Ο οικισμός  Δόκανα

Οικισμός στο κέντρο των Κυθήρων. Η περιοχή, χωρίς να διευκρινίζεται αν κατοικείται, αναφέρεται στη διανομή των Βενιέρων από τον 14ο αι.[1]. Η θέση του οικισμού στο κέντρο του νησιού και κοντά στους δύο παλαιούς κύριους δρόμους σύνδεσης των οικισμών με τα κάστρα και τα λιμάνια[2] οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η περιοχή πρέπει να κατοικείται από παλιά, δεν έχουμε όμως σαφείς ενδείξεις για κάτι τέτοιο πριν από τον 17ο αι. Στη διανομή των Βενιέρων δεν διευκρινίζεται αν πρόκειται για κατοικημένο χώρο, καθώς το τοπογραφικό σημείο που αναφέρεται για τα Δόκανα είναι ένα χωράφι καλλιεργημένο με σιτηρά, όπως αποδίδεται ο όρος ara (Va alla Docana all’ ara, όπως αναφέρεται το όριο).

Από την περιοχή αυτή αναφέρεται να προέρχεται αγγείο από την αρχαιότητα που βρίσκεται στο Μουσείο Κυθήρων, καίτοι στην περιοχή δεν έχουμε διαπιστωμένη αρχαιολογική τοποθεσία[3].

Όσον αφορά την ονομασία υπάρχουν ποικίλες ερμηνείες[4]. Επειδή η ονομασία εμφανίζεται από πολύ παλαιά θεωρούμε ότι είναι Βυζαντινή, το όνομα όμως συναντάται από την αρχαιότητα. Δόκανα ήταν δύο παράλληλοι δοκοί συνδεδεμένοι με δύο εγκάρσιες κατά το άνω και κάτω άκρον, σύμβολον των Διοσκούρων στη Σπάρτη. «Τὰ παλαιὰ τῶν Διοσκούρων ἀφιδρύματα οἱ Σπαρτιάται δόκανα καλοῦσι. ἐστι δὲ δύο ξύλα παράλληλα δυςὶ πλαγίοις ἐπιζευγμένα». Δόκανο(ν) επίσης αναφέρεται η δοκός σε μεσαιωνικά κείμενα, ενώ στα νεότερα ελληνικά δόκανον ονομάζεται η παγίδα για σύλληψη αγρίων ζώων[5].

Εκτός, όμως, από τα παραπάνω έχουμε στα νεότερα χρόνια και τη λέξη δοκάνα, που σημαίνει εργαλείο, που το έσερναν ζώα και το οποίο έσπαζε τους σβώλους και ισοπέδωνε το έδαφος. Ήταν ένα χοντρό ξύλο με σίδερα ή κοφτερές πέτρες καρφωμένα στην κάτω πλευρά του. Πολλές φορές, όταν το χρησιμοποιούσαν έβγαινε επάνω άνθρωπος για να δίνει στο μηχανισμό βάρος. Ένας τέτοιος μηχανισμός εκτίθεται στη Μονή Λειμώνος της Μυτιλήνης. Στα Κύθηρα ο ίδιος περίπου μηχανισμός ονομάζεται βολόσυρμα. Δεν είναι βέβαιο, σύμφωνα με τα παραπάνω, ποία έννοια δόθηκε στην ονομασία του οικισμού και με ποία αφορμή, είναι όμως πιθανότερη η βυζαντινή καταγωγή της ονομασίας λόγω του γεγονότος ότι εμφανίζεται και στα Κύθηρα κατά την περίοδο αυτή. Όσον αφορά την άποψη ότι στα Κύθηρα το χωριό αναφέρεται ως Δοκάνα[6] είναι εσφαλμένη, καθώς δεν υπάρχει καμία ανάλογη αναφορά.

Ως οικισμός τα Δόκανα εμφανίζονται από τις αρχές του 18ου αι. στις απογραφές των Οθωμανών[7], αλλά και σε όλες τις ενετικές απογραφές[8] του αιώνα αυτού, όπως είπαμε όμως ο οικισμός είναι σίγουρα παλαιότερος, χωρίς να αποκλείεται να κατοικείται από τον 14ο αι., όπως και ο γειτονικός οικισμός των Φρατσίων. Ο οικισμός δεν αναπτύχθηκε ποτέ σε μέγεθος πέραν λίγων οικιών, ενώ κύρια οικογένεια που κατοικεί σε αυτόν είναι αυτή με το επώνυμο Γλυτσός, πιθανόν παρωνύμιο αρχικά των Παυλάκη, κλάδου της παλαιάς οικογενείας Σαμίου. Αργότερα εγκαταστάθηκαν εκεί λίγες οικογένειες από το γειτονικό Μυλοπόταμο με το επώνυμο Καρύδης.

[1] Χρ. Μαλτέζου, Τα Κύθηρα…, σ. 28.

[2] Ο ένας δρόμος φαίνεται να ακολουθούσε περίπου παρόμοια πορεία με αυτήν του σημερινού κύριου δρόμου (Καψάλι – Αγία Πελαγία). Ο άλλος, που την εποχή της Ενετοκρατίας ήταν ίσως σημαντικότερος, ξεκινούσε από τον Αβλέμονα, περνούσε πίσω από το Παλιόκαστρο και μέσα από τα Μητάτα και κατευθυνόταν στην περιοχή ανάμεσα Δόκανα και Δρυμωνάρι στη θέση Κόλυμπος, όπου ο Βυζαντινός ναός της Αγίας Βαρβάρας και η φρυκτωρία των βυζαντινών χρόνων. Στη συνέχεια ο δρόμος κατέληγε στο κάστρο του Μυλοποτάμου.

[3] Ι. Πετρόχειλος, Τα Κύθηρα από την προϊστορική εποχή…, σ. 59.

[4] Έχει προταθεί και η ερμηνεία της λέξης από το Dogana = τελωνείο, δεν θα ασχοληθούμε όμως με την ερμηνεία αυτή, καθώς δεν εδράζεται σε ισχυρή βάση, όταν ούτε τελωνείο αναφέρθηκε ποτέ στις πηγές σε σημείο όπως αυτό ούτε η παλαιά προέλευση της ονομασίας από τον 14ο αι. ήδη δικαιολογεί παρόμοιες αυθαίρετες ερμηνείες.

[5] Δ. Δημητράκου, Μέγα Λεξικόν…, τόμ. Γ΄, σσ. 2.077, 2.078.

[6] Χαρ. Συμεωνίδης, Ετυμολογικό λεξικό…, τόμ. Α΄, σ. 483.

[7] Ευ. Μπαλτά, Η οθωμανική…, σσ. 109 και 204.

[8] Απογραφές…, τόμ. Α΄, σ. 81 και πολλαπλές αναφορές σε όλες τις απογραφές.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.