Ο αναξιοποίητος ενεργειακός θησαυρός

Η Ελλάδα σύμφωνα με τους ειδικούς διαθέτει έναν κρυμμένο ενεργειακό θησαυρό. Η γεωμορφολογία της χώρας και το δυναμικό της στις ανανεώσιμες πηγές την καθιστούν ιδανική για την ανάπτυξη συστημάτων ηλεκτροπαραγωγής αντλησιοταμίευσης.

Ενα μοντέλο που μπορεί να μετατρέψει τη χώρα σε «μπαταρία» της Ευρώπης με όλα τα επακόλουθα οικονομικά οφέλη και να δώσει οικονομική λύση ηλεκτρισμού στα ελληνικά νησιά. Ομως, ενώ έχουν τα έργα αυτά καταστεί πρώτη προτεραιότητα στην Ευρώπη, στην Ελλάδα επενδυτικά σχέδια για περισσότερα από 20 τέτοια projects ηλεκτροπαραγωγής περιμένουν να δημιουργηθεί το απαραίτητο θεσμικό πλαίσιο.

Η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια συνεπάγεται τη μαζική στροφή από τα ορυκτά καύσιμα στις ανανεώσιμες πηγές. Στην Ε.Ε. οι ΑΠΕ συμμετέχουν σήμερα με 27% στην κάλυψη της ζήτησης ηλεκτρισμού, ενώ η Επιτροπή προτείνει την υιοθέτηση δεσμευτικού στόχου της Ευρωπαϊκής Ενωσης για το 2030, που αντιστοιχεί σε κάλυψη της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ 50-55% τουλάχιστον. Η διείσδυση των ΑΠΕ σε τόσο μεγάλη κλίμακα δημιουργεί δραστικά αναβαθμισμένες απαιτήσεις ευελιξίας και ευστάθειας του συστήματος, ώστε τα ηλεκτρικά δίκτυα να μπορέσουν να εντάξουν αποδοτικά την κυμαινόμενη παραγωγή ΑΠΕ. Πρωταρχικό ρόλο σε αυτό διαδραματίζει η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας.

Από τις δύο διαθέσιμες σήμερα βασικές λύσεις αποθήκευσης, την αντλησιοταμίευση και τις μπαταρίες, η τεχνολογία των μπαταριών (κυρίως λιθίου) εμφανίζεται επί του παρόντος, και για αρκετά ακόμα χρόνια, ανώριμη και οικονομικά μη ανταγωνιστική για εφαρμογές μεγάλης κλίμακας. Ενας πρόσθετος λόγος γι’ αυτό είναι ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον 4 φορές τα διαπιστωμένα παγκόσμια αποθέματα πρώτων υλών (λιθίου, κ.ά.) για να καλύψουν τη μαζική παραγωγή μπαταριών σε παγκόσμιο επίπεδο. Τον δεύτερο και πολύ ουσιαστικό λόγο τον διατύπωσε κομψά στην πρόσφατη ημερίδα για τα ευρωπαϊκά νησιά στα Χανιά ο D. Ristori, γενικός διευθυντής Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δηλώνοντας ότι ενώ όλες οι μορφές αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας αποτελούν προτεραιότητα για την Ε.Ε. και τα νησιά της, για την κάλυψη των ενεργειακών αναγκών, οι τεχνολογίες που απαιτούν εισαγωγές εξοπλισμού από την Ασία επιβαρύνουν δυσμενώς το ισοζύγιο πληρωμών της Ε.Ε. και θα πρέπει να επιλέγονται λύσεις με αυξημένη ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία.

Προκρίνει, αντί για μπαταρίες, την τεχνολογικά ώριμη και δοκιμασμένη εδώ και έναν αιώνα λύση της αντλησιοταμίευσης, που πέρα από αποθήκευση σε εξαιρετικά μεγάλη κλίμακα, προσφέρει πολύ μεγάλη χρονική διάρκεια αποθήκευσης – χαρακτηριστικά που οι μπαταρίες υστερούν σημαντικά.

Τι είναι και τι κάνει η αντλησιοταμίευση; Μία αντλία ανεβάζει το νερό, τρεχούμενο ή αποταμιευμένο, σε έναν άλλο ταμιευτήρα, σε μεγαλύτερο υψόμετρο. Η αντλία λειτουργεί χρησιμοποιώντας συνήθως την ενέργεια που παράγει ένα αιολικό πάρκο ή φωτοβολταϊκό σύστημα όταν φυσάει ή όταν έχει ήλιο, ενώ, ταυτόχρονα, οι ανάγκες ηλεκτρικής ενέργειας του συστήματος έχουν καλυφθεί, οπότε η ανανεώσιμη ενέργεια που παράγεται θα πήγαινε χαμένη. Κατόπιν, όταν η ζήτηση υπερβαίνει την προσφορά και το σύστημα αντιμετωπίζει περίοδο αιχμής, το νερό ελευθερώνεται, παράγει την ηλεκτρική ενέργεια που χρειάζεται και καταλήγει στον κάτω ταμιευτήρα, αναμένοντας να αντληθεί ξανά. Πρόκειται δηλαδή για μια «φυσική» επαναφορτιζόμενη μπαταρία.

Σύμφωνα με αναλυτική μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Joint Research Center, JRC, 2013), το δυναμικό της αντλησιοταμίευσης στην Ευρώπη είναι τεράστιο, ειδικά σε χώρες σαν την Ελλάδα (τόσο ηπειρωτική όσο και νησιωτική, όπως π.χ. Κρήτη), που συνδυάζουν το κατάλληλο γεωφυσικό ανάγλυφο – βουνά (μεγάλες υψομετρικές διαφορές) και νερά (λίμνες, ποτάμια, ταμιευτήρες) με ήλιο και αέρα στην ίδια τοποθεσία

Η αντλησιοταμίευση κάνει οικονομικότερη την τιμή του ρεύματος για καταναλωτές και επιχειρήσεις. Αυτό συμβαίνει επειδή η αποθηκευμένη ενέργεια καταργεί την ανάγκη για ακριβές εισαγωγές ρεύματος και για αμειβόμενες υπηρεσίες ετοιμότητας/επαγρύπνησης από θερμικούς σταθμούς, ώστε το σύστημα να μπορεί να ανταποκριθεί στις περιόδους αιχμής. Το ρεύμα είναι φθηνότερο επειδή η ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές αποθηκεύεται όταν το σύστημα δεν τη χρειάζεται και περισσεύει.

Ετσι η τιμή παραμένει συνεχώς σε φυσιολογικά επίπεδα.

Τι κάνει η Γερμανία

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Γερμανίας, όπου το ομοσπονδιακό υπουργείο Οικονομικών και Ενέργειας αναφέρει επί λέξει ότι «οι μεγάλοι υδροηλεκτρικοί και αντλησιοταμιευτικοί ταμιευτήρες στη Γερμανία, στις Αλπεις και στη Σκανδιναβία μπορούν να αποθηκεύουν και να αποδίδουν ηλεκτρική ενέργεια όταν αυτό χρειάζεται, ιδιαίτερα για να εξισορροπούνται οι διακυμάνσεις που προκαλούν η αιολική και η φωτοβολταϊκή ενέργεια».

Ετσι, η Γερμανία επιλέγει τα αντλησιοταμιευτικά της Σκανδιναβίας και των Αλπεων, αφού το κόστος των αναγκαίων επεκτάσεων, για παράδειγμα, υδροηλεκτρικές υποδομές και δίκτυα, μαζί με το κόστος νέων υποθαλάσσιων καλωδίων μεταφοράς από και προς τη Γερμανία, είναι σημαντικά χαμηλότερο από αυτό των μπαταριών!

Μεγάλες επενδύσεις περιμένουν το… θεσμικό πλαίσιο

Για να αξιοποιήσει το τεράστιο ανεκμετάλλευτο δυναμικό της η Ελλάδα, απαιτείται η θέσπιση ενός ολοκληρωμένου θεσμικού, ρυθμιστικού και τιμολογιακού πλαισίου για την αντλησιοταμίευση που θα διασφαλίζει την ισότιμη συμμετοχή των αντλησιοταμιευτικών συστημάτων στην ημερήσια αγορά ηλεκτρισμού και όλες τις επί μέρους αγορές του Target Model και θα επιτρέπει την εύλογη, δίκαιη και βιώσιμη αποτίμηση, τιμολόγηση και αμοιβή όλων των υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας που προσφέρουν στο ηλεκτρικό σύστημα.

Το πρώτο βήμα στην Ελλάδα, με την αναγνώριση και επισήμανση του ειδικού ρόλου της αποθήκευσης ενέργειας και ιδιαίτερα των υβριδικών, έκανε τον Φεβρουάριο του 2017 η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, με γνωμοδότηση που προβλέπει τη δημιουργία ειδικής διαδικασίας τιμολόγησης, διαφορετικής από αυτήν που η ίδια εισηγείται για τα αιολικά και τα φωτοβολταϊκά, ώστε να ανταποκρίνεται καλύτερα στον εξαιρετικά σύνθετο χαρακτήρα των υπηρεσιών που ενσωματώνουν τα έργα αποθήκευσης.

Εργα αποθήκευσης στην Ελλάδα έχουν προωθήσει και προωθούν η ΔΕΗ, αλλά και ιδιωτικοί όμιλοι, όπως θυγατρικές ξένων ομίλων όπως η EDF, η ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή, και πολλές μεσαίες και μικρότερες εταιρείες όπως οι Eunice Laboratories, Creta Solar System, Zέφυρος ΕΠΕ, Phoenix Solar, Δυτικός Α.Ε. κ.ά. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι επένδυση σε υβριδικό έργο αποθήκευσης, προϋπολογισμού της τάξεως των 300 εκατ. ευρώ, προωθεί η ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή στο Αμάρι της Κρήτης, ενώ σχεδιάζει και άλλο προϋπολογισμού 500 εκατ. στην Αμφιλοχία. Ο ΔΕΔΔΗΕ, που έχει κατάλογο των υβριδικών σταθμών (συνδυασμός ρεύματος από ανανεώσιμες πηγές και αντλησιοταμίευση) που έχουν ζητήσει ή και λάβει άδεια παραγωγής, καταγράφει σε πρόσφατα δημοσιοποιημένα στοιχεία του συνολικά 24 έργα, εκ των οποίων 18 στην Κρήτη, με σύνολο εγγυημένης ισχύος 571 MW, 3 στη Ρόδο (36 MW), 1 στη Λέσβο (15MW), 1 στην Τήλο, και 1 στην Ικαρία, το τελευταίο από τη ΔΕΗ.

Καθώς λοιπόν είναι δεδομένη η γεωπολιτική σημασία της αποθήκευσης ενέργειας και έμπρακτη η βούληση της Ευρώπης να προωθήσει τα έργα αυτά στην Ελλάδα, κάποια, όπως αυτό στην Αμφιλοχία, έχουν ήδη ενταχθεί στο ευρωπαϊκό σχέδιο διασύνδεσης ηλεκτρικής ενέργειας Βορρά & Νότου στην Κεντροανατολική και Νοτιοανατολική Ευρώπη και βρίσκονται σε διαδικασία ένταξης στο πακέτο Γιούνκερ.

Καθυστερεί η πολιτεία

Ομως η πολιτεία δεν έχει ακόμα ανταποκριθεί σε ό,τι αφορά το θεσμικό πλαίσιο προώθησης των έργων αποθήκευσης ενέργειας, όπως είναι οι αντλησιοταμιεύσεις και τα υβριδικά. Παρά την εισήγηση της ΡΑΕ, η σχετική νομοθετική ρύθμιση για τον τρόπο που θα τιμολογείται το αποθηκευμένο ρεύμα δεν έχει ακόμα προωθηθεί, αν και ώριμα μεγάλα έργα αντλησιοταμίευσης της ΔΕΗ που έχουν εδώ και χρόνια ολοκληρωθεί είναι ανενεργά, επειδή ακριβώς δεν υφίσταται θεσμικό πλαίσιο για να πουλήσουν την ενέργεια που μπορούν να αποθηκεύσουν.

Φθηνότερη και καθαρή ηλεκτρική ενέργεια έως και 12% σε σχέση με τον λιγνίτη

Δεν συμβαίνει συχνά, αλλά τα συμπεράσματα της πρόσφατης ενεργειακής μελέτης του WWF για την Ελλάδα και της μελέτης του ΔΟΕ (Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας – IEA) συμπίπτουν: η αποθήκευση, ειδικότερα η αντλησιοταμίευση, θα επηρεάσει καθοριστικά το ενεργειακό μέλλον της Ελλάδας.

Στην έκθεση του ΔΟΕ/ΟΑΣΑ/2017 για τον μετασχηματισμό του ενεργειακού συστήματος, επισημαίνεται (σελίδες 108, 109) η αναγκαιότητα της αντλησιοταμίευσης και των υβριδικών για την επίτευξη υψηλότερης συμμετοχής των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα, με διασφάλιση της ευστάθειας του συστήματος και την εκμετάλλευση του πολύ υψηλού υδροηλεκτρικού δυναμικού της χώρας, που αξιοποιείται σήμερα μόλις κατά το ένα τρίτο.

Στη μελέτη του WWF, η περιβαλλοντική οργάνωση εκτιμά ότι το μερίδιο του λιγνίτη μπορεί να περιοριστεί στο 6% ήδη από το 2035, με ταυτόχρονο υπερτριπλασιασμό της συμμετοχής των ΑΠΕ και αξιοποίηση τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας, επιτυγχάνοντας φθηνότερη ηλεκτρική ενέργεια έως και 12% σε σχέση με τα σενάρια που βασίζονται στον λιγνίτη, τη φθηνότερη για την Ελλάδα πρώτη ενεργειακή ύλη.

Για την Ελλάδα, τα αποτελέσματα της κοινοτικής μελέτης (JRC, 2013) είναι εντυπωσιακά. Από εγκατεστημένο αποθηκευτικό δυναμικό 21 GWh σήμερα, το συνολικό δυναμικό αντλησιοταμίευσης που θα μπορούσε να ενεργοποιηθεί, λαμβανομένων υπόψη και των περιορισμών στη χρήση γης, ανέρχεται σε 1.062 GWh, δηλαδή 50 φορές μεγαλύτερο από το υπάρχον.

Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπως έχει δηλώσει ο Μ. Κανιέτε, επίτροπος για την Ενέργεια και το Κλίμα, βλέπει την Ελλάδα ως ενεργειακό κόμβο στον ηλεκτρισμό και στο φυσικό αέριο στην Α. Μεσόγειο, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής για ενεργειακή επάρκεια και ασφάλεια και για την επίτευξη ανταγωνιστικών τιμών.

Με την αποθήκευση, η Ελλάδα αποκτά τη δυνατότητα να συμμετέχει ως παραγωγός/αποταμιευτής στην επανάσταση της καθαρής ενέργειας και στον δυναμικό μετασχηματισμό της παγκόσμιας οικονομίας στον ενεργειακό τομέα, αξιοποιώντας έτσι το τεράστιο αιολικό δυναμικό του Αιγαίου και τη μοναδική ηλιοφάνειά της.
Ετσι, η χώρα μπορεί να ενισχύσει τη γεωπολιτική της θέση παράγοντας, αποθηκεύοντας και εξάγοντας ηλεκτρικό ρεύμα για τη ΝΑ Ευρώπη, εφόσον επενδύσει στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, σε έργα αποθήκευσης.