Ο άγνωστος οικισμός Αλλικάγκρι έξω από τον Ποταμό

Ένας από τους άγνωστους οικισμούς των Κυθήρων, ο οποίος αναφέρεται στις πηγές και συγκεκριμένα στην απογραφή του Καστροφύλακα[1] (1583), χωρίς όμως να έχει ταυτισθεί μέχρι σήμερα με έναν από τους γνωστούς οικισμούς, ενώ, ακόμα και στον κατάλογο με τα τοπωνύμια δεν αναφέρεται κάποιο που να προσομοιάζει ηχητικά. Και η γραφή όμως του οικισμού στο πρωτότυπο κείμενο κρίνεται, σύμφωνα με διατυπωθείσα άποψη[2], ως αβέβαιη, καίτοι η προσεκτική μελέτη του κειμένου δεν οδηγεί εύκολα σε άλλο συμπέρασμα. (Σε κάποιες περιπτώσεις έχει αναφερθεί και η γραφή Αλλικαρίγνη[3], η οποία όμως δεν προκύπτει από τη μελέτη του πρωτοτύπου.)

Σύμφωνα με τις σκέψεις που έχουν διατυπωθεί στην Εισαγωγή του παρόντος ο οικισμός αυτός πρέπει να τοποθετηθεί στο ΒΑ άκρο του σημερινού Ποταμού, αν δεχθούμε ότι η απογραφή του Καστροφύλακα ακολουθεί μία πορεία ΝΑ-ΒΔ με ασήμαντες παρεκκλίσεις. Και η προφορά όμως της αποδιδόμενης στο πρωτότυπο λήμμα Allicangri δεν είναι ασφαλής, έτσι ώστε να παραμένει ένα αίνιγμα για την έρευνα. Η γενικότερη αμφιβολία για τον τρόπο γραφής μερικών από τα χωριά της απογραφής του Καστροφύλακα, που μπορεί να αποδοθούν και στην προχειρότητα ή τη βεβιασμένη αναγραφή των στοιχείων της απογραφής, ίσως να είναι μία απάντηση για τα ερωτήματα σχετικά με τον οικισμό αυτόν, ο οποίος αναφέρεται να κατοικείται με 125 άτομα. Ίσως αυτό να αποτελεί ένα ακόμη επιχείρημα ότι ο οικισμός είναι μέρος του Ποταμού, αφού ο τελευταίος δεν αναφέρεται καν στην απογραφή, καίτοι είναι γνωστό ότι κατοικείται συστηματικά κατά την εποχή αυτή.

Όπως αναφέρουμε στο ειδικό κεφάλαιο στην εισαγωγή είναι πιθανό η λέξη να είναι σύνθετη με πρώτο συνθετικό το Alli (= στο) ενώ το δεύτερο συνθετικό να είναι κακογραφή της λέξης Τσαγκάρι[4], περιοχή ΒΑ του Ποταμού, όπου ο ναός των Αγίων Νικολάου και Σάββα. Θα μπορούσε δηλαδή να είναι Alli Cangri με το δεύτερο από το Cang(a)ri = Τσαγκάρι. Η θέση και ο ναός επιτρέπουν την υπόθεση, δεν έχουμε όμως μνεία στις πηγές για κατοίκηση στη θέση αυτή, όπως έχουμε για το Αρκάρι, είναι όμως βέβαιο ότι όλες αυτές οι περιοχές καλύπτονται κάτω από το όνομα Ποταμός σε παλαιότερες και νεότερες αναφορές. Στην περιοχή Τσαγκάρι, άλλως Κακινιάνικα ή Κακνιάνικα, όπως αναφέρονται στον Κώδικα Νεκταρίου Βενιέρη, αλλά και Βύθουλας, όπως λέγεται η ευρύτερη περιοχή, βρίσκεται ο μεσαιωνικός ναός των Αγίων Νικολάου και Σάββα, 13ος αι.[5], που επιτρέπει την υπόθεση ότι στο χώρο έχουμε κατοίκηση, όπως εξάλλου είναι βέβαιο ότι ισχύει και για την αρχαιότητα, αφού η τοποθεσία είναι μέσα στο Βύθουλα, που είναι γνωστός αρχαιολογικός χώρος[6].

[1] Χρ. Μαλτέζου, Τα Κύθηρα τον καιρό…, σ. 106.
[2] Χρ. Μαλτέζου, Βενετική παρουσία…, σ. Θ 159.
[3] Π. Τσιτσίλιας, Ιστορία…, τόμ. Β΄, σ. 239.
[4] Το τπν Τσαγκάρι πιθανότατα προήλθε από το επώνυμο Τσαγκάρης (να ήταν δηλαδή «στου Τσαγκάρη»). Το επν αυτό είναι γνωστό στα Κύθηρα από τον 15ο αι και από το παρωνύμιό του Ζαγλανίκης προέρχεται το γνωστό σήμερα επώνυμο, αλλά και ο οικισμός Ζαγλανικιάνικα.
[5] Μ Χατζηδάκης – Ι. Μπίθα, Ευρετήριο…, σσ. 240 επ.
[6] Ι. Πετρόχειλος, Τα Κύθηρα από την προϊστορική εποχή ώς τη Ρωμαιοκρατία, Ιωάννινα 1984, σσ. 55-56.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.