Ο οικισμός  Λογοθετιάνικα

Τα Λογοθετιάνικα δεν είναι στην ουσία οικισμός, αλλά σύνολο οικισμών με τη σημερινή σημασία που δίνουμε στην έννοια, στο παρελθόν όμως φαίνεται ότι αποτελούσαν και αυτά έναν απλό οικισμό, τον οικισμό της οικογενείας Λογοθέτη. Σήμερα τα Λογοθετιάνικα συμπεριλαμβάνουν, εκτός από τον ομώνυμο οικισμό, τους οικισμούς: Κουσουνάρι, Γουρία, Κατσουλιάνικα, Χριστοφοριάνικα και Πρινιάδικα, ενώ στο ίδιο σύνολο εντάσσονται και οι πλέον απομακρυσμένοι οικισμοί Ντουριάνικα, Περλεγκιάνικα και Λιανιάνικα, παρόλο που αυτοί στο παρελθόν αποτελούσαν τον οικισμό Μαγγουνάδες. Είναι αλήθεια ότι δεν είναι εύκολο να ενταχθούν όλοι αυτοί οι οικισμοί σε έναν, αφού από ιστορική σκοπιά διέφεραν πάντα, σήμερα όμως δεν γίνεται κανένας διαχωρισμός, λόγω της υπαγωγής όλων αυτών των οικισμών στην κοινότητα Λογοθετιανίκων.

Αν δούμε τον οικισμό από την ιστορική του σκοπιά μπορούμε να χαρακτηρίσουμε Λογοθετιάνικα τον αρκετά εκτεταμένο από παλιά οικισμό γύρω από το παλαιό μοναστήρι και αργότερα ναό των Καθολικών του Αγίου Μαρτίνου, που γνωρίζουμε σήμερα ως ναό του Αγίου Μηνά. Έχουμε εξηγήσει τη διαδικασία πρόσκτησης του ονόματος της κυρίαρχης οικογενείας των οικιστών ενός τόπου με την προσθήκη της κατάληξης -ιάνικα και το ίδιο έχουμε και στη συγκεκριμένη περίπτωση. Η βυζαντινή οικογένεια Λογοθέτη, η οποία κατά την παράδοση ζούσε στον Άγιο Δημήτριο (Παλιόχωρα), εγκαταστάθηκε στην περιοχή αυτή, η οποία ονομάστηκε Λογοθετιάνικα από το επώνυμο της οικογενείας. Η οικογένεια αυτή έχει βεβαιωμένη παρουσία στα Κύθηρα τουλάχιστον από τον 15ο αιώνα.

Advertisement

Πολύ αργότερα, κατά τον 18ο αι., θα παρατηρήσουμε μία μεγάλη σειρά οικογενειών με το ίδιο ονοματεπώνυμο, κάτι που θα οδηγήσει σε χρήση παρωνυμίων, τα οποία πολύ γρήγορα θα γίνουν επώνυμα και θα αντικαταστήσουν το αρχικό. Μάλιστα αναφέρονται κάποια από αυτά να δημιουργούν και τις ονομασίες νέων οικισμών, κοντά στον αρχικό (βλ. Μαυριγιάννικα, από το παρωνύμιο Μαυρίγιαννης, που δεν επεκράτησε τελικά και Κατσουλιάνικα, από το παρωνύμιο Κατσούλης). Όσον αφορά τα ίδια τα Λογοθετιάνικα, δεν έχουμε καμία σαφή μαρτυρία για την ονομασία που είχαν πριν, έχουμε αναπτύξει όμως μία σειρά συλλογισμών, που μας δίνουν το δικαίωμα να υποστηρίζουμε, βάσιμα πιστεύουμε ότι αρχική ονομασία του οικισμού ήταν Πλάτανος. Αυτή εξακολουθεί να είναι και σήμερα η παλαιά ονομασία κεντρικού σημείου του οικισμού, ενώ συμπίπτει και με την ονομασία Πλάτανος της απογραφής του Καστροφύλακα.

Ο εντοπισμός συμβολαίου[1] του 16ου αι., στο οποίο συμβαλλόμενοι και συμπλησιαστές είναι οι Ιωάννης Λογοθέτης Τζαρουχάς, Γιώργης Λογοθέτης Λιτζέρης και Βασίλης Κομηνός, αφορά δε χωράφι στη θέση Πλατάνι, μας δίνει το δικαίωμα να πιστεύουμε ότι η τοποθεσία αυτή είναι δίπλα στα σημερινά Λογοθετιάνικα, στην ομώνυμη θέση. Όλα αυτά πολύ δύσκολα μπορεί να θεωρηθούν απλές συμπτώσεις, σε συνδυασμό δε με όσα αναφέρουμε στην Εισαγωγή για τον Καστροφύλακα θεωρούμε ότι τα σημερινά Λογοθετιάνικα πρέπει να είναι ο Πλάτανος του 16ου αι.

Παλαιότερες αναφορές στην περιοχή δεν έχουμε, πλην αυτής για τις γειτονικές Μαγγουνάδες που αναφέρονται από τον 14ο αι., ενώ και οι ναοί στην περιοχή όπου τα σημερινά Ντουριάνικα οδηγούν στο συμπέρασμα για πρώιμη κατοίκηση, τουλάχιστον στη γειτονική περιοχή. Η περιοχή φαίνεται να είναι από τις πρώτες, τουλάχιστον με όσα γνωρίζουμε από τις πηγές, που παίρνει το όνομα με την κατάληξη -ιάνικα, αφού υπάρχει σχετικά αναφορά από το 1700. Αν η αναφορά αυτή θεωρηθεί ακριβής, καθώς το πρωτότυπο έγγραφο βρισκόταν στη Σμύρνη[2] και χάθηκε με την Καταστροφή του 1922, όπως και πολλά άλλα πολύτιμα στοιχεία της Κυθηραϊκής ιστορίας, τότε θα έχουμε μία από τις πρώτες αναφορές στις πηγές για οικισμό με την κατάληξη αυτή. Το έγγραφο αναφέρεται στο ιδιοκτησιακό καθεστώς του Αγίου Μαρτίνου (= Αγίου Μηνά) και αναφέρονται σε αυτό μέλη της οικογενείας Λογοθέτη[3].

Στη γνωστή διανομή των Βενιέρων (14ος αι) αναφέρονται αρκετές περιοχές που ανήκουν στα Λογοθετιάνικα, έχει όμως ενδιαφέρον η αναφορά στους ναούς της Αγίας Μαρίνας (σημερινό Σταυλί, στα Β, κοντά στον Ποταμό) και του Αγίου Λευτέρη Δ στην ομώνυμη παραλία[4]. Οι αναφορές αυτές δείχνουν ότι η περιοχή πρέπει να είχε κάποιας μορφής κατοίκηση από τις αρχές του 14ου αι., ίσως και παλαιότερα, όπως γράφουμε σχετικά και στα Ντουριάνικα.

Στις ενετικές απογραφές των Κυθήρων τα Λογοθετιάνικα οριοθετούνται πάντα γύρω από το ναό του Αγίου Μαρτίνου ή Αγίου Μηνά, όπως αναγράφεται και με τις δύο μορφές[5]. Ο οικισμός ήταν από αυτούς που επλήγησαν περισσότερο από τα μεταναστευτικά ρεύματα του 19ου και του 20ού αι με αποτέλεσμα ολόκληρα οικιστικά συγκροτήματα να ερημώσουν εντελώς. Τώρα υπάρχει κι εδώ τάση επιστροφής με επανεγκατάσταση λίγων από τους απογόνους των παλαιών κατοίκων. Εκείνο που χαρακτηρίζει σήμερα τον ονοματολογικό χάρτη της περιοχής είναι ότι το κυρίαρχο επώνυμο Λογοθέτης, το οποίο είχε δώσει το όνομα στον οικισμό αντιπροσωπεύεται πλέον από ελάχιστα άτομα και τείνει να εξαφανισθεί, όπως έγινε με άλλα επώνυμα σε ανάλογες περιπτώσεις (βλ. Αρώνης στα Αρωνιάδικα, Βιάρος στα Βιαράδικα, Κοντολέων στα Κοντολιάνικα).

[1] Εμμ. Δρακάκης, Εμμ. Κασιμάτης…, σ. 361.

[2] Διον. Αλβανάκη, Κυθηραϊκή επετηρίς, τεύχος Α΄, 1909, σ. 117.

[3] Οι άγιοι Μαρτίνος των Καθολικών και Μηνάς των Ορθοδόξων εορτάζουν την ίδια μέρα και είναι και οι δύο στρατιωτικοί άγιοι. Η αναφορά στα Λογοθετιάνικα ήδη από τον 16ο αι. σε άγιο Μαρτίνο δείχνει, πιθανόν, ότι και ο ναός αυτός, εκτός του ομωνύμου στη Χώρα, ανήκε αρχικά στο καθολικό δόγμα. Περισσότερα για το θέμα στην αναλυτική μελέτη της Μαρ. Πατραμάνη, «Ορθόδοξοι και Καθολικοί στα Κύθηρα», εις Νόστος, τόμ. 4. Ειδικά για τον άγιο Μηνά στα Λογοθετιάνικα, βλ. σ. 210.

[4] Για το πρώτο όριο βλ. Χρ. Μαλτέζου, Τα Κύθηρα…, σ. 28. Για το δεύτερο επίσης στο ίδιο, σ. 26, αλλά και στην Εισαγωγή του παρόντος.

[5] Ως άγιος Μηνάς αναφέρεται στις ενετικές απογραφές των ετών 1724 και1772 και ως άγιος Μαρτίνος σ’ αυτές των ετών 1721, 1753, 1784 και 1788.