Ο οικισμός Καλαμουτάδες

Οικισμός αναφερόμενος στην απογραφή του Καστροφύλακα, ο οποίος ήταν ένας από αυτούς που δημιουργούσαν τα περισσότερα προβλήματα στην έρευνα, καθώς δεν ήταν δυνατόν να εντοπισθεί ή να ταυτισθεί με έναν από τους ήδη γνωστούς οικισμούς στα Κύθηρα. Είναι αλήθεια ότι ο Διονύσιος Πύρρος ο Θεσσαλός, όταν αναφερόταν στην απογραφή του Καστροφύλακα, είχε ταυτίσει επιπόλαια τον οικισμό αυτόν με τον αντίστοιχο οικισμό Κάλαμος, κάτι το οποίο δεν ήταν σωστό φυσικά, όπως αναφέραμε και στην εισαγωγή[1].

Το γρίφο ήρθαν να λύσουν δύο σημαντικά στοιχεία από τις πηγές. Σε συμβόλαιο του 16ου αι. (1588) αναφέρεται ο οικισμός Καλαμουτάδες και τοποθετείται στο ντιστρέτο του Αγίου Δημητρίου[2], στο οποίο υπάγονται και όλες οι άγνωστες τοποθεσίες της απογραφής του Καστροφύλακα. Παράλληλα με αυτό, η αναφορά στο ναό του Αγίου Αθανασίου, ανάμεσα στα εξωμόνια της καταγραφής του Κώδικα του επισκόπου Νεκταρίου Βενιέρη το 1697 έδωσε ένα σαφέστερο στίγμα της θέσης του οικισμού. Έτσι, ερμηνεύοντας τα στοιχεία, οι Καλαμουτάδες μπορούν να τοποθετηθούν με ασφάλεια εκεί περίπου που είναι σήμερα ο οικισμός Καστρισιάνικα. Εκείνο που δεν είναι βέβαιο είναι αν ταυτίζεται απόλυτα το όνομα του οικισμού με τα Καστρισιάνικα, δεδομένου ότι η κατάληξη της ονομασίας του οικισμού αυτού δείχνει μεταγενέστερο χρόνο και συγκεκριμένα τα τέλη του 17ου αι.

Με δεδομένο εξάλλου ότι τα αναφερόμενα χωριά στην απογραφή αυτή δείχνουν μία προχειρότητα στη σύνταξη και καταγραφή των στοιχείων της, δεν είναι απίθανο να έχουμε κι εδώ το ίδιο, αφού θεωρούμε πολύ πιθανό ότι ο οικισμός Καστρισιάνικα υπάρχει ήδη κατά την εποχή της απογραφής, απλά δεν γνωρίζουμε αν το όνομα Καλαμουτάδες συμπίπτει απόλυτα με αυτόν. Σήμερα ονομάζεται ακόμη από τους παλαιοτέρους Καλαμουτάδες η περιοχή γύρω από το νεκροταφείο του οικισμού και το ναό του Αγίου Αθανασίου, άρα η ταύτιση είναι σχεδόν βέβαιη. Το γεγονός ότι ο Άγιος Αθανάσιος αναφέρεται ως εξωμόνιο στην καταγραφή του Κώδικα Νεκταρίου Βενιέρη δεν αναιρεί την υπόθεση, απλά δείχνει ότι βρίσκεται και τότε έξω από τον οικισμό, όπως είναι και σήμερα. Ενοριακός ναός στα Καστρισιάνικα είναι ο Άγιος Αντώνιος. Είναι γνωστό ότι το βυζαντινό επώνυμο Καστρίσιος αναφέρεται στα Κύθηρα τουλάχιστον από τις αρχές του 14ου αι., ενώ λίγο αργότερα εντοπίζεται στον οικισμό Μεσοχωρίο, ο οποίος, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, βρίσκεται στο Μυλοπόταμο, εάν βέβαια δεχθούμε ότι η γραφή Castrigo οδηγεί στο Καστρίσιος, όπως είναι το πιθανότερο[3].

Ανεξάρτητα, πάντως, από την ύπαρξη ή μη οικισμού στη θέση των σημερινών Καστρισιανίκων, αλλά και από την ονομασία την οποία αυτός πιθανόν να είχε, η ταύτιση των Καλαμουτάδων με τα Καστρισιάνικα είναι βέβαιη σύμφωνα με τις πηγές, ο δε σημερινός οικισμός, που βρίσκεται πολύ κοντά στην Παλιόχωρα, θα ήταν σίγουρα μία από τις θέσεις που θα επέλεγαν οι κάτοικοί της μετά την καταστροφή, ακόμα κι αν αυτός δεν προϋπήρχε της καταστροφής. Μάλιστα, πολύ κοντά από τον οικισμό αναφέρεται ότι περνούσε ο παλαιότατος δρόμος που ξεκινούσε ή διερχόταν από τα Μητάτα και κατέληγε στην Παλιόχωρα. Μέρος από το λιθόστρωτο και τα πρανή του δρόμου αυτού έχουν μείνει μέχρι τις μέρες μας στην πυκνή βλάστηση κοντά στον οικισμό.

Όσον αφορά την ονομασία, αυτή φαίνεται να προέρχεται από επώνυμο ή παρωνύμιο Καλαμουτάς, το οποίο με τη σειρά του πρέπει να έχει επαγγελματική προέλευση (πιθανόν αυτός που κατασκευάζει καλαμωτές). Πάντως τέτοιο επώνυμο ή παρωνύμιο δεν έχει επισημανθεί στα Κύθηρα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχε σε παλαιότερες εποχές.

[1] G. Leontsinis, The island…, p. 192.
[2]ΙΑΚ, Κατάστιχο Δημ. Φάναρη, βιβλ. 1, φ. 89r. Ευχαριστώ θερμά την κυρία Ελένη Χάρου για την υπόδειξη και τον κ. Μαν. Δρακάκη για την αποστολή του εγγράφου. (Ήδη δημοσιευμένο εις Ελ. Χάρου-Κορωναίου – Εμμ. Δρακάκης, Δημήτριος Φάναρης νοτάριος…, σ. 242. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο συμβαλλόμενος στην πράξη ονομάζεται Καστρήσιος!)
[3] Χρ. Μαλτέζου, Τα Κύθηρα….σ. 10 και Diplomatari…, σ. 183.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.