Ο Αμιρα(ι)αλής στον Καραβά. Από το μύθο στην ιστορία

Το τοπωνύμιο Αμιραλής ή Αμιριαλής βρίσκεται στην περιοχή του Καραβά και αποτελείται από λίγες κατοικίες. Συμπεριλαμβάνεται στην παρούσα έρευνα, καθώς έχει αναφερθεί αρκετές φορές στην κυθηραϊκή βιβλιογραφία σε σχέση με θρύλους και παραδόσεις που έφθασαν ως τις μέρες μας. Οι θρύλοι αυτοί μπορεί να χωριστούν σε δύο βασικούς. Ο ένας αναφέρεται σε έναν τούρκο φοροεισπράκτορα ονόματι Αμήρ Αλή, γιο ενός πασά της Πελοποννήσου, ο οποίος διέθετε κατοικία στην περιοχή και σκοτώθηκε, όταν έπεσε από το άλογό του[1]. Σύμφωνα με την παραπάνω εκδοχή ο θάνατός του θεωρήθηκε ότι ήταν σκόπιμη ενέργεια των κατοίκων από τους οποίους συνελήφθησαν πέντε που τους κρέμασαν οι Τούρκοι αργότερα στο Ναύπλιο. Είναι προφανές ότι η εκδοχή αυτή συγχέει τα γεγονότα του 1821, όταν ομάδα κατοίκων του Καραβά σκότωσαν τούρκους πρόσφυγες που είχαν καταφύγει σε παραλία της περιοχής. Οι πρωταίτιοι αυτής της πράξεως απαγχονίστηκαν στη Χώρα από την αγγλική διοίκηση των Κυθήρων. Εξάλλου πρέπει να αναφερθεί εδώ ότι η Τουρκική κατοχή των Κυθήρων ήταν βραχύβια (1715-1718) και κατά την εποχή αυτή η περιοχή του Καραβά ήταν ακατοίκητη, κυρίως λόγω του φόβου των πειρατών.

Ο δεύτερος θρύλος αναφέρεται πάλι σε έναν Τούρκο ονόματι Αμήρ Αλή, ο οποίος είχε την απαίτηση να του παραδίδεται η νύφη την πρώτη νύχτα του γάμου πριν κοιμηθεί με το γαμπρό. Ένας νέος, που δεν ανέχθηκε την προσβολή, σκότωσε τον Τούρκο και έλαβε την ονομασία η περιοχή[2]. Είναι προφανές ότι αυτός ο θρύλος επαναλαμβάνει ανάλογους από άλλες περιοχές και δεν έχει την παραμικρή σχέση με την πραγματικότητα.

Η αναζήτηση της ετυμολογίας της λέξης είναι αυτή που δίνει την απάντηση στην προέλευση του τοπωνυμίου Αμιραλής. Σύμφωνα με τους ειδικούς το πρώτο συνθετικό της λέξης είναι το amir, αραβική λέξη που στην τουρκοπερσική μετατρέπεται σε emir και είναι τίτλος ευγενείας. Στο Βυζάντιο μετατρέπεται σε αμιράς και αμιράλιος, το οποίο παίρνει την έννοια του ναυάρχου και μεταφέρεται και στην ιταλική (ammiraglio) και γαλλική (amiral). Σύμφωνα με τον ονοματολόγο Ι. Θωμόπουλο η πρώτη αρχή των ονομάτων αυτών πρέπει να αναχθεί στον 7ο ή 8ο αι., όταν έγινε ευρύτερη χρήση τους από τους Βυζαντινούς μετά τους πολέμους με τους Μωαμεθανούς Άραβες από τους οποίους πήραν τη λέξη. Τον 13ο αι. ο βυζαντινός συγγραφέας Παχυμέρης αναφέρει ρητά ότι αμιράλις είναι ο αρχηγός του στόλου. Γράφει: «[…] ἐκεῖνος μὲν οὗν ἒξαρχον τῶν κατ’ αὐτὸν καταστήσας νεῶν οὐσῶν ὡσεῖ δώδεκα, ὃν ἀμιράλιν ἡ ἐκείνων διάλεκτος ἐξυμνεῖ»[3] Παρά τις αναφορές αυτές εξακολουθεί να παραμένει για μερικούς ασαφής η προέλευση του δεύτερου συνθετικού της λέξης, -ali, το οποίο φαίνεται τουρκοφανές, αλλά πλήρης διερεύνηση της λέξης δεν έχει γίνει[4]. Η εκδοχή ότι το αμιράλιος σχηματίζεται από τον γαλλικό ή ιταλικό τύπο δεν φαίνεται να ευσταθεί, αφού οι τύποι αυτοί είναι νεότεροι και προέρχονται από τον αντίστοιχο βυζαντινό που προαναφέραμε. Τη βυζαντινή προέλευση του ονόματος αναφέρει και το λεξικό Δημητράκου[5]. Ως επώνυμο, προερχόμενο από αξίωμα το Αμιράλης αναφέρεται στα βυζαντινά χρόνια. Ο Μυρσιωάννης Αμιράλης (πιθανόν με καταγωγή από τη Δύση) είναι το 1367 καβαλλάριος που φυλακίζεται από τον Δεσπότη Θωμά στην Ήπειρο[6].

Όμως, πλέον σημαντική είναι η αναφορά στα Κύθηρα για έναν Giona Travassaro του ποτέ miser Polo, armiraglio του λιμένα των Κυθήρων, ο οποίος στις 6 Ιουλίου του 1596 ζητεί να εξαιρεθεί από τις αγγαρείες και φρουρές του νησιού[7]. Αυτός ο αρμιράλιος, του οποίου το επώνυμο Τραβασάρος είναι και σήμερα συνηθισμένο στα Κύθηρα, ήταν πιθανότατα ένα είδος λιμενάρχη, αξιωματούχος των λιμένων δηλαδή κατά τη Βενετοκρατία. Η αναφορά σ’ αυτόν δημιουργεί την υπόθεση ότι το τοπωνύμιο Αμιραλής ή Αμιριαλής δεν είναι τίποτα άλλο από μία συνήθης αναφορά σε ένα αξίωμα, το οποίο δημιούργησε το τοπωνύμιο από μία συνηθισμένη διαδικασία στα Κύθηρα (πρβλ. τα κυθηραϊκά τοπωνύμια Βάιλος, Κορσολής, Γερακάρης κ.ά.). Το επώνυμο Αμιριαλής αναφέρεται και σε άλλα νησιά, όπως η Πάτμος. Το 1666 έχουμε τον Ιωάννη Αμιριαλή από την Πάτμο, κουμπάρο σε γάμο στη Βενετία και την Ονέσια, θυγατέρα κυρ Νικολέτου Αμιριαλή το 1638 και το 1650 τον Φραγγίσκο Καλογερά Αμιργιαλή (εγγραφή που ενδεχομένως οδηγεί σε επαγγελματικό προσδιορισμό)[8]. Τοπωνύμιο Αμιραλής αναφέρεται και σε άλλες περιοχές της Ελλάδος, ενώ και το όνομα Αμήρ Αλί αναφέρεται στα τέλη του 19ου αι. ως συνηθισμένο σε μουσουλμάνους στην Ινδία.

Απ’ όλα όσα προαναφέρθηκαν φαίνεται να αποσαφηνίζεται ότι το τοπωνύμιο αυτό δεν έχει την παραμικρή σχέση με τουρκική προέλευση και εμφανίζεται στα Κύθηρα με τον ίδιο τρόπο, όπως και πολλά άλλα, δηλαδή δόθηκε πιθανότατα εξαιτίας της κατοχής μιας περιουσίας εκεί από έναν Αμιριαλή, μικρό αξιωματούχο κατά τη Βενετοκρατία. Στα Κύθηρα το τοπωνύμιο με τη μορφή Αμιραλής εντοπίζεται για πρώτη φορά το 1720.

Σήμερα ο οικισμός του Αμιριαλή εξακολουθεί να έχει ελάχιστα σπίτια δίπλα στη ρεματιά του Καραβά σε ένα από τα πιο όμορφα και γραφικά τοπία του νησιού.

[1] Αναφέρεται σε παράδοση που διηγήθηκε ο Χαρ. Κρίθαρης στο περιοδικό Κυθηραϊκός Κήρυξ το 1932.
[2] Ιω. Κασιμάτη, Από την παλαιά…, σ. 84.
[3] Ι. Α. Θωμόπουλος, «Πόθεν το όνομα Μυριαλλής», Ονόματα, τόμ. 12, σ. 744, Αθήνα 1988.
[4] Περισσότερα σχετικά με την κατάληξη -ali, βλ. στο προαναφερόμενο άρθρο του Ι. Θωμόπουλου.
[5] Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής γλώσσης, τόμ. 1, σ. 42
[6] D. Nicol, Το δεσποτάτο της Ηπείρου 1267-1479, Αθήνα 1991, σ. 206.
[7] Γ. Πλουμίδης, Αιτήματα και πραγματικότητες των Ελλήνων της Βενετοκρατίας (1554-1600), Ιωάννινα 1985, σ. 116.
[8] Μ. Μανούσακας – Ι. Σκουλάς, Τα ληξιαρχικά βιβλία της Ελληνικής Αδελφότητος Βενετίας (1599-1815), σσ. 14, 47.