Νόμοι γραμμένοι για να είναι ακατανόητοι

«Κατά τη σύναψη συμβάσεων των περιπτώσεων α΄ και β΄ της παραγράφου 2, που υλοποιούνται ως Συμπράξεις Δημόσιου – Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ), σύμφωνα με τον ν. 3389/2005 (Α΄ 232) δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις των παραγράφων 2 και 3 του άρθρου 2, της παραγράφου 7 του άρθρου 4, των εδαφίων β΄ και γ΄ της παραγράφου 7 του άρθρου 6, των παραγράφων 2 και 3 του άρθρου 14, των εδαφίων δ΄, ε΄ και στ΄ της παραγράφου 2 του άρθρου 19, της παραγράφου 10 του άρθρου 39, του άρθρου 44, των παραγράφων 6 έως 8 του άρθρου 45, τα άρθρα 49 έως 53, των παραγράφων 7 έως 9 του άρθρου 54, της παρ. 5 του άρθρου 57, των άρθρων 68, 72, 76 και 77…».

Το παραπάνω θα μπορούσε να είναι απόσπασμα από σατιρικό site, κουίζ για το πόσες γενικές χωρούν σε μια πρόταση ή πολύ περισσότερο ένδειξη παραληρήματος. Δυστυχώς πρόκειται για απόσπασμα νόμου (άρθρο 1, παράγραφος 7) και μάλιστα ενός πολύ σημαντικού νόμου, του 4412/2016 για τις δημόσιες συμβάσεις. Μάλιστα, αν και ο νόμος τροποποιήθηκε από τότε μέχρι σήμερα πάνω από 400 (!) φορές (τις 401 έφθαναν οι τροποποιήσεις που υπέστη μέχρι τον Μάιο του 2020, σύμφωνα με μελέτη τις διαΝΕΟσις), η δομή του εν λόγω άρθρου δεν μεταβλήθηκε.

Οι μετέπειτα νομοθέτες έκριναν, καθώς φαίνεται, ότι είχε συνταχθεί πολύ επιτυχώς το άρθρο αυτό και δεν θέλησαν να το πειράξουν. Εκτός κι αν διάκεινται από μια σαδιστική διάθεση έναντι των πολιτών – επιχειρήσεων που ενδιαφέρονται για τις δημόσιες συμβάσεις. Το χειρότερο είναι πως αυτό δεν αποτελεί το μοναδικό παράδειγμα, αλλά ούτε λίγο ούτε πολύ τον κανόνα στα ελληνικά νομοθετήματα, είτε πρόκειται για νόμους, προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι δημόσιες συμβάσεις και οι αναπτυξιακοί νόμοι.

Οι λόγοι; Περιγράφονται πολύ ωραία στην αιτιολογική έκθεση του νόμου 3133/2003 επί κυβέρνησης Σημίτη, με τον οποίο θεσπίστηκε η σύσταση Κεντρικής Επιτροπής Κωδικοποίησης με αντικείμενο ακριβώς την κωδικοποίηση της νομοθεσίας που ισχύει.

«Τα όργανα της νομοθετικής και της εκτελεστικής εξουσίας παράγουν μεγάλο αριθμό κανόνων δικαίου, είτε για να ρυθμίσουν νέες σχέσεις και να καλύψουν κενά της νομοθεσίας, είτε για να τροποποιήσουν, συμπληρώσουν, καταργήσουν υφιστάμενους κανόνες», αναφέρεται χαρακτηριστικά. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι μόνο φέτος, χωρίς ακόμη να έχει ολοκληρωθεί το α΄ τρίμηνο του έτους, έχουν ψηφιστεί ήδη 10 νόμοι (όλοι το δίμηνο Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου). Σε αυτούς δεν συμπεριλαμβάνονται οι κυρώσεις διεθνών συμβάσεων. Πέρυσι ψηφίστηκαν 52 νόμοι, στην πραγματικότητα ένας κάθε εβδομάδα. Σύμφωνα, δε, με παλαιότερη έρευνα της διαΝΕΟσις, τη δεκαπενταετία 2001-2016 παρήχθησαν 1.569 νόμοι και 3.585 προεδρικά διατάγματα.

«Στο πλέγμα της πληθώρας κανόνων που θεσπίζονται με διατάξεις νόμων και κανονιστικών πράξεων της διοίκησης υπάρχουν ασάφειες, αντιφάσεις και επαναλήψεις, με συνέπεια να δημιουργείται αβεβαιότητα ως προς τον κανόνα δικαίου που είναι εφαρμοστέος σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην αιτιολογική έκθεση, η οποία συνεχίζεται ως εξής: «Η αβεβαιότητα αυτή είναι αιτία παραγωγής νέων νομοθετημάτων για την αποσαφήνιση του νομικού καθεστώτος, με αποτέλεσμα να δημιουργείται φαύλος κύκλος που ενισχύει την πολυνομία».

Ενα κράτος με πολλούς νόμους σημαίνει ότι είναι και ευνομούμενο κράτος; Κάθε άλλο. Η πολυνομία και κυρίως η κακονομία αποτελεί πηγή ανομίας. Διότι πέρα από την αβεβαιότητα που αποτελεί αιτία παραγωγής πολλών νόμων, εμείς θα προσθέταμε και τη σκοπιμότητα. Είναι τυχαίο ότι στην Ελλάδα χρησιμοποιούμε τις φράσεις «φωτογραφικές» διατάξεις και «παραθυράκια» του νόμου; Οι ασαφείς νόμοι, άλλωστε, είναι πολύ πιο εύκολο να προσβληθούν στα δικαστήρια και να ερμηνευθούν κατά το δοκούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν και οι δημόσιες συμβάσεις αλλά και οι αναπτυξιακοί νόμοι. Σχεδόν σε κάθε νομοσχέδιο του υπουργείου Ανάπτυξης –και όχι μόνο– υπάρχουν άρθρα που τροποποιούν διατάξεις των αναπτυξιακών νόμων, ακόμη και αυτού του 2004. Κοινό στοιχείο των δύο νομοθεσιών; Τα πολλά χρήματα που μοιράζονται.

Ακόμη, όμως, και για απλά πράγματα απαιτείται συχνά να διαθέτεις ικανότητες αποκρυπτογράφου για να μη χαθείς ψάχνοντας την κάθε παραπομπή σε άλλους νόμους που περιέχει ένας νόμος. Οταν στις 10 Ιανουαρίου ο υπουργός Ανάπτυξης Κώστας Σκρέκας ανακοίνωσε ότι θα απαγορεύονται για τρεις μήνες οι προσφορές σε όσα προϊόντα γίνονται ανατιμήσεις, άφησε να εννοηθεί ότι αυτό θα αφορά όλα τα προϊόντα. Ο νόμος 5082/2024 που περιελάμβανε το παραπάνω μέτρο παρέπεμπε στον νόμο 5055/2023 και ουσιαστικά σε υπουργική απόφαση που προέβλεπε ο τελευταίος, την οποία έπρεπε να αναζητήσεις αλλού για να καταλήξεις ότι το μέτρο αφορούσε μόνο τις κατηγορίες των προϊόντων που περιλαμβάνονται στο «καλάθι του νοικοκυριού». Σαν να μην έφθανε αυτό, μερικές ημέρες μετά εκδόθηκε άλλη υπουργική απόφαση που τροποποιούσε τα μέτρα.

Μπορούν όλα τα παραπάνω να αποφευχθούν με την κωδικοποίηση της νομοθεσίας, η οποία μάλιστα προβλέπεται και από το Σύνταγμα; Η κωδικοποίηση δεν σημαίνει ότι θα σταματήσουν να παράγονται ασαφείς νόμοι, αλλά ότι θα υπάρχει ένα εργαλείο για τους πολίτες για να μπορούν να κατανοήσουν το περιεχόμενο της νομοθεσίας. Ειρωνεία; Αν και συστάθηκε το 2003, το έργο της Κεντρικής Επιτροπής Κωδικοποίησης διακόπηκε πολλές φορές και στην ουσία ξεκίνησε από την αρχή μετά το 2019, όταν και καταργήθηκε ο προηγούμενος νόμος και τη λειτουργία της διέπει πλέον ο νόμος για το επιτελικό κράτος.