Ο  άγνωστος σήμερα οικισμός Αρκάριο κοντά στον Ποταμό

Ο οικισμός αυτός έχει εντοπισθεί στις πηγές από παλαιά, αφού αναφέρεται στην απογραφή του Καστροφύλακα[1], αλλά και σε πηγές προγενέστερες[2] αυτής, ήταν όμως εντελώς άγνωστος στα Κύθηρα, αφού είχε χαθεί και δεν ήταν γνωστός ο τόπος που βρισκόταν. Η αναφορά του, πάντως, στις πηγές ήταν αρκετή για να ερευνηθεί περισσότερο η περίπτωσή του, καθώς ο εντοπισμός του ίσως να έλυνε και το γρίφο της ίδιας της απογραφής[3]. Η αναφορά στη δεύτερη περίπτωση (που ανάγεται στο 1571) και του επωνύμου Γλυτσός ανάμεσα στους κατοίκους του οικισμού είχε οδηγήσει στην υπόθεση ότι ίσως θα μπορούσε να είναι ο σημερινός οικισμός Δόκανα, στον οποίο κατοικούσαν από παλαιά οικογένειες με αυτό το επώνυμο[4].

Ο συλλογισμός αυτός απεδείχθη ότι δεν ευσταθούσε, καθώς εντοπίστηκε στον Κώδικα του Μητροπολίτη Νεκταρίου Βενιέρη αναφορά στην ύπαρξη δύο ναών, των Αγίου Γεωργίου και Αγ. Στεφάνου στο Αρκάρι[5]. Η βεβαιότητα ότι πρόκειται για τους δύο ναούς που βρίσκονται ΒΔ του σημερινού Ποταμού έλυσε το γρίφο της θέσης του οικισμού, αλλά έδωσε και νέα ώθηση στη μελέτη των άγνωστων τοπωνυμίων της απογραφής του Καστροφύλακα. Είναι ενδιαφέρον ότι κατά την καταγραφή των εξωμονίων από το Νεκτάριο Βενιέρη το 1697 οι δύο ναοί χαρακτηρίζονται ως εξωμόνια, γεγονός που σημαίνει, ασφαλώς, ότι ήδη κατά την εποχή αυτή ο οικισμός δεν υπάρχει πλέον, καίτοι απέχει χρονικά έναν περίπου αιώνα από την τελευταία γνωστή αναφορά στην απογραφή του Καστροφύλακα.

Κατά την τελευταία αυτήν απογραφή αναφέρεται ότι ο οικισμός είχε το 1583 60 κατοίκους. Η «εξαφάνιση» του οικισμού μόλις έναν αιώνα αργότερα, χωρίς μάλιστα να έχει καταγραφεί κάποιο σημαντικό γεγονός καταστροφής στην περιοχή, δίνει μία ακόμη ένδειξη για πιθανή προχειρότητα στην απογραφή, αλλά και για την ευκολία της εγκατάλειψης οικισμών για διαφόρους λόγους, όπως αναφέραμε εισαγωγικά (π.χ. κακή κατασκευή οικιών, σεισμοί, λοιμοί κ.λπ.). Ίσως ο οικισμός αυτός να ήταν μέρος του σημαντικότερου οικισμού του Ποταμού, ο οποίος δεν αναφέρεται στη συγκεκριμένη απογραφή και στον οποίο βρίσκεται πολύ κοντά. Η πιθανότητα αυτή είναι μεγάλη και δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη.

Η ονομασία Αρκάριο, η οποία επίσης είναι αρκετά παράξενη, προέρχεται από τη λατινική λέξη arca (= αργυροθήκη) και από αυτήν το αρκάρι-ο που σημαίνει θησαυροφυλάκιο (Αρκάριος = θησαυροφύλαξ, κατά το λεξικό του Δημητράκου)[6]. Γιατί το χωριό αυτό ονομάστηκε έτσι και σε ποία εποχή, παραμένει άγνωστο, όπως και οι λόγοι της εγκατάλειψής του, ενώ δεν αναφέρεται και σε καμία από τις προγενέστερες πηγές, ώστε το μυστήριο να παραμένει. Σημειώνεται ότι το χωριό είναι στην περιοχή Πενταγιοί (από το Πέντε Άγιοι)[7] που αναφέρεται στις πηγές από τον 14ο αι. (βλ. όρια διανομής των Βενιέρων στο αντίστοιχο θέμα στην Εισαγωγή), η οποία έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την κυθηραϊκή ιστορία, αλλά η αρχαιολογική έρευνα σ’ αυτήν είναι ασήμαντη μέχρι σήμερα, είναι πιθανόν δε να κρύβει πολλές εκπλήξεις. Η απουσία επιφανειακής μαρτυρίας για την ύπαρξη του οικισμού μπορεί να ερμηνευθεί από την προχειρότητα κατασκευής των οικιών στο Βυζάντιο[8] (βλ. Εισαγωγή), η οποία θα ήταν ασφαλώς εντονότερη σε έναν τόπο όπως τα Κύθηρα.

[1] Χρ. Μαλτέζου, Βενετική παρουσία,… σ. Θ 159 και της ίδιας, Τα Κύθηρα τον καιρό…, σ. 106.
[2] Κ. Τσικνάκης, «Έργα και ημέρες ενός Ενετού Προβλεπτή στα Κύθηρα», εφημ. Κυθηραϊκά, φ. 72, Ιούνιος 1994.
[3] Βλ. αναλυτικά στην Εισαγωγή, ειδικά για την Απογραφή του Καστροφύλακα.
[4] Εμμ. Καλλίγερος, Κυθηραϊκά επώνυμα…, σ. 199.
[5] Κώδικας επισκόπου Νεκταρίου Βενιέρη, 25 Νοεμβρίου 1697, σ. 30r. Ο εντοπισμός οφείλεται στην ερευνήτρια κυρία Ελένη Χάρου-Κορωναίου, την οποία ευχαριστώ θερμά, άλλη μία φορά από τη θέση αυτή, για την προθυμία της να θέσει υπ’ όψιν μου την περίπτωση.
[6] Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν…, τόμ. 2, σ. 961
[7] Σύμφωνα με τον Κ. Μεγαλοκονόμο οι Πέντε Άγιοι είναι ο Άγιος Ιωάννης, στο σημερινό Νεκροταφείο, οι Άγιοι Νικόλαος και Σάββας στα Κακινιάνικα ή Τσαγκάρι, ο Άγιος Κωνσταντίνος, ο Άγιος Στέφανος και ο Άγιος Ηλίας. Βλ. Κ. Μεγαλοκονόμος, Ποταμός…, σ. 15. Για τις παρατηρήσεις μας στα παραπάνω βλ. παρακάτω λήμμα Ποταμός, σχετική σημείωση για τους Πέντε Αγίους.
[8] Ιστορία του Βυζαντίου, έκδ. Οξφόρδης, σ. 30

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.