Νερό και ξηρασία

“Από μακριά, η ψευδαίσθηση λειτουργεί αποτελεσματικά και δημιουργεί την αίσθηση ενός πυκνού χλοοτάπητα. Από κοντά, τα ίχνη πράσινης μπογιάς στη βάση των φοινίκων και των ελαιόδεντρων δεν ξεγελούν. Στη Βαρκελώνη, το πεντάστερο ξενοδοχείο Torre Molina Gran Melia βρήκε τη διέξοδο (ας μην πούμε λύση) στην απαγόρευση ποτίσματος του γκαζόν που επέβαλε η καταλανική κυβέρνηση για να αντιμετωπίσει την ξηρασία, που έχει ενσκήψει εδώ και τρία χρόνια στην περιοχή: να βάψει πράσινες τις φούντες του ξεραμένου χορταριού, κιτρινισμένες πια από τον ήλιο, που καλύπτουν τους κήπους του…..Η βιοδιασπώμενη βαφή  που διαρκεί περίπου τρεις μήνες, ήταν ιδέα του υπεύθυνου κηποτέχνη…”, εξηγεί στην γαλλική εφημερίδα Le Monde o διευθυντής του ξενοδοχείου Ramon Vidal.

Με τον τρόπο αυτό ξεκινά την μακρά ανταπόκρισή της από την καταλανική πρωτεύουσα  η έγκυρη γαλλική εφημερίδα, ανταπόκριση που δημοσιεύθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 2024. Η κατάσταση την οποία περιγράφει είναι ιδιαίτερα ανησυχητική αφού η ίδια η πόλη και τα χωριά της ευρύτερης περιοχής κινδυνεύουν να μείνουν χωρίς τρεχούμενο νερό το καλοκαίρι, αν δεν βρέξει ικανοποιητικά από τώρα και μέχρι τον Ιούνιο. Μπροστά στο ενδεχόμενο αυτό η Ισπανίδα υπουργός οικολογικής μετάβασης και  ο Καταλανός υπουργός περιβάλλοντος και γεωργίας προγραμματίζουν την μεταφορά από το λιμάνι της Sagonte, που βρίσκεται στην περιοχή της Βαλένθια, 40.000 κυβικών μέτρων αφαλατωμένου νερού  την ημέρα στη Βαρκελώνη που το καλοκαίρι εκτός των μονίμων κατοίκων πρέπει να ανταποκριθεί και στις ανάγκες εκατομμυρίων επισκεπτών.

Η καταλανική κυβέρνηση από την 1η Φεβρουαρίου και εν μέσω ενός επίμονου αντικυκλώνα που έφερε εξαιρετικά υψηλές, για την εποχή, θερμοκρασίες, υιοθέτησε σκληρά μέτρα για τον περιορισμό της κατανάλωσης νερού. Πρόκειται για πρόσθετα μέτρα πέραν εκείνων που είχαν ληφθεί ήδη από τον Δήμο πέρυσι απαγορεύοντας το πότισμα των κήπων, με εξαίρεση μια ελάχιστη κατανάλωση για την επιβίωση των φυτών, την διακοπή της υδροδότησης των σιντριβανιών, ενώ ήδη από το περασμένο καλοκαίρι η υδροδότηση διακόπηκε και στις ντουσιέρες όλων των παραλιών.

 

Στα μέτρα περιλαμβάνονται η μείωση της κατανάλωσης νερού σε σχέση με  καταμετρήσεις υδροδότησης ίδιων περιόδων προηγούμενων ετών, επιβολή μείωσης της κατανάλωσης νερού από τους αγρότες, περιορισμό της χρήσης νερού στα αποδυτήρια των σταδίων και γυμναστηρίων (δημοτικών ή ιδιωτικών), κ.ά. Εννοείται ότι δεν επιτρέπεται να γεμίζει κανείς την πισίνα του ή να πλένει το αυτοκίνητο στον δρόμο ή στον κήπο του, παρά μόνο σε εξουσιοδοτημένα πλυντήρια που δεσμεύονται για ελάχιστη κατανάλωση νερού.

Το πως θα υλοποιηθούν αυτά και κάποια ακόμα μέτρα δεν αποτελεί θέμα αυτού του άρθρου, που στόχο έχει να αναδείξει ένα τεράστιο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης και με ιδιαίτερη έξαρση η λεκάνη της Μεσογείου.

Η ξηρασία, απότοκο αυτού που αποκαλούμε  κλιματική αλλαγή, απειλεί πλέον τον τρόπο ζωής μας, το διατροφικό μας μοντέλο ενώ συμβάλλει και στην αύξηση των προσφυγικών ροών.

Το γαλλικό υπουργείο Πολιτισμού σε πρόσφατη έκδοσή του με αντικείμενο ένα “Λεξικό” της αειφόρου ανάπτυξης κάνει μια διάκριση μεταξύ “κλιματικής αλλαγής” και “ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής”. Πρόκειται για πολύ χρήσιμη “διάκριση”  ξεχωρίζοντας την  αλλαγή του κλίματος που οφείλεται σε φυσικούς παράγοντες από εκείνη που οφείλεται στις ανθρώπινες δραστηριότητες και κυρίως στις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα  και μεθανίου.

Ο σπουδαίος Γάλλος ιστορικός Emmanuel LeRoy Ladurie, συγγραφέας δύο εμβληματικών βιβλίων,  της  Histoire du climat depuis l’an mil (Ιστορία του Κλίματος από το έτος 1000) και της Histoire humaine et comparée du climat (Ανθρώπινης και συγκριτικής Ιστορίας του Κλίματος),  ο τρίτος τόμος της  οποίας είναι αφιερωμένος στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη από το 1860 μέχρι τις μέρες μας και που από το 1911 ιδιαίτερα παίρνει χαρακτηριστικά υπερθέρμανσης, αναφέρει σχετικά:  “είναι προφανές ότι υπάρχει μια κλιματική αλλαγή πριν και μετά την υπερθέρμανση που οφείλεται στο CO₂….Από το 1855 και μετά -με το τέλος αυτού που ονομάζουμε “μικρή περίοδο παγετώνων”- σημειώνεται μια αργή υπερθέρμανση, που γίνεται περισσότερο εμφανής από το 1980, 1990”.

Ένας άλλος παράγων είναι ο υπερπληθυσμός.  Η Διεθνής Βάση Δεδομένων του Γραφείου Απογραφών των ΗΠΑ τοποθετεί την ημέρα που ξεπεράστηκαν τα τρία  δισεκατομμύρια ανθρώπων στον πλανήτη  τον Ιούλιο του 1959 ενώ το 2022 ο πληθυσμός ξεπέρασε, σύμφωνα με εκτιμήσεις,  τα 8 δισεκατομμύρια. Οι αυξημένες διατροφικές ανάγκες οδηγούν σε εκχερσώσεις και αποψίλωση δασικών εκτάσεων προκειμένου να αυξηθούν οι καλλιεργήσιμες γαίες (και αυτή είναι μόνο μια εξέλιξη). Παράλληλα οι ανάγκες σε ενέργεια (με την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων αφού πρόκειται για τις φτωχότερες χώρες του πλανήτη, χωρίς δυνατότητα παραγωγής ενέργειας από εναλλακτικές πηγές -που και αυτές έχουν σοβαρό οικολογικό αποτύπωμα-) και  νερό αυξάνονται κατακόρυφα δεδομένης και της δειλής, ίσως, αλλά υπαρκτής βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου. Αν προσθέσουμε τις καταρρακτώδεις βροχές, όπου τεράστιες ποσότητες νερού πέφτουν σε μικρά χρονικά διαστήματα  και έχουν σαν αποτέλεσμα την αδυναμία εμπλουτισμού του υδροφόρου ορίζοντα με το περισσότερο νερό να “χάνεται”, τις πυρκαγιές που συμβάλλουν στο προηγούμενο και πολλά ακόμα, έχουμε μια περισσότερο ευκρινή εικόνα.  Η ταχεία  μείωση των υπόγειων υδάτων  για την άρδευση των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, ιδιαίτερα σε ξηρά κλίματα, επιτείνει το πρόβλημα και δεν φαίνεται να απασχολεί ιδιαίτερα τους ιθύνοντες.

Και στη συνέχεια έχουμε την υπερθέρμανση από το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) και το μεθάνιο (CH₄), προβλήματα στα οποία δεν χρειάζεται να επεκταθούμε μιας και η δημόσια συζήτηση για το θέμα είναι στην ημερήσια διάταξη εστιάζοντας στις επιπτώσεις όχι μόνο στο νερό αλλά και στις φυσικές καταστροφές που προκαλεί η οφειλόμενη σε αυτά κλιματική αλλαγή, στην καταστροφική επίδραση στην βιοποικιλότητα, κλπ.

Η κλιματική αλλαγή πλήττει ασύμμετρα διαφορετικές περιοχές της υδρογείου και γίνεται εξαιρετικά αισθητή στην λεκάνη της Μεσογείου  με συχνότερους και μεγαλύτερης διάρκειας καύσωνες, ακραία καιρικά φαινόμενα και ανομβρία.

Σύμφωνα με τo Global Outlook for Water Resources ο μισός πληθυσμός του πλανήτη θα αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα λειψυδρίας μέχρι το 2025-2026. Ο Johan Rockstrom, διευθυντής του Potsdam Institute for Climate Impact Research και συμπρόεδρος της Global Commission on the Economics of Water παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα σχετικής έρευνας παρατηρεί ότι ο πλανήτης βρίσκεται αντιμέτωπος με μια παγκόσμια κρίση νερού με την ζήτηση να αναμένεται να ξεπεράσει την προσφορά κατά 40% στο τέλος της δεκαετίας.

Η ζήτηση για νερό αυξάνει χρόνο με τον χρόνο και λόγω τουρισμού και αποτελεί πραγματικό πονοκέφαλο για τα νησιά που ούτως ή αλλιώς είχαν και έχουν περιορισμένους υδάτινους πόρους.

Όπως γράφει η εφημερίδα  “Καθημερινή” σε άρθρο της, στις 25/2/2024, με τίτλο “Πλημμυρίζουν από τουρίστες, ξεμένουν από νερό” αναφερόμενη στην ανομβρία που πλήττει τα νησιά των Κυκλάδων, η κατανάλωση νερού στη Σαντορίνη που ήταν 1.134.000 κυβικά μέτρα το 2020 εκτινάχθηκε στα 2.360.000 κυβικά μέτρα το 2023 (!).

Οι απαντήσεις που δίνουν κράτη, περιφέρειες και δήμοι δεν δείχνουν να είναι πάντα στο ύψος των περιστάσεων. Η συνηθέστερη “απάντηση” είναι η κατασκευή μονάδων αφαλάτωσης (υπολογίζονται σε περισσότερες από 17.000 παγκοσμίως), οι οποίες δίνουν “ανάσα” στις ανάγκες πολιτών  και επιχειρηματιών του τουρισμού (όπως στην περίπτωση των νησιών μας) χωρίς ωστόσο στην εξίσωση να υπεισέρχονται οι μακροχρόνιες επιπτώσεις από την απόθεση στη θάλασσα του “υποπροϊόντος” της αφαλάτωσης, της “άλμης” στην οποία περιέχονται και χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία αφαλάτωσης, όπως το χλώριο και ο χαλκός. Το αλάτι αυτό αυξάνει τη θερμοκρασία των παράκτιων υδάτων και μειώνει το επίπεδο οξυγόνου, επηρεάζοντας αρνητικά τη βιοποικιλότητα των θαλασσών.

Αντίθετα ελάχιστα γίνονται για την χρήση φιλικότερων προς το περιβάλλον λύσεων που ακόμα και αν δεν λύνουν το πρόβλημα συμβάλλουν στην άμβλυνσή του, όπως για παράδειγμα η δημιουργία μικρών φραγμάτων και ταμιευτήρων για τα επιφανειακά ύδατα ή η χορήγηση κινήτρων για την κατασκευή δεξαμενών βρόχινου νερού σε υφιστάμενες οικοδομές και η υποχρεωτικότητα κατασκευής  δεξαμενών βρόχινου νερού κατά την έκδοση  νέων οικοδομικών αδειών. Υπάρχουν πολλά ακόμα μέτρα, όπως για παράδειγμα η βελτίωση του δικτύου ύδρευσης για περιορισμό των απωλειών λόγω διαρροών, η άμεση επέμβαση σε περίπτωση βλαβών και διαρροών του δικτύου ακόμα και φυτεύσεις των κήπων με  φυτά που έχουν περιορισμένες ανάγκες νερού και είναι ανθεκτικά σε καύσωνες, περιόδους ξηρασίας, κλπ.

Πάνω απ’ όλα όμως πρέπει να αλλάξουν οι νοοτροπίες και να καταλάβουμε όλοι ότι το νερό είναι κοινωνικό αγαθό και ο εξορθολογισμός της κατανάλωσης του είναι κρίσιμη προτεραιότητα. Δεν είναι αργά έστω και τώρα να δει κανείς με ποιο τρόπο γεμίζονται οι πισίνες που φαίνεται να αυξάνουν ραγδαία στα νησιά -και στα Κύθηρα- καθώς θεωρούνται πλέον εκ των ων ουκ άνευ σε κάθε τουριστική επένδυση. Ακόμα να ενημερωθούν οι αγρότες για τρόπους περιορισμού της κατανάλωσης νερού (η δομή των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, το ανάγλυφο του εδάφους και η σχεδόν μονοκαλλιέργεια της ελιάς στα Κύθηρα δεν επιτρέπουν  την εφαρμογή άλλων εργαλείων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν π.χ. σε εκτατικές  καλλιέργειες),  μια  ενημέρωση/ εκπαίδευση  που μπορεί να γίνει και μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων που, αν οι πληροφορίες μου είναι σωστές, πρόκειται να πραγματοποιηθούν στα Κύθηρα, κ.ά.  Μπορεί επίσης, ακόμα και τώρα,  να  υπάρξει μια καμπάνια από τον Δήμο για τον περιορισμό της χρήσης του νερού. Φυλλάδια που θα στέλνονται με τους λογαριασμούς του νερού, θα μοιράζονται στους επισκέπτες του νησιού, σε συνεννόηση με τους πλοιοκτήτες, στα πλοία ή κατά την άφιξη των επισκεπτών στο αεροδρόμιο, αφίσες στις παραλίες που υπάρχουν ντουσιέρες,  ενημέρωση στα κάθε είδους καταλύματα  και άλλα που  οι αρμόδιοι του Δήμου, οι δημοτικές παρατάξεις και οι συλλογικότητες του νησιού μπορούν να προτείνουν και να συμβάλλουν να εφαρμοστούν…

 

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΜΑΪΟΥ 2024