Ο Φάρος στο Μουδάρι

Το ιστορικό της κατασκευής του Φάρου στο Μουδάρι σύμφωνα με τα έγγραφα του Βρετανικού Ναυαρχείου, όπως δημοσιεύτηκαν από τον Peter Prineas στο βιβλίο του, BRITAIN’S GREEK ISLANDS. Kythera and the Ionian islands 1809 to 1864. (Ε.Π.Κ.)

Στις αρχές του 1856 το Υπουργείο του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού αποφάσισε πως θα πρέπει να κατασκευαστεί ένας φάρος στο βορειότερο σημείο των Κυθήρων, για την καθοδήγηση των πλοίων που διέρχονται από το κανάλι Cervi (Σημ. «Κ» Ενν. το Στενό της Ελαφονήσου). Ο Κάπταιν Spratt είχε πάρει την εντολή να ταξιδέψει στο νησί με το ατμόπλοιο «Medina» και να καθορίσει το ακριβές σημείο για την ανέγερση του φάρου. Ένας λίθινος πύργος ήταν απαραίτητος, τοποθετημένος σε κατάλληλο ύψωμα. Θα χρειάζονταν εξειδικευμένοι τεχνίτες για την επεξεργασία των λίθων. Αν δεν ήταν διαθέσιμοι στην περιοχή, οι λίθοι θα κόβονταν στη Μάλτα και από εκεί θα μεταφέρονταν σε ένα σημείο κοντά στο χώρο του φάρου, για την εκφόρτωσή τους. Δύο από τα πατώματα του πύργου και η σκάλα θα κατασκευάζονταν από σίδηρο στην Αγγλία, από όπου θα αποστέλλονταν στη Μάλτα, και από ‘κει μαζί με τους λίθους στα Κύθηρα.

Το Ναυτικό ήθελε μια συσκευή αντανάκλασης ικανή να εκπέμπει ένα φως «της πρώτης τάξεως», ορατό σε ένα σημείο περίπου 24 μίλια δυτικά του Ακρωτηρίου Ματαπά. Ο ανακλαστήρας θα ήταν 21 ίντσες σε διάμετρο, θα περιστρεφόταν μία φορά το λεπτό, και θα ήταν τοποθετημένος περίπου 400 πόδια πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, λαμβάνοντας υπόψη το ύψος του πύργου.

Το Ναυτικό ήθελε τις εργασίες για το φάρο να ξεκινήσουν σύντομα, για να είναι σε λειτουργία τον ερχόμενο χειμώνα. Αποφασίστηκε η κατασκευή να ξεκινήσει, με το βρετανικό Υπουργείο Οικονομικών να καταβάλει το κόστος. Η συμφωνία της Ιονίου Κυβέρνησης για την κάλυψη των δαπανών λειτουργίας και συντήρησης θα αναζητιόταν αργότερα.

Σύμφωνα με τον Alexander Gordon, μηχανικό με εξειδίκευση στην κατασκευή φάρων, θα χρειάζονταν δεκατέσσερις ανακλαστήρες για να φωτίσουν το τόξο, και 14 πίντες (pints) πετρελαίου κάθε βράδυ για το φανάρι. Η εκτίμησή του για το κόστος του φάρου, που θα μεταφερόταν στα Κύθηρα από την Αγγλία εξοπλισμένος με τους πιο ισχυρούς ανακλαστήρες και έτοιμος για γρήγορη συναρμολόγηση, ήταν περίπου 3.000 λίρες. Ο κάθε, πολύ βαθύς, ανακλαστήρας θα μεγέθυνε τη φλόγα1.100 φορές. Όπως συμβούλεψε ο Gordon, «αφού στο μάτι του ναυτικού θα βρισκόταν μόνο μία ακτίνα με τέτοιο σταθερό φως από τον ανακλαστήρα, θα ήταν λάθος προσπάθεια εξοικονόμησης αν προβαλλόταν  μια αδύναμη ακτίνα του φωτός, με πολύ χαμηλή δύναμη φωτισμού (150), ενώ για την ίδια δαπάνη για πετρέλαιο και συντήρηση θα μπορούσε να προβληθεί μια ακτίνα με αξία 1.100».

Η εταιρεία Walker, Burges και Cooper υπέβαλε ένα σχέδιο για φάρο με ύψος 50 ποδιών και κατοικίες για δύο φύλακες στο ακρωτήριο Σπαθί. Στην μελέτη τους, ήρθαν στο συμπέρασμα πως τα υλικά για τον πύργο και τις κατοικίες θα βρίσκονταν στο νησί, όμως αν αυτό δεν καθίστατο δυνατό, «πιστεύουμε πως δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως κατάλληλο μάρμαρο θα βρεθεί στην Ελλάδα.»

Ο μηχανικός William Parkes στάλθηκε για να επιβλέψει το έργο. Οι όροι της συνεργασίας του ήταν 400 λίρες αμοιβής, δωρεάν ταξίδι στο νησί, σπίτι, μερίδες φαγητού και υπηρέτες, και άλλες υπηρεσίες που συνήθως προσφέρονται σε στρατιωτικό αξιωματούχο.

Τον Μάιο ο Parkes ταξίδεψε με ατμόπλοιο από τη Μασσαλία και έφτασε στα Κύθηρα στο τέλος του μήνα. Ο Καπετάνιος Spratt, ο τοπογράφος, ο οποίος στάλθηκε για να καθορίσει την τοποθεσία του νέου φάρου, έφτασε στο Καψάλι λίγο μετά. Πήγε αμέσως να δει τον Συνταγματάρχη Harvest, και εκείνο το απόγευμα, ο Harvest και ο Parkes πήραν το ατμόπλοιο για την βόρεια άκρη του νησιού. Προσέγγισαν, και αφού επιθεώρησαν το έδαφος στο Μουδάρι, ο Harvest επέλεξε ένα σημείο περίπου 280 πόδια πάνω από τη στάθμη της θάλασσας και περίπου 450 γιάρδες πίσω από το Ακρωτήρι Σπαθί. Αυτός ο τόπος ήταν «πολύ άγριος και άγονος και το μόνο που είχε ήταν ένα καλό ασβεστόλιθο». Βλέποντας το τοπίο, η άποψη τουSpratt ήταν πως για ένα φάρο «τόσο σημαντικό που θα σταθεί για πολύ καιρό», το ύψος του πύργου θα έπρεπε να αυξηθεί.

Ο Parkes παρατήρησε ότι όλα τα απαιτούμενα οικοδομικά υλικά–καλή πέτρα, ασβέστης, άμμος και νερό– βρίσκονταν επί τόπου. Περίπου 0.25 μίλι από την τοποθεσία υπήρχε ένας κόλπος με μια παραλία όπου τα σκάφη θα μπορούσαν να ξεφορτώσουν υλικά το καλοκαίρι. Το φανάρι επρόκειτο να σταλεί από την Αγγλία, οπότε ήταν επιθυμητό να εκφορτωνόταν στον κόλπο, αλλά το πλοίο θα έπρεπε να αγκυροβολήσει μακριά από την παραλία και τα φορτία του να μεταφερθούν στην ξηρά με τα δικά του σκάφη. Ένας δρόμος θα έπρεπε να κατασκευαστεί από τον κόλπο μέχρι τον πύργο.

Ο Harvest είχε προτείνει στον Parkes να προσλάβει το Demetrio Patero, Διευθυντή Δημοσίων Έργων για την τοπική αυτοδιοίκηση των Κυθήρων, για να τον βοηθήσει με το έργο. Η Ιόνιος Γερουσία αποφάσισε ότι ο φάρος θα ήταν χρήσιμος για την Ιόνιο ναυσιπλοΐα και ενέκρινε 300 λίρες το χρόνο για τη συντήρησή του. Ο Sir John Young, όμως, προειδοποίησε το βρετανικό Υπουργείο Οικονομικών ότι η συγκατάθεση της Συνέλευσης ήταν απαραίτητη για τις δαπάνες αυτές και ότι θα μπορούσε να μην δοθεί.

Mέχρι τα μέσα Ιουνίου, 27 άνδρες δούλευαν στο Μουδάρι. Είχαν ανοίξει ένα λατομείο κοντά στο εργοτάξιο και είχαν χτίσει ένα ξύλινο στρατώνα και έναν κλίβανο ασβέστη. Τρεις εβδομάδες αργότερα υπήρχαν πάνω από 50εργάτες, καθώς ο Parkes είχε λάβει οδηγίες να αυξήσει τον πύργο σε ύψος 60 ποδιών και ανησυχούσε ότι δεν θα μπορούσε να ολοκληρώσει το έργο πριν τον χειμώνα. Ο στρατώνας δεν μπορούσε να στεγάσει όλους τους εργάτες και ορισμένοι αναγκάστηκαν να βρουν στέγη σε μια μεγάλη σπηλιά η οποία δεν ήταν και κοντά. Ο Parkes και οι εργάτες του υπέφεραν στην ακραία ζέστη του καλοκαιριού.

Τον Ιούλιο, ο Parkes άρχισε να αμφιβάλλει για την ολοκλήρωση του πύργου σε ύψος 60 ποδιών πριν τον χειμώνα. Η εγκατάσταση του φαναριού θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί πριν αρχίσουν οι σοβαρές θύελλες τον Νοέμβρη, όταν οι εργάτες θα εγκατέλειπαν το έργο. Το Υπουργείο Ναυτιλίας, όμως, υποβάθμισε τις ανησυχίες του Parkes. Τις θεωρούσε αβάσιμες αφού «το καλοκαίρι του Αγίου Μαρτίνου, όπως αποκαλείται στη Μεσόγειο, αρχίζει στις 9 Νοεμβρίου και ο καιρός είναι γενικά πολύ καλός».

Τo συνολικό βάρος του σίδηρου και του φαναριού ήταν περίπου 20 τόνοι. Θα στελνόταν στην Μάλτα σε σκάφος της Peninsular  and Orient Company, και έπειτα στα Κύθηρα σε  σκάφος του ναυτικού. Το έργο στο Μουδάρι προχωρούσε γρήγορα και μέχρι τις αρχές Αυγούστου ο πύργος είχε φθάσει στα 46 πόδια. Οι τοίχοι των δύο κατοικιών είχαν επίσης εν μέρει χτιστεί. Ο Parkes πήγε στην Κέρκυρα για να πάρει ξυλεία για την ταράτσα, αλλά δεν βρήκε σε λογική τιμή, οπότε αποφάσισε να κατασκευάσει αψίδες από χαλάσματα καλυμμένα με τσιμέντο, οι οποίες ήταν κατάλληλες για το κλίμα και συνηθισμένη πρακτική στο νησί. Θα έπρεπε σύντομα να αποφασισθεί για το ποίος θα ήταν υπεύθυνος για το φάρο στο μέλλον και αν θα ήταν Κυθήριος. Ο Parkes είχε υπ’ όψη του τον Πάτερο, ο οποίος ήταν και ο εργοδηγός του, καθώς ήταν «ικανός και αξιόπιστος».

Τον Σεπτέμβριο, ο Hector Harvest έλαβε ένσταση (αγωγή;)  από την Έλενα, η χήρα του Teodoro Coroneo Zorzopoulo, η οποία ισχυριζόταν πως η κυριότητα του οικοπέδου όπου στεκόταν ο φάρος ανήκε στην ίδια και στους γιους της. Στην ένσταση το οικόπεδο χαρακτηρίστηκε ως σπήλαιο (grotto) στο «Pirianti» με το όνομα «Σάντα σπηλιά». Το γειτονικό οικόπεδο συνόρευε με τη θάλασσα. O Harvest υποστήριξε πως το οικόπεδο θα έπρεπε να θεωρηθεί δημόσια περιουσία, καθώς σύμφωνα με άρθρο του Ιονίου Αστικού Κώδικα γη, η οποία ήταν άγονη θεωρούνταν περιουσία του κράτους. Παρ’ όλα αυτά, διαβίβασε στην Κέρκυρα μια αποτίμηση του οικοπέδου, σε περίπτωση που θεωρήθηκε σκόπιμο να δοθεί κάποια αποζημίωση στην οικογένεια.

Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1856, ο πύργος είχε ολοκληρωθεί εκτός από τον εξώστη όπου θα καθόταν το φανάρι. Η νότια κατοικία είχε την στέγη της, ενώ οι τοίχοι της βόρειας κατοικίας ήταν αρκετά προχωρημένοι. Στα τέλη Σεπτεμβρίου οι εργασίες οικοδόμησης είχαν μπει στο τελευταίο στάδιο. Ωστόσο, το φανάρι ακόμα δεν είχε φθάσει στο νησί λόγο καθυστέρησης στο Σαουθάμπτον, και τώρα ήταν αδύνατο να καθορισθεί μια συγκεκριμένη ημέρα για το πότε θα λειτουργούσε ο φάρος. Ο Thomas Curley, ο εφαρμοστής, έφτασε στα Κύθηρα στις αρχές Οκτωβρίου. Μαζί του έφερε το κάτοπτρο, μηχανήματα για την συσκευή του φαναριού, και το τελειωμένο σίδηρο για τον πύργο, αν και οι θυελλώδεις άνεμοι και οι καιρικές συνθήκες καθυστέρησαν την εκφόρτωσή τους για 5 ημέρες. Ο Parkes αποφάσισε ότι θα χρειαζόταν την βοήθεια μιας ομάδας στρατιωτών όταν το φανάρι και το σίδηρο θα έφταναν τελικά στο Μουδάρι. Η μεταφορά των βαριών κομματιών μέχρι τον πύργο θα ήταν περίπλοκο εγχείρημα και ο Parkes δεν πίστευε πως οι τοπικοί εργάτες θα τα κατάφερναν.

Ο Parkes αρρώστησε λόγο των δυσκολιών και από την έλλειψη καλών προμηθειών. Ήταν ήδη σχεδόν 6 μήνες στα Κύθηρα, πολύ περισσότερο από ό,τι ανέμενε, και όταν θα έφτανε τελικά το φανάρι θα χρειαζόταν τουλάχιστον άλλους 2 μήνες για να εγκατασταθεί. Ο Parkes ανυπομονούσε να επιστρέψει στην Αγγλία και δεν ήθελε να παραμείνει στο Μουδάρι τον χειμώνα.

Στα μέσα Νοεμβρίου το φανάρι ακόμη δεν είχε φτάσει στο νησί, αν και έτσι κι αλλιώς τις τελευταίες 3 εβδομάδες ήταν αδύνατο να εκφορτωθεί από ένα ατμόπλοιο λόγω θυελλωδών ανέμων. Στην Κέρκυρα μια ομάδα από 9 σκαπανείς και ανθρακωρύχοι περίμεναν εντολή από τον Parkes να μεταβούν στα Κύθηρα για να υψώσουν το φανάρι και το σίδηρο. Επιτέλους, στις αρχές Δεκεμβρίου, το φανάρι ξεφορτώθηκε στην παραλία. Παρέμεινε εκεί, όμως, καθώς δεν υπήρχε τρόπος να το μεταφέρουν μέχρι τον φάρο, οπότε ο Harvest ζήτησε να σταλούν στρατιώτες από την φρουρά των Κυθήρων για να το φρουρήσουν.

Στα μέσα Δεκεμβρίου o Parkes ήταν σοβαρά άρρωστος με πυρετό και ο γιατρός τον είχε ενημερώσει  ότι δεν υπήρχε θεραπεία και θα πρέπει να εγκαταλείψει το νησί. Η εταιρεία του έστειλε ένα αξιωματικό-μηχανικό από την Κέρκυρα στα Κύθηρα για να αντικαταστήσει τον Parkes, ώστε να ολοκληρωθεί το έργο.

Στην Κέρκυρα, ο Sir John Young προειδοποίησε και πάλι ότι το ετήσιο ποσό των 300 λιρών για τη συντήρηση του φάρου μπορεί να μην εγκριθεί.  Η Ιόνιος Συνέλευσις επρόκειτο να καθορίσει τον προϋπολογισμό και ο Sir John πίστευε, πως πολύ εύκολα θα καταψήφιζε μια τόση μεγάλη επιβάρυνση. Κάποιοι έλεγαν πως ο φάρος στο Μουδάρι δεν θα ήταν πολύ χρήσιμος για την εσωτερική επικοινωνία των Ιονίων νησιών, και ότι μόνο ένα πλοίο στα δέκα που θα επωφελούταν θα ήταν Ιόνιο. Η μόνη διαβεβαίωση που μπορούσε να προσφέρει ο Sir John ήταν ότι ο φάρος θα μπορούσε να λειτουργήσει προσωρινά από αξιωματικούς της Ιονίου κυβέρνησης.

Ο Λοχίας Anderson, επικεφαλής μιας ομάδας Βασιλικών Μηχανικών, αντικατέστησε τον Parkes στο Μουδάρι και ολοκλήρωσε την εγκατάσταση του σίδηρου και του φαναριού, με τη βοήθεια του εφαρμοστή Curley, και του κ. Πάτερου. Τον Απρίλιο του 1857, ο Σπυρίδων Ragnis, ο οποίος μέχρι πρόσφατα ήταν βοηθός φύλακας στο φάρο του Λευκίνου, διορίστηκε επικεφαλής φύλακας στο φάρο στο Μουδάρι, με τον Δημήτριο Πάτερο ως βοηθό του. Ο Ragnis και ο Πάτερος εκπαιδεύτηκαν το πρώτο δεκαπενθήμερο από τον Casley, φύλακα σταλμένο από την Αγγλία. Η βρετανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι ο φάρος του Μουδαριού θα ήταν σε λειτουργία στις αρχές Μαρτίου του 1857. Όπως ο Sir John Young είχε προειδοποιήσει, η Συνέλευση απέρριψε την επιβάρυνση για την ετήσια συντήρηση του φάρου, αλλά μετά από ένα έτος λειτουργίας η Ιόνιος κυβέρνηση συμφώνησε να διατηρεί τον φάρο με ανταλλαγή μια ετήσια αμοιβή 300 λιρών από την  Βρετανική κυβέρνηση.

Σημειώσεις «Κ»:

Hector Harvest. Αρμοστής της Αγγλίας στα Κύθηρα για πολλά χρόνια. Υπηρέτησε σε δύο τουλάχιστον περιόδους και  απεχώρησε το 1860 μετά από 15ετή θητεία στο νησί. Έχουν ενδιαφέρον όσα αναφέρει ο ιερέας Δανιήλ Βαρυπάτης γι’  αυτόν:

«…Ήτον δε ο Χάρβεστ αυτός άνθρωπος άκακος και πράος, αλλά πολύ φιλάργυρος. Δεν ήξευρε Ελληνική γλώσσαν παρά μόνον την δικήν του την Αγγλικήν. Οι διοικούντες την τοπικήν κυβέρνησιν άρχοντες, ό,τι τον ήθελαν ειπούν τους απεκρίνετο πάντοτε «γες βέρυ γκουτ» χωρίς να τους ειπεί ποτέ το παραμικρόν. Από την φιλαργυρίαν του ούτε δούλον δεν είχε, αλλά είχε πάντοτε ένα χωροφύλακα, τον επλήρωνε η κυβέρνησις και εκείνος τον είχε δούλον και έπαιρνε μισθόν αυτός ο Χάρβεστ εκατό δίστηλα τον μήνα χωρίς να ξοδεύσει ούτε 50 σελίνια διά να πληρώνη μίαν θεραπίνα (!) και ένα μάγειρα. Δεν επότασε ούτε άλογον διά να μην ξοδευτή, δι΄ αυτό εις τα 1856 ήλθε ο Λορτ στο Τσιρίγο και γινομένη ζήτησις διά άλογον δεν ευρέθη, μόνον εις ένα πενιχρόν και δυστυχισμένον ημίονον τον έβαλαν και εκάθησε και εβγήκε εις την Χώρα. Τον γραμματικόν του τον έβαλαν εις ονάριον και τόσον εσυγχίστη ο Λορτ διά την καταφρόνησιν οπού δεν εστάθη εις το παλάτιον του Χάρβεστ, ούτε δύο ώρας, μόνον εμβήκε εις το ατμόπλοιον και έφυγε. Είχε μία θυγατέρα, όταν έφυγε από το Τσιρίγο και την έλεγαν Φανή, αληθινά ομοία πανούκλα Αγγλίδα, δεν είχε ερθεί ποτέ εις την πολιτεία μας και μίαν σύζυγον, τόπα, χειλάρα, γαλανομάτα, χονδρή σα μια πλατέα βαρέλα. Ήτον κοντή κατά το ανάστημα του σώματος και γραία πολλών ετών. Εστάθη αυτός εις το Τσιρίγο 15 χρόνους».

Sir John  Young. Ύπατος Αρμοστής με έδρα την Κέρκυρα.

Λευκίνο. Πιθανώς πρόκειται για τη Λευκίμη της Κέρκυρας όπου υπήρχε φάρος. Τοποθεσία Λευκίνο αναφέρεται μόνο στη Ρωσία.

Πίντα. Μονάδα μέτρησης υγρών, το 1/8 του γαλονιού.  Στη Βρετανία ισοδυναμεί με 0.568 του λίτρου.

Πόδι. Το 1/3 ή ¼ του μέτρου. Το διεθνές πόδι, που χρησιμοποιείται συχνότερα, ισούται με 0,3048 ή 0,305 του μέτρου.

Γιάρδες. 1 γιάρδα ισούται με 3 πόδια.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2018 ΤΗΣ ΕΝΤΥΠΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ