Ο οικισμός  “Καψοχειλάδες”

Με την ευκαιρία του εορτασμού του Αγίου Γεωργίου στις 3 Νοεμβρίου και του ενδιαφέροντος φωτορεπορτάζ του φίλου Γιώργου Λουράντου και της ακούραστης Ειρήνης Βενέρη-Τραβασάρου, κάνουμε αυτό το αφιέρωμα σήμερα στο μικρό οικισμό, ο οποίος είναι τώρα γνωστός ως Κατελουζιάνικα, είναι όμως από τους λίγους οικισμούς στα Κύθηρα για τους οποίους έχει μείνει και στις γραπτές, αλλά και στις προφορικές πηγές η παλαιότερη ονομασία του, η οποία κατά τις υπάρχουσες ενδείξεις έρχεται από τα Βυζαντινά χρόνια.

Μικρός οικισμός στο Λειβάδι, ο οποίος αναφέρεται χωριστά, καθώς η ονομασία του φαίνεται να προέρχεται από τη βυζαντινή εποχή. Στα Κύθηρα δεν έχει επισημανθεί επώνυμο ή παρωνύμιο Καψοχειλάς, είναι όμως γνωστό ότι επώνυμα του είδους αυτού ήταν πολύ συνηθισμένα στη Βυζαντινή εποχή. Ο μικρός οικισμός βρίσκεται στο δρόμο που συνδέει το Λειβάδι με το Στραπόδι και σήμερα ονομάζεται Κατελουζιάνικα από το παρωνύμιο ενός κλάδου της οικογενείας Λευθέρη, που είναι η κυρίαρχη και ανιχνεύεται στον ίδιο αυτό χώρο τουλάχιστον από τα τέλη του 15ου αι.[1]. Από τον 16ο αι. ανιχνεύεται και η ονομασία Καψοχειλάδες[2] στις πηγές, ενώ για ένα μικρό χρονικό διάστημα στις αρχές του 18ου αι. ο οικισμός αποτέλεσε ξεχωριστή ενορία, μάλλον με μικρή ομάδα προσφύγων από τον Κρητικό πόλεμο που είχε καταφύγει πιθανόν στο μικρό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, το οποίο η παράδοση αναφέρει ότι ήταν κάποτε γυναικεία μονή. Ίσως και η αναφορά στη διαθήκη του Τζ. Καλούτση το 1685, που αναφέρεται σε δυσανάγνωστη λέξη με τα στοιχεία [Καψα]λάδες να εννοεί Καψοχειλάδες, καθώς Καψαλάδες, όπως συμπληρώθηκε, δεν αναφέρονται στα Κύθηρα ως τοπωνύμιο[3]. Ο ναός του Αγίου αναφέρεται επίσης από τον 16ο αι. και πιθανολογείται ότι ο οικισμός είναι παλαιότερος.

Όσον αφορά την ονομασία υπάρχουν και αναφορές με τη μορφή Κοψοχειλάδες[4] και έχει ενδιαφέρον, καθώς παρόμοια ονομασία οικισμού αναφέρεται και στην Κέρκυρα, όπου κυριαρχούν τα ονόματα οικισμών με κατάληξη -άδες, όπως πολλές από τις παλαιότερες στα Κύθηρα. Σε κάποια έγγραφα της ίδιας περίπου εποχής αναφέρεται και ως Χαρκιάδικα από το παρωνύμιο Χαρκέας ενός κλάδου της οικογενείας Λευθέρη[5]. Όσον αφορά το ναό, η κτηριακή του κατάσταση δείχνει να είναι νεότερος, επομένως πρέπει να έχει επισκευασθεί ή οικοδομηθεί εκ νέου. Μέχρι τα μέσα του 20ού αι. ήταν στο χώρο εμφανή τα ίχνη περισσότερων κτηριακών εγκαταστάσεων και εμφανή κτηριακά ίχνη περιβόλου που δικαιολογούν την ύπαρξη μικρής μονής, όπως εξ άλλου αναφέρεται (convento) στις Ενετικές απογραφές του 18ου αι.[6]. Από τον 18ο αι. περίπου αναφέρεται ότι ο ναός ανήκει στην οικογένεια Δουρέντε[7], όμως, στα τέλη του 19ου αι. περιέρχεται στην οικογένεια Λεβούνη και αργότερα σε κλάδο των Λευθέρη. Οι διαδοχικές μεταβολές στον μικρό οικισμό και στην ιδιοκτησία του ναού, που σήμαινε και την ιδιοκτησία μεγάλων εδαφικών εκτάσεων στη γύρω περιοχή, δεν έχουν αλλάξει την κατάσταση στις οικογένειες Λευθέρη, οι οποίες παραμένουν στην περιοχή αυτή επί πέντε, τουλάχιστον, αιώνες.

[1] Ανδρ. Μαζαράκης, Η Αδελφότητα…, σ. 25.
[2] Ό.π., σ. 80.
[3] Δ. Ανδριτσάκη-Φωτιάδη – Μ. Πετρόχειλος, Κυθηραϊκά Μελετήματα…, σ. 70.
[4] Ληξιαρχικά βιβλία Κυθήρων, Ενορία Αγ. Ιωάννου Προδρόμου Στραποδίου, σ. 54 και Ανδρ. Μαζαράκης, Η Αδελφότητα…, βλ. ευρετήριο.
[5] Ανδρ. Μαζαράκης, Η Αδελφότητα…, σ. 81και Ευ. Μπαλτά, Η οθωμανική…, σ. 75.
[6] Απογραφές…, τόμ. Α΄ (1721), σ. 41.
[7] Ανδρ. Μαζαράκης, Η Αδελφότητα…, σ. 147.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.