Ο καθηγητής Αθανάσιος Τσακρής στην «K»: «Hotspot» αναδυόμενων ζωονόσων

Η πρόσφατη εμφάνιση σποραδικών κρουσμάτων της ευλογιάς των πιθήκων στην Ευρώπη, στη Βόρεια Αμερική και στην Αυστραλία θορύβησε τις υγειονομικές αρχές διεθνώς. Για πρώτη φορά από το 1970, όταν η ευλογιά των πιθήκων εντοπίστηκε σε ανθρώπους, φαίνεται να υπάρχει μετάδοση του ιού στην κοινότητα σε περιοχές εκτός της Δυτικής και Κεντρικής Αφρικής, όπου η νόσος είναι ενδημική. Στις 23 Απριλίου ανακοινώθηκε νέα επιδημία αιμορραγικού πυρετού Εμπολα σε περιοχή της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό. Πρόσφατα ερευνητές σε εργαστήρια των ΗΠΑ εντόπισαν μία νέα μετάλλαξη του ιού Ζίκα που τον βοηθάει να αναπαράγεται πιο γρήγορα και αποτελεσματικά. Η COVID-19 χαρακτηρίζεται μία από τις χειρότερες πανδημίες που γνώρισε η ανθρωπότητα και η οποία συνεχίζει να αποτελεί σοβαρή απειλή παγκοσμίως.

Το κοινό χαρακτηριστικό τους είναι ότι πρόκειται για λοιμώδη νοσήματα που βρήκαν τον δρόμο να περάσουν από τα ζώα στο ανθρώπινο είδος, κάτι το οποίο σύμφωνα με τους ειδικούς αναμένεται να βλέπουμε πλέον όλο και πιο συχνά, ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής, της πυκνότητας του πληθυσμού, της καταστροφής των φυσικών οικοσυστημάτων και της εντατικής κτηνοτροφίας. Εκτιμάται ότι το 60% των γνωστών μολυσματικών ασθενειών σε ανθρώπους και το 75% όλων των αναδυόμενων μολυσματικών ασθενειών είναι ζωονόσοι, ενώ σύμφωνα με τους ειδικούς, σήμερα υπάρχουν περίπου 10.000 είδη ιών σε πληθυσμούς άγριων ζώων, κάποια εκ των οποίων έχουν τη δυνατότητα υπό τις κατάλληλες συνθήκες να μεταδοθούν στον άνθρωπο.

Οπως σημειώνει στην «Κ» ο καθηγητής μικροβιολογίας, διευθυντής Εργαστηρίου Μικροβιολογίας του ΕΚΠΑ αντιπρύτανης Αθανάσιος Τσακρής, «η Αφρική και η Ασία αναμένεται να γίνουν τα επόμενα χρόνια hotspot αναδυόμενων ή νέων ζωονόσων», ενώ εκτιμά ότι σε λίγα χρόνια κουνούπια που είναι υπεύθυνα για τη μετάδοση του ιού Ζίκα, του δάγκειου πυρετού και του Τσικουνγκούνια θα ενδημούν ακόμα και στη Βόρεια Ευρώπη.

Yπάρχουν περίπου 10.000 είδη ιών σε πληθυσμούς άγριων ζώων, κάποια εκ των οποίων έχουν τη δυνατότητα υπό τις κατάλληλες συνθήκες να μεταδοθούν στον άνθρωπο.

«Στο μέλλον είναι περισσότερο από βέβαιο ότι θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε και άλλες επιδημίες, σε μεγαλύτερη συχνότητα και έκταση, αν δεν αλλάξουμε το πώς βλέπουμε το περιβάλλον και τη θέση μας σε αυτό: ως κρίκους στην αλυσίδα της φύσης και όχι ως ρυθμιστές των πάντων», τονίζει ο καθηγητής. Oπως επισημαίνει ο κ. Τσακρής, «η καταστροφή των φυσικών οικοσυστημάτων, η αποψίλωση των δασών, για παράδειγμα, αναγκάζει πολλά είδη, όπως οι νυχτερίδες που είναι “δεξαμενή” για εκατοντάδες διαφορετικούς ιούς, να εγκαταλείψουν τα ενδιαιτήματά τους, φέρνοντάς τα πιο κοντά στον άνθρωπο. Η εντατική κτηνοτροφία, από την άλλη, διευκολύνει την εξάπλωση ιών από ζώα σε άλλα ζώα και στη συνέχεια την “προσαρμογή” τους στον άνθρωπο». Και προσθέτει, «να μην ξεχνάμε ότι οι ιοί, που μπορούν και χρησιμοποιούν πολλούς διαφορετικούς ξενιστές για την εξάπλωσή τους, έχουν παράλληλα, την ικανότητα όχι μόνο μεταλλαγών, αλλά και ανασυνδυασμού, δηλαδή της ανταλλαγής τμήματος του γενετικού υλικού τους, ανάμεσα σε διαφορετικά στελέχη του ιού, που μολύνουν αυτούς τους διαφορετικούς ξενιστές. Αυτό κάνει πιο εύκολη την ανάδυση νέων ιών με εξελικτικά πλεονεκτήματα, κάτι που είδαμε και εξακολουθούμε να βλέπουμε στην εξάπλωση του SARS-CoV-2». Σημαντικός παράγοντας για τη μετάδοση λοιμωδών νοσημάτων, ειδικά όταν σε αυτή συμμετέχουν τα κουνούπια, είναι και η κλιματική κρίση. Σύμφωνα με τον κ. Τσακρή, «λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας, το περιβάλλον γίνεται πιο φιλικό για τα συγκεκριμένα έντομα σε ολοένα και περισσότερες περιοχές. Προβλέπεται ότι ο Aedes albopictus και ο Aedes aegypti, είδη κουνουπιών που είναι υπεύθυνα για τη μετάδοση του Ζίκα, του δάγκειου πυρετού, του Τσικουνγκούνια, αλλά του ιού του Δυτικού Νείλου, σε ορισμένες περιπτώσεις, καθώς και ο Anopheles, το κουνούπι-φορέας της ελονοσίας, σε λίγα χρόνια είναι πιθανό να ενδημούν ακόμα και στη Βόρεια Ευρώπη. Θα είναι ολοένα και πιο συχνή, λοιπόν, η εμφάνιση και η ταχεία εξάπλωση τέτοιων ζωονόσων στη Γηραιά Ηπειρο, άρα και στη χώρα μας».

Oπως αναφέρει ο κ. Τσακρής, σύμφωνα με πρόσφατα δεδομένα, λόγω της πυκνότητας του πληθυσμού σε κάποιες περιοχές, η Αφρική και η Ασία αναμένεται να γίνουν τα επόμενα χρόνια hotspot αναδυόμενων ή νέων ζωονόσων. Εχει υπολογιστεί ότι η μετάδοση τέτοιων ιογενών ασθενειών μπορεί να αυξηθεί έως και κατά 4.000 φορές στις συγκεκριμένες περιοχές. Επίσης, σήμερα υπάρχουν περίπου 10.000 είδη ιών, τα οποία έχουν τη δυνατότητα να μεταδοθούν στον άνθρωπο και προς το παρόν κυκλοφορούν σε πληθυσμούς άγριων ζώων, έως ότου οι συνθήκες επιτρέψουν σε κάποια από αυτά να μεταπηδήσουν στους ανθρώπους.

«Αυτό από μόνο του καταδεικνύει την ανάγκη άμεσων παρεμβάσεων στο περιβάλλον και επιτήρησης για την έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπισή τους. Και πάνω απ’ όλα τη σημασία χάραξης εθνικών στρατηγικών από τις κυβερνήσεις με γνώμονα μόνο τη δημόσια υγεία», επισημαίνει ο κ. Τσακρής, τονίζοντας ότι «ο SARS με την εμφάνισή του στην Κίνα το 2002, αλλά και ο Εμπολα με την εξάπλωσή του το 2014 στη Δυτική Αφρική ήταν οι ιοί που έδωσαν την αφορμή να σκεφτούμε ότι έχει έρθει η ώρα να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με τη φύση. Τότε η επιστημονική κοινότητα συνειδητοποίησε την ανάγκη για Ενιαία Υγεία – One Health, η οποία έγινε πυλώνας της φιλοσοφίας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, αν και, για να είμαστε ειλικρινείς, δεν έχει μεταφραστεί σε πράξη, στον βαθμό που θα έπρεπε. Ενιαία υγεία σημαίνει ότι οι άνθρωποι, για να παραμείνουμε υγιείς και προστατευμένοι από αναδυόμενα παθογόνα, ιούς και βακτήρια, δεν αρκεί να ελέγχουμε περιστασιακά τις επαφές μας με ζώα που τυχόν μεταφέρουν ασθένειες· αυτό λειτουργεί μόνο βραχυπρόθεσμα. Το σημαντικό, και αυτό που θα έχει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, είναι να φροντίσουμε για την υγεία και των άγριων, και των οικόσιτων ζώων, και παράλληλα να ανακόψουμε την καταστροφή του περιβάλλοντος. Να εξασφαλίσουμε, δηλαδή, υγιή οικοσυστήματα, όπως και υγιείς μεθόδους παραγωγής της τροφής μας».

Τα εμβόλια κατά της ευλογιάς

Εφόσον χρειαστεί και η χώρα μας θα παραγγείλει εμβόλια κατά της ευλογιάς στο πλαίσιο της προμήθειας που θα γίνει κεντρικά από την Ε.Ε., διαβεβαίωσε ο υπουργός Υγείας Θάνος Πλεύρης με αφορμή την εμφάνιση κρουσμάτων της ευλογιάς των πιθήκων σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Τα εμβόλια αυτά, σύμφωνα με τις συστάσεις της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως σε στενές επαφές ατόμων που έχουν προσβληθεί από τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων –συμπεριλαμβανομένου και του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού–, καθώς και σε άτομα που μπορεί να έρθουν σε επαφή με τον ιό, όπως προσωπικό ερευνητικών εργαστηρίων. Εφόσον χρειαστεί να χρησιμοποιηθούν θα είναι η πρώτη φορά έπειτα από περισσότερα από 40 χρόνια που θα χορηγηθούν εμβόλια κατά της ευλογιάς στη χώρα μας. Ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων είναι συγγενικός με τον ιό της ευλογιάς, που είναι και το μοναδικό λοιμώδες νόσημα το οποίο εκριζώθηκε από τον πλανήτη από το 1980, ύστερα από ένα επιτυχημένο παγκόσμιο πρόγραμμα εμβολιασμού.