλα στο πλάτωμα εμπρός από την εκκλησία της Παναγίας των Λατίνων, όπως ονομάστηκε ο στιβαρός ιερός ναός, με το ψηλό του καμπαναριό και την εκκλησία της Παναγίας της Ορφανής, δίπλα του.

Αμέτρητοι χειμώνες έχουν ξεπλύνει το χρώμα των τοίχων, των έρημων πια σπιτιών, του καμένου λαδιού στις πολεμίστρες των επάλξεων και των αχρηστευμένων, από την σκουριά, κανονιών του. Το χορτάρι, ξερό από τον θαλασσινό αέρα κοντά στους ερειπιώνες, ανακατεύει μυρωδιές από αγριοβιολέτες και αλμύρα νερού.

Και στον καστρότοιχο της εισόδου, εκεί όπου δέσποζε το λιοντάρι – έμβλημα της Γαληνοτάτης Βενετίας και σύμβολο του Αγίου Μάρκου – παραμένει το πλαίσιο που άλλοτε σημάδευε το γλυπτό. Το φτερωτό μαρμάρινο λιοντάρι ήταν στραμμένο στα αριστερά του και με το Ευαγγέλιο στα μπροστινά του πόδια κοσμούσε τον ψηλό τοίχο του Κάστρου, σαν χιονόλευκο πλάσμα, στιβαρό και θαρραλέο από την δύναμη της Αυτοκρατορίας του και την κομψότητα του είδους του.  Ακόμη σήμερα αχνοφένονται ίχνη από τα ανοιχτά φτερά του, όσα απόμειναν μετά την πτώση της Βενετίας και την καταστροφή του από τους Γάλλους, τους νέους κατακτητές του νησιού, το 1797 (εικ 1).

(εικ.1) Το Κάστρο της Χώρας των Κυθήρων

 

Γράφει στο Χρονικό του ο ιερέας Γρηγόριος Λογοθέτης:

«1797 Αύγουστος 10 …έβαλε  ένας κομισάριος Φραντζέζος  … και εκρέμασαν εν σολντάδον με μίαν βαρέα και ετζάκησε τον Άγιον  Μάρκον, όπου ήτον  εις τον Καστρότοιχον του Βούργου».

Ο φτερωτός Λέων, είχε μοναδικό σκοπό να προστατεύει την Καστροπολιτεία και το μικρό Borgo του Μέσα Βούργου, που δευτεροτοιχίζει την Φορτέτσα της Χώρας.  Έτσι του όρισαν να κάνει…

Μια μικρή βόλτα στα δρομάκια και στα σπίτια που στριμώχνονται στα πόδια του φρουρίου, δεν αργεί να φέρει στα μάτια του επισκέπτη το περήφανο Αρχοντικό των Καλούτση (Caluci). Μία επιβλητική κατοικία προστατευμένη μέσα στα τείχη του Borgo Serrato.

Εδώ κυριαρχούν οι κάθετες χιλιοασβεστωμένες επιφάνειες των διώροφων πέτρινων όγκων, με τις πλευρές τους εκτεθειμένες σε όλες τις κατευθύνσεις του ήλιου (εικ. 2). Στο Βορρά το σπίτι γίνεται τριώροφο, λόγω των μεγάλων κλίσεων του εδάφους, ενώ αντηρίδες στιβαρές υποβαστάζουν την φροντισμένη κατασκευή των ορόφων του. Η κύρια όψη προς το Νότο, κοσμείται από μπαλκόνι με ρόδακα στο διάκοσμό του και τα ανοίγματα παραθύρων και πορτών περιβάλλονται από πώρινα πλαίσια, ενώ στο υπέρθυρο της κεντρικής εισόδου δεσπόζει το οικόσημο της οικογένειας. Δυτικά η όψη του σπιτιού αποκτά μία πιο ασκητική ατμόσφαιρα, με τα μεγάλα σφαλισμένα ανοίγματα των παραθύρων του προστατευμένα από  χοντρές σιδεριές, για την προφύλαξη της ιδιωτικής τράπεζας των αρχόντων, που λειτουργούσε για χρόνια εκεί.  Πράσινα παντζούρια προστατεύουν από τον ήλιο    και τα περίτεχνα βοτσαλωτά της εισόδου με τις ψάθινες πολυθρόνες, μας   οδηγούν στην δροσιά της φροντισμένης κληματαριάς του κήπου. Είναι ένα απλόχωρο σπίτι που συνδυάζει τα γνωρίσματα του Κάστρου με τα στοιχεία της αστικής κατοικίας.

(εικ.2)   Αρχοντικό Καλούτση

Η μουσική έπαιζε σημαντικό ρόλο σε εκείνο το αρχοντικό. Ο απόηχος ενός κομματιού στο πιάνο τριγυρίζει στις αυλές και στα δωμάτια, με τις παρτιτούρες σκόρπιες πάνω στα πλήκτρα του και τώρα ακόμα.

Η κουρτίνα της εισόδου ανασηκώνεται με ένα τρεμούλιασμα στον καλοκαιρινό ζεστό αέρα και στον κεντρικό τοίχο του σαλονιού, καταντικρί της εισόδου, το βλέμμα οδηγείται σε μια ελαιογραφία, που απεικονίζει τρείς  φίλους (εικ. 3).

Είναι έργο προηγούμενων αιώνων, μάλλον μεταξύ 1800 και 1810, όπου φιγουράρουν υπομειδιώντας τρείς άνδρες σε νεαρή σχετικά ηλικία, με το πρόσωπο στραμμένο στον επισκέπτη, συνοδευόμενο από  μια χροιά υπεροψίας.

(εικ.3)  Οι Τρείς φίλοι

Ο πίνακας είναι  τετράγωνος σε διαστάσεις περίπου 1μ.x 1μ., με χρυσό πλαίσιο. Οι εικονιζόμενοι φορούν σκούρα πανωφόρια, προφανώς αρωματισμένα, με λευκά πουκάμισα και μεγάλους  όρθιους γιακάδες. Τα μαλλιά τους είναι καλοχτενισμένα και πουδραρισμένα, ενώ στα φίνα λεπτά τους χείλη σέρνεται μια ευχαρίστηση για την ζωή και τα κατορθώματά τους. Αρχοντικό παρουσιαστικό, φιγούρες ευρωπαϊκής καταγωγής, κοσμοπολίτες. Στα πόδια τους ένας λευκός σκύλος, με σγουρό τρίχωμα, αναζητά το βλέμμα τους και υπογραμμίζει την όλη σύνθεση.

Οι αδελφές Καίτη και Ρεγγίνα Καλούτση υπήρξαν, μαζί με την νύφη τους  Σουζάνα Καλούτση, οι τελευταίες οικοδέσποινες του μεγάλου Αρχοντικού. Πάντα αναφέρονταν   στην ελαιογραφία του σαλονιού τους, τονίζοντας την παρουσία σε αυτήν του λόρδου Έλγιν με τον Εμμανουήλ Καλούτση και κάποιον άλλον φίλο τους, που πιθανολογείται ότι ήταν ο γραμματέας του κόμη, ο Γουίλιαμ Χάμιλτον (William Hamilton). Ναυαγός κι αυτός του Μέντορα, που εργάσθηκε στην διάσωση των βυθισμένων αρχαιοτήτων μαζί με τον Εμμανουήλ Καλούτση, υποπρόξενο (Vice Console) της Αγγλίας στα Κύθηρα.

Η οικογένεια Καλούτση είναι μία από τις αρχαιότερες στα Κύθηρα, αναφέρεται  από τον 15ο αιώνα και επηρέασε σημαντικά τις τύχες του νησιού.

Το γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας (Arbore Gentilizio della famiglia Caluci) με τα πατριαρχικά ονόματα να κρέμονται, όλα κυκλωμένα σαν παράσημα ενός ένδοξου κορμού. Μία κορώνα στην κορυφή στεφανώνει, το έτος 1503, τον Τζώρτζη Καλούτση (Zorzi Caluci) τον πρώτο αρχηγό της οικογένειας (εικ. 4).

(εικ.4) Γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας

Ο πίνακας των ονομάτων με το κιτρινισμένο χαρτί, είναι αναρτημένος τώρα στο μικρό γραφειάκι του τελευταίου απογόνου, καταγράφοντας  τις   προσωπικότητες που σημάδεψαν την ιστορία των Κυθήρων. Στρατηγοί, ιατροί, επίσκοποι, λόγιοι   ακόμη και πρόξενοι της Αγγλίας όταν το νησί ευρίσκετο σε Αγγλική κυριαρχία.

Στην διάρκεια της Αγγλοκρατίας φαίνεται ότι βρέθηκε, το έτος 1803, στα Κύθηρα  ο Τόμας Μπρους (1766-1841), 7ος κόμης του Έλγιν και 11ος κόμης του Κινκάρτιν, ο γνωστός αρχαιοκάπηλος των γλυπτών του Παρθενώνα.

Η ιστορία ξεκίνησε όταν ναυλωμένα ιστιοφόρα απέπλευσαν βιαστικά από τον Πειραιά για την Αγγλία, με ενδιάμεσο σταθμό την Μάλτα, φορτωμένα με τον κλεμμένο θησαυρό των μαρμάρων της ζωφόρου του Παρθενώνα και με σπαράγματα  από άλλους αρχαίους ναούς. Το ένα εξ αυτών, το δικάταρτο μπρίκι «Μέντωρ» μήκους 20 μέτρων, βρέθηκε στο ταξίδι του για Λονδίνο  σε μεγάλη θαλασσοταραχή, στις νοτιοανατολικές ακτές των Κυθήρων. Το σκάφος, στην προσπάθειά του να κρατηθεί στο αγκυροβόλιο του λιμανιού του Αγίου Νικολάου στον Αυλέμονα, παρασύρθηκε από ανέμους δυτικούς, χτύπησε στα βράχια με την δεξιά πλευρά της πλώρης και βυθίστηκε σχεδόν αμέσως. Βυθίστηκε κοντά στην ακτογραμμή και σε βάθος 22μέτρων. Όλοι οι επιβαίνοντες, πλήρωμα και επιβάτες δώδεκα τον αριθμό, διασώθηκαν από τους κατοίκους του Αυλέμονα και από το πλήρωμα πλοίου «Ανίκητος», με Αυστριακή σημαία που ήταν αγκυροβολημένο εκεί.

Ήταν 5 Σεπτεμβρίου 1802, σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο και 17 Σεπτεμβρίου, σύμφωνα με το Γρηγοριανό.

Οι ναυαγοί βρήκαν βοήθεια στο πρόσωπο του υποπρόξενου της Αγγλίας, Εμμανουήλ Καλούτση, ο οποίος προχώρησε σε  ανακρίσεις, ενημερώνοντας τους προεστούς της νήσου για το ναυάγιο του Μέντορα, με επιστολή του της 5ης  Σεπτεμβρίου του 1802. Άρχισε τότε μία πλούσια αλληλογραφία μεταξύ των Εμμανουήλ Καλούτση, του  William Richard Hamilton γραμματέα του λόρδου, του πλοιάρχου William H. Eglen, των αρχών της   νήσου και του ίδιου του Έλγιν, για την τύχη του ναυαγίου.

Άμεσα ξεκίνησε και η διαδικασία της ανέλκυσης  του πολύτιμου φορτίου με τις αρχαιότητες, από Καλύμνιους βουτηχτάδες, η οποία και διήρκησε δυόμιση χρόνια.

Οι συμβληθέντες δύτες ήταν οι: Μιχαήλ Παπαμαίλης, Μιχαήλ Σκλάπας, Μιχαήλ Καθοπούλης, Μιχαήλ Μαλιάς,  Χριστοφύλης Κουσκούτας,  Ιωάννης Κούρτης.

Σωτήρες των αρχαιοτήτων λοιπόν, υπήρξαν οι ταπεινοί σφουγγαράδες, από άλλο νησί του Αιγαίου, που πιθανόν δεν θα ήξεραν ούτε το όνομά τους να γράφουν. Σιωπηλοί βουτηχτάδες,  με την σκληρή  εργασία τους για επιβίωση,  καταδύθηκαν στο βυθό με κίνδυνο ζωής και ανέλκυσαν με περίσσεια δύναμη τα ξύλινα κλουβιά των παγιδευμένων Θεών στο φως, σε μία πρωτοφανή σωστική προσπάθεια, ενώ όλα εγίνοντο εν αγνοία τους για το πολύτιμο περιεχόμενο.

Στα αμπάρια του πλοίου υπήρχαν 16 κιβώτια μαρμάρων, μία έδρα μαρμάρινη -ήταν ο θρόνος του πρυτάνεως των Αθηνών – ένα κιβώτιο από λευκό ξύλο και διάφορα αντικείμενα του πλοίου. Τα τέσσερα κιβώτια από αυτά, ιδιοκτησίας του επιβάτη συνοδού William Leake, τοπογράφου και λοχαγού του πυροβολικού, προήρχοντο από την Σμύρνη, όπου και εστάλησαν στον εκεί Άγγλο πρόξενο, ο οποίος τελικά και τα απέστειλε στο Λονδίνο.

Τα υπόλοιπα 12 κιβώτια με τις παγιδευμένες αρχαιότητες ανελκύσθηκαν σταδιακά.

Σε επιστολή του άρπαγα Έλγιν, της 25ης Οκτωβρίου 1802, από την Κωνσταντινούπολη, όπου αυτός ευρίσκετο κατά την διάρκεια του ναυαγίου, προς τον υποπρόξενο Εμμανουήλ Καλούτση, ζητά να καταβάλει ο τελευταίος κάθε προσπάθεια για την διάσωση του πλοίου του και του φορτίου αυτού, γράφοντας   …ότι εντός αυτού υπήρχον κιβώτια τινά εμπεριέχοντα λίθους ουδεμιάς αξίας, αλλά μεγίστου δι εμέ ενδιαφέροντος, όπως τα εξασφαλίσω.

… a quantity of boxes with stones, at no value of themselves, but of great consequence for me to secure (εικ. 5).

(εικ 5)  Χειρόγραφη επιστολή Έλγιν στον Ε. Καλούτση

Ο ίδιος ο Έλγιν ήλθε στον τόπο του ναυαγίου τον Φεβρουάριο του 1803 και με επιστολές του προς τον  Καλούτση, αφ’ ενός τον ευχαρίστησε για τον ζήλο και τις ικανότητες του για τις προσπάθειες ανέλκυσης του φορτίου και αφ’ ετέρου του έδωσε οδηγίες για την ανέλκυση των μαρμάρων.

Όταν ανελκύσθηκαν όλα τα κιβώτια, οι κλεισμένες αρχαιότητες παρέμειναν στην ακτή σκεπασμένες με θάμνους και πέτρες, για προφύλαξη από τον χειμώνα και την αλμύρα, αλλά και για την απόκρυψή τους από τους πειρατές που μάστιζαν το νησί.

Οι ακτές του μικρού λιμανιού του Αυλέμονα προσφέρθηκαν να φιλοξενήσουν τους θησαυρούς του Παρθενώνα, έστω για λίγο ακόμα στην γη της Ελλάδας, της πατρίδας τους, έως την τελική φυγή τους στην εξορία.

Ύστερα από αίτημα του Εμμ. Καλούτση πρός τον Σπύρο  Φορέστη,  πρεσβευτή της Αγγλίας στην Κέρκυρα, έγραψε αυτός  προς  την μητέρα του Έλγιν, η οποία ανήκε στην   βασιλική  αυλή και ζήτησε την μεσολάβησή της για την αποστολή πλοίου προς φόρτωση των μαρμάρων.

Εκείνο το διάστημα ο λόρδος ευρίσκετο στην αιχμαλωσία από το Γαλλικό κράτος.

Η φόρτωση των μαρμάρων πραγματοποιήθηκε σε βρετανικό φορτηγό πλοίο, ονομαζόμενο «Lady Shaw Stewart», με πλοίαρχο τον George Perry,  τον Φεβρουάριο του έτους 1805, συνοδεία του Βρετανικού πλοίου «Αλώπηξ». Τα κιβώτια όπως αναφέρεται στην επιστολή – απόδειξη παραλαβής του πλοιάρχου, με ημερομηνία 16  Φεβρουαρίου του 1805, ήταν αριθμημένα και έφεραν κεφαλαία γράμματα από το Α έως το γράμμα Μ. Η διεύθυνση του παραλήπτη ανέφερε το όνομα του Έλγιν:

The Earl of Elgin his Majestic Ambassador Extraordinary at the Ottoman Porte. Downing Street. London.

Το γεγονός της διάσωσης των μαρμάρων γέμισε χαρά τους αρχαιόφιλους και ο τύπος ανέγραψε την είδηση με θαυμασμό. Ο άρπαγας διαλαλούσε ότι η σύληση εκείνη λειτούργησε υπέρ της διάσωσης της Ελληνικής καλλιτεχνίας, χωρίς να αναφέρει το ξεπούλημα των μαρμάρων στο Αγγλικό μουσείο. Δεν ανέφερε καν ότι η κλοπή έγινε για δική του εκμετάλλευση και όχι για την δωρεά τους στο κράτος του.

Από την πομπή τόσων προσώπων, των λόρδων και των φτωχών βουτηχτάδων, των πρεσβευτών, των πλοιάρχων, των λογίων και των γραμματέων, κανείς δεν είδε τα σημάδια και τα προμηνύματα της καταστροφής της βάρβαρης κλοπής; Κανείς δεν είδε την επέλαση του σκότους; Άραγε όλοι πίστευαν ότι υπήρχε κάποιος αγαθός σκοπός; Και τι να εξυπηρετούσε πέρα από προσωπικά οφέλη και πλουτισμό;

Οι κλεμμένες αρχαιότητες, ύστερα από συνεχείς  περιπέτειες, πωλήθηκαν τελικώς στο  Αρχαιολογικό Μουσείο του Λονδίνου και τώρα βρίσκονται  εκτεθειμένες  στην αίθουσα Duveen, αναμένοντας το χρόνο της επιστροφής τους στο σπίτι τους, στον Παρθενώνα, στην Ελλάδα.

Μία μοιραία αλυσίδα γεγονότων ξετυλίχθηκε και τέθηκε σε κίνηση.

Τα απαράμιλλης αξίας γλυπτά του Φειδία από τον Ιερό βράχο της Ακρόπολης των Αθηνών, αποσπάστηκαν με ανεξέλεγκτη βία από τον Παρθενώνα και ξεκίνησαν ένα απρόσμενο ταξίδι με πλοίο. Στο ναυάγιο που ακολούθησε, βρέθηκαν στο βυθό της  θάλασσας των Κυθήρων, εγκιβωτισμένα και χαμένα στην απρόσιτη υγρή σκέπη τους, για αρκετό διάστημα. Και μετά από την ανέλκυση τους και την παραμονή τους στα γυμνά γκρίζα βράχια της ακρογιαλιάς του Αυλέμονα, πρωταγωνίστησαν σε ένα θέατρο παραλόγου με μία νεκρική σιγή, καμουφλαρισμένα και κρυμμένα από τον διώκτη τους. Δυόμιση χρόνια ξύλινης φυλακής  μέσα  στην καταχνιά των χειμώνων, στην αλατισμένη κόλαση των βράχων της ακτής  και στην εκρηκτική ζέστη των καλοκαιριών, η μαγεία των αγαλμάτων βουβάθηκε.

Άραγε ποια κύματα να άκουσαν το κάλεσμα των μαρμάρινων θεών, της Αθηνάς και του Δία; Ποιό ανεμοβρόχι να συνόδευσε το θρηνητικό ποδοβολητό των ιππέων της πομπής των Παναθηναίων; Kαι ποιά θαλασσοπούλια να τρόμαξαν με το χλιμίντρισμα του αλόγου του άρματος της Σελήνης;   – Αν ήταν όλες αυτές οι μορφές παγιδευμένες σε αυτά τα κιβώτια (εικ. 6).

(εικ.6)  Κεφαλή αλόγου του τέθριππου άρματος της Σελήνης (Αρχ. Μουσείο Λονδίνου)

Η κατάρα της Αθηνάς, από το ποίημα του Λόρδου Μπάιρον, θα  συνόδευε εσαεί τον άρπαγα Τόμας Μπρους, 7ο κόμη του Έλγιν και 11ο του Κινκάρτιν, που πέθανε κυνηγημένος, μακριά από την πατρίδα του, στις 14 Νοεμβρίου 1841, προκειμένου να αποφύγει τους δανειστές του.

Στο αναμεταξύ στον υγρό τάφο του Μέντορα, το παλιό ξύλινο σκαρί περιμένει τους σύγχρονους δύτες για την ανέλκυση του και τις μαρτυρίες των όσων στοιχείων θα μπορέσουν να συλλέξουν από τα αμπάρια του, όσα έχουν απομείνει στο βυθό της θάλασσας  των Κυθήρων.

Αύγουστος 2011- Είσοδος της οικίας με την Σουζάνα Καλούτση στο κέντρο.

Αθήνα 3/10/22

ΠΗΓΕΣ

Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος

Αρχείο Εμμανουήλ Καλούτση GRHESG-NHM /6957-7003

Δωρεά Νικολάου-Σοφοκλή Καλούτση

Εμμανουήλ Καλλίγερος .Συνοπτική ιστορία των Κυθήρων

Ελένη Χάρου- Κορωναίου. Ιστορία, λαογραφία, παράδοση των Κυθήρων

Διαδικτυακοί τόποι

Archaiologia.gr/ blog/ 2009/ 07/09

Φως στο ναυάγιο του Έλγιν

library.ucy.ac.cy/ bistream/ handle/10797 /26007 /phy issue 20

Σελίδες της Εθνικής μας ιστορίας

public.gr/Books PDF/9789606829-840-1211405. pdf

Έλγιν και το ναυάγιο του Μέντορα

 

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΤΗΣ ΕΝΤΥΠΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ»