Ο οικισμός Σταθιάνικα

Οικισμός πλησίον και ΒΑ των Καρβουνάδων, ο οποίος αναφέρεται στις πηγές από τις αρχές του 18ου αι. Σύμφωνα με συμβόλαια αγοραπωλησίας κτημάτων, αλλά και παρωνύμια μελών της οικογενείας Στάθη, τα οποία έχουν μείνει ως τις μέρες μας σε τοπωνύμια, ο σπιτότοπος των Στάθη στη σημερινή θέση του πρέπει να είναι παλαιότερος από τον 16ο αι., αφού οικογένειες με το επώνυμο αυτό ανιχνεύονται στα Κύθηρα από τον 15ο αι., ενώ στην Κρήτη, από την οποία πιθανότατα προέρχεται, το επώνυμο ανιχνεύεται από τον 13ο αι.^[1].

Σύμφωνα με πηγές του 16ου αι. η οικογένεια Στάθη περιλαμβάνεται ανάμεσα σε αυτές που είχαν σημαντικό ρόλο στα Κύθηρα την εποχή αυτή, άρα ανήκαν στις ισχυρές^[2], καίτοι ποτέ δεν αναφέρονται να κατέχουν τίτλους ευγενείας. Πρέπει να συγκαταλεγόταν και αυτή η οικογένεια ανάμεσα σε αυτές που κάλεσαν οι Βενιέρ στα Κύθηρα στα μέσα του 14ου αι., για να ενισχύσουν τον πληθυσμό παρέχοντας φορολογικές απαλλαγές. Ίσως γι’ αυτόν το λόγο πολλές κυθηραϊκές οικογένειες που βρίσκονται στα Κύθηρα τον 15ο αι., δεν αναφέρονται ανάμεσα στους παροίκους (βιλλάνους) των Βενιέρ, αλλά θεωρούνται ελεύθεροι αγρότες. Ανάμεσα στις οικογένειες αυτές είναι και η οικογένεια Στάθη, όπως οι Καλλίγεροι, οι Δευτερέβοι, οι Γεωργά κ.ά.

Είναι ενδιαφέρον ότι οι πλείστες από αυτές τις οικογένειες εξακολουθούν να αναφέρονται και σήμερα ανάμεσα στις οικογένειες που βρίσκονται στα Κύθηρα και τη διασπορά τους, ενώ έχουν αφήσει ως κληρονομιά στο διηνεκές τους παλαιούς τους σπιτότοπους, που εξελίχθηκαν στους σημερινούς οικισμούς με το όνομά τους. Στις πηγές του 16ου αι. οι λίγες αναφορές σε θέσεις περιουσιακών στοιχείων γίνονται με την ένδειξη Καρβουνάδες, δεν πρέπει, επομένως, να είναι η ονομασία Σταθιάνικα παλαιότερη από τις λοιπές αναφορές με την κατάληξη -ιάνικα, δηλαδή πριν από τον 17ο αι. Είναι όμως άγνωστο ποία ονομασία καθορίζει τη θέση Σταθιάνικα για το πριν του 17ου αι. χρονικό διάστημα δεδομένου ότι υπήρχε παρουσία στο χώρο αυτόν της οικογενείας και πριν από την εποχή αυτή. Όπως έχουμε αναφέρει σε ανάλογες περιπτώσεις πρώτα εμφανίζεται η κατοχή περιουσιακών στοιχείων κάποιας οικογενείας σε ένα τόπο και ακολουθεί η κατοικία για τους γνωστούς λόγους της έλλειψης ασφάλειας σε πολλές περιοχές του νησιού πριν από τον 18ο αι. Εδώ, όμως, έχουμε σαφείς ενδείξεις κατοίκησης στον πλησιέστατο οικισμό των Καρβουνάδων από τον 14ο αι., έτσι ώστε να πιθανολογούμε κατοίκηση και στα Σταθιάνικα και πριν από τον 17ο-18ο αι., οπότε θεωρείται βέβαιη.

Δεν πρέπει να διαφεύγει εξάλλου της προσοχής ότι ο οικισμός αυτός βρίσκεται ανάμεσα στους οικισμούς Καρβουνάδων και Φρατσίων, που είναι σίγουρα παλαιότεροι του 14ου αι., αλλά και Αγίου Ηλία, ο ομώνυμος ναός του οποίου αναφέρεται επίσης ως μεσαιωνικός. Δυστυχώς δεν υπάρχουν στοιχεία για το ναό του Αγίου Ευσταθίου, ο οποίος δεν είναι παλαιότερος του 17ου αι., χωρίς όμως να γνωρίζουμε αν χτίστηκε και αυτός πάνω σε παλαιότερο, όπως πολλοί άλλοι στα Κύθηρα. Στην οθωμανική απογραφή του 1715 ο ναός αναφέρεται ως ενοριακός στα Σταθιάνικα (Istatyanika,όπως αναφέρονται), όπως και σε όλες τις Ενετικές απογραφές του 18ου αι., με την οικογένεια Στάθη να είναι κυρίαρχη στον οικισμό, αλλά και την ισχυρή παρουσία των οικογενειών Καλοκαιρινού, από τις γειτονικές Αλεξανδράδες και Λεονταράκη από τα Φράτσια. Αυτές εμφανίζονται στον οικισμό από τις αρχές του 18ου αι. η πρώτη^[3] και λίγο αργότερα η δεύτερη^[4], έτσι ώστε η παρουσία των δύο αυτών οικογενειών στα Σταθιάνικα να θεωρείται ότι γίνεται την ίδια περίπου εποχή, σίγουρα λίγα χρόνια ενωρίτερα από τον πρώτο εντοπισμό τους στις πηγές.

Εννοείται ότι η ονομασία του οικισμού προέρχεται από το επώνυμο Στάθης των οικιστών του και αυτό από το βαφτιστικό Ευστάθιος.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία. 

[1] Για το επώνυμο Στάθης βλ. Εμμ. Καλλίγερος, Κυθηραϊκά επώνυμα…, σσ. 637 επ. Η σχέση με την Κρήτη αποκαλύπτεται και σε έγγραφο του 16ου αι. σύμφωνα με το οποίο ο Γεώργιος Στάθης Τριγονάς του ποταί Δημήτρη ευρησκόμενος εις το νησήν της Κρήτης πωλεί ένα χωράφι στη «Λαγκάδα της κερα Ρήνης» στις 30 Ιανουαρίου 1586. Ελ. Χάρου-Κορωναίου – Εμμ. Δρακάκης, Δημήτριος Φάναρης νοτάριος…, σ. 98.

[2] Κ. Τσικνάκης, «Από την Κρήτη στα Κύθηρα. Η οικογένεια Κασιμάτη», ανάτυπο από τα Πρακτικά του Η΄ Διεθνούς Πανιονίου Συνεδρίου, τόμ. ΙΙΙ, σ. 12.

[3] Ευ. Μπαλτά, Η οθωμανική…, σ. 194.

[4] Απογραφές…, τόμ. Α΄, σ. 63