Ο μυστηριώδης Μηχανισμός των Αντικυθήρων

Σπουδαία διεθνής αναγνώριση από τις ΗΠΑ έρχεται για έναν από τους διασημότερους αρχαιολογικούς θησαυρούς της Ελλάδας. Ο Αμερικάνικος Σύλλογος Μηχανολόγων Μηχανικών (ΑSME) ανακήρυξε τον Μηχανισμό Ιστορικό Ορόσημο Μηχανολογικής Ανάπτυξης, αναγνωρίζοντας την εξαιρετική σημασία του Μηχανισμού των Αντικυθήρων στην ιστορία και στην εξέλιξη της μηχανολογικής επιστήμης και τεχνολογίας.

Την ερχόμενη Τετάρτη, 26 Ιουνίου, θα γίνει και η επίσημη απονομή της τιμητικής πλακέτας, στην κεντρική αίθουσα του Βωμού του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Αναγνωρισμένοι Έλληνες και Αμερικανοί επιστήμονες θα κάνουν σύντομες ανακοινώσεις ως προς την ιδιαίτερη συμβολή του Μηχανισμού στην επιστήμη, αλλά και τις συνεχιζόμενες έρευνες για την καλύτερη κατανόηση της δομής και της λειτουργίας του.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, ένα μοναδικό εύρημα του 1ου αι. π.Χ., εντοπίσθηκε στον βυθό της θάλασσας των Αντικυθήρων το 1901 και έκτοτε απασχολεί την επιστημονική κοινότητα με τις τεχνικές γνώσεις και δεξιότητες, καθώς και τον πλούτο των επιστημονικών πληροφοριών που εμπεριέχει. Πρόκειται για τον αρχαιότερο πολυσύνθετο μηχανισμό με οδοντωτούς τροχούς που έχει διασωθεί, αποτελώντας ουσιαστικά έναν αστρονομικό και ημερολογιακό αναλογικό υπολογιστή, σχεδιασμένο για να προβλέπει αστρονομικά φαινόμενα και να τηρεί πολυετές ημερολόγιο ακριβείας.

Ο Μηχανισμός ήταν συναρμολογημένος σε ένα ξύλινο κιβώτιο (πυξίδα) διαστάσεων 32 εκ. × 16 εκ. × 10 εκ. (περίπου όσο ένα σημερινό Laptop!). Τη μπροστινή και την πίσω επιφάνεια κάλυπταν μπρούτζινες πλάκες, με ημερολογιακές ή αστρονομικές κλίμακες και δείκτες. Οι επιφάνειες αυτές προστατεύονταν από δύο επίσης ξύλινα εξωτερικά καλύμματα, στα οποία ήταν προσαρμοσμένες, πυκνογραμμένες μπρούτζινες πλάκες. Περιείχε τουλάχιστον 30 συνεργαζόμενους οδοντωτούς τροχούς (γρανάζια) και η πολυπλοκότητά του είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν όλων των συσκευών που κατασκεύασε ο άνθρωπος κατά την επόμενη χιλιετία.

Είναι ένας αναλογικός υπολογιστής εκπληκτικής τεχνολογίας. Ο Γιάννης Σειραδάκης, εξαιρετικός επιστήμονας, καθηγητής αστροφυσικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και μέλος της ερευνητικής ομάδας για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων αναφέρει αναλυτικά:

« Υπολόγιζε με μεγάλη ακρίβεια τη θέση του Ηλίου, της Σελήνης και πιθανώς των πλανητών, στον ουρανό. Υπολόγιζε τις φάσεις της Σελήνης, προέβλεπε εκλείψεις και προσδιόριζε την ημερομηνία τέλεσης των αρχαίων Στεφανιτών αγώνων (τους Ολυμπιακούς αγώνες, τα Ίσθμια, τα Νέμεα, τα Πύθια (στους Δελφούς) και τα Νάϊα (στη Δωδώνη). Επίσης βρέθηκαν άγνωστες επιγραφές στις εξωτερικές πλάκες και στο εσωτερικό του Μηχανισμού και διαβάστηκαν κείμενα χαμένα για πάνω από 2000 χρόνια! Όλες οι επιγραφές είναι γραμμένες με ελληνικούς χαρακτήρες.

Τα μέχρις στιγμής συμπεράσματα επιβεβαιώνουν ότι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένα αστρονομικό όργανο, τόσο περίπλοκο που δεν είναι περίεργο ότι συνήθως αναφέρεται ως ο πρώτος (αναλογικός) υπολογιστής που κατασκευάστηκε ποτέ. Για την κατασκευή του πρέπει να συνεργάστηκαν δύο μεγαλοφυΐες: ένας άριστος γνώστης και ερευνητής της επιστήμης της Αστρονομίας και ένας ταλαντούχος τεχνίτης, με πολύ καλές γνώσεις Μαθηματικών. Πότε κατασκευάστηκε;

Από την τεχνοτροπία των επιγραφών, εξάγεται το συμπέρασμα ότι κατασκευάστηκε κατά το δεύτερο ήμισυ του 2ου π.Χ. αιώνα (140 – 100 π.Χ.), ίσως στη Ρόδο, όπου την εποχή αυτή άνθιζε η επιστήμη της Αστρονομίας. Στη Ρόδο πέθανε το 120 π.Χ. ο μεγαλύτερος αστρονόμος της αρχαιότητας, ο Ίππαρχος. Εκεί έζησε, επίσης, ο γνωστότατος Στωικός φιλόσοφος και αστρονόμος, Ποσειδώνιος.»

Ο κ. Σειραδάκης τονίζει πως ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων «ήταν ένας υπολογιστής υπό την αυστηρή έννοια του όρου. Έφερε επιστημονικές κλίμακες τόσο για την εισαγωγή των δεδομένων, όσο και για την ανάγνωση των αποτελεσμάτων. Στη μπροστινή επιφάνεια έφερε δύο ομόκεντρες κυκλικές κλίμακες. Η εξωτερική κλίμακα είχε 365 υποδιαιρέσεις και τα ονόματα των 12μηνών στην Αιγυπτιακή γλώσσα με ελληνικούς χαρακτήρες (ΦΑΟΦΙ, ΘΩΘ, κτλ).

Η εσωτερική κλίμακα είχε 360 υποδιαιρέσεις και τα ονόματα των 12 ζωδιακών αστερισμών (ΚΡΙΟΣ, ΠΑΡΘΕΝΟΣ, κτλ). Στην πίσω επιφάνεια έφερε δύο ελικοειδείς σπείρες. Η πάνω σπείρα είχε 5 περιελίξεις. Το συνολικό μήκος της ήταν διαιρεμένο σε 235 τμήματα, που αντιστοιχούν στους 235 μήνες της περιόδου του Μέτωνα. Τα αρχαία ονόματα δώδεκα μηνών ήταν χαραγμένα στα τμήματα αυτά και επαναλαμβανόταν μέχρι να συμπληρωθούν και οι 235 μήνες (19 έτη).

Στον κενό χώρο, εσωτερικά της πάνω ελικοειδούς σπείρας, υπάρχει μία μικρότερη κυκλική κλίμακα, διαιρεμένη σε τεταρτημόρια. Η κάτω ελικοειδής σπείρα είχε 4 περιελίξεις και το συνολικό μήκος της ήταν διαιρεμένο σε 223 τμήματα, που αντιστοιχούν στους 223 μήνες της περιόδου Σάρος. Από την αρχαία εποχή ήταν γνωστό ότι οι εκλείψεις (του Ηλίου και της Σελήνης) επαναλαμβάνονται με την ίδια αλληλουχία και τα ίδια χαρακτηριστικά κάθε 223 μήνες. Στους μήνες της περιόδου Σάρος, όπου συμβαίνουν εκλείψεις, υπήρχαν εγχάρακτα σύμβολα (Η, Σ, ΗΜ, ΩΡ). Στον κενό χώρο, εσωτερικά της κάτω ελικοειδούς σπείρας, υπάρχει μία μικρότερη κυκλική κλίμακα, διαιρεμένη σε τρία τμήματα (120 μοιρών).»

Οι προστατευτικές πλάκες ήταν γεμάτες με επιγραφές. Μέχρι τώρα έχουν διαβαστεί περίπου 2500 εγχάρακτα γράμματα, όλα της ελληνικής αλφαβήτου, τα οποία βεβαίως σχηματίζουν λέξεις και προτάσεις, που αναφέρονται σε αστρονομικούς, γεωγραφικούς και τεχνικούς όρους. Το ύψος των περισσοτέρων γραμμάτων είναι μεταξύ 1.5 και 2.5 mm και είναι χαραγμένα από ένα καλλιγράφο.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων αποτελείται από 82 θραύσματα τα οποία έχουν καταχωρηθεί συστηματικά σε κατάλογο και φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα. Για την αρίθμηση των 7 μεγαλύτερων θραυσμάτων έχουν χρησιμοποιηθεί τα γράμματα A έως G,ενώ για τα μικρότερα θραύσματα έχουν χρησιμοποιηθεί οι αριθμοί 1 έως 75. α τρία κυρίως θραύσματα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων εκτίθενται στη Συλλογή Χαλκών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Ο Μηχανισμός φυλάσσεται στη χαλκοθήκη του Μουσείου από την ανακάλυψή του, το 1901.
Αλλα σπουδαία ευρήματα από το ναυάγιο των Αντικυθήρων βρίσκονται σε αίθουσες και στο αίθριο του Μουσείου.

Ανασύρθηκε από ψαράδες λίγους μήνες μετά την ανακάλυψη του ναυαγίου, σε βάθος περίπου 40-65 μέτρων, μαζί με άλλους θησαυρούς. Στις 17 Μαΐου 1902, ο Βαλέριος Στάης, αρχαιολόγος και διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου, ήταν ο πρώτος που πρόσεξε ότι ένα από τα ευρήματα είχε έναν οδοντωτό τροχό ενσωματωμένο και εμφανείς επιγραφές με αστρονομικούς όρους

Μια περιοδική έκθεση που έγινε στο Εθνικό Αραιολογικό Μουσείο και αφορούσε στην πρώτη παρουσίαση του συνόλου των αρχαιοτήτων, οι οποίες ανελκύσθηκαν κατά τα έτη 1900-1901 και 1976 από το περίφημο Ναυάγιο των Αντικυθήρων, νοτίως της Πελοποννήσου είχε τεράστια επιτυχία.

Το αρχαίο ναυάγιο χρονολογείται στο 60-50 π.Χ. περίπου, ενώ το φορτίο του χρονολογείται από τον 4ο έως και τον 1ο αιώνα π.Χ. Η μελέτη του φορτίου θα προσθέσει μια σημαντική μαρτυρία για το θαλάσσιο εμπόριο και τη διακίνηση έργων ελληνικής τέχνης στο τέλος της ελληνιστικής εποχής και της δημοκρατικής περιόδου της Ρώμης.

Για την παρακολούθηση της εκδήλωσης, στις 4μ.μ δεν απαιτείται δήλωση συμμετοχής. Οι ανακοινώσεις θα γίνουν στην αγγλική γλώσσα.