Ο οικισμός Στραπόδι

Οικισμός σε λόφο στο Ν τμήμα των Κυθήρων, ο οποίος χωρίζεται σε δύο μέρη, το Άνω και το Κάτω Στραπόδι. Στο δεύτερο βρίσκεται ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, ο οποίος αναφέρεται να έχει ανεγερθεί το 1570, χωρίς να γνωρίζουμε και στην περίπτωση αυτή αν στην ίδια θέση υπήρχε προηγουμένως άλλος ναός. Η διατύπωση της κτητορικής επιγραφής, η οποία έχει διασωθεί, δείχνει ότι τότε ανηγέρθη ο ναός για πρώτη φορά^[1], ενώ ανεκαινίσθη εκ βάθρων το 1868. Είναι γνωστό ότι στον οικισμό αυτόν κατοικούν οικογένειες των Καλλίγερων των Κυθήρων, επώνυμο που βρίσκεται στα Κύθηρα με τη μορφή αυτή από τον 15ο αι. και με τη μορφή Καλεγκάριους, η οποία θεωρείται ως αρχική εμφάνιση του επωνύμου αυτού, από τις αρχές του 14ου αι.

Σύμφωνα με άλλη πληροφορία οι πρώτοι Καλλίγεροι έφθασαν στα Κύθηρα από την Κρήτη έπειτα από την προσπάθεια των Βενιέρων το 1350 να εγκαταστήσουν νέες οικογένειες στο νησί παρέχοντας φορολογικές απαλλαγές^[2]. Ίσως σ’ αυτό οφείλεται ότι δεν αναφέρονται κατά τον 15ο αι. ανάμεσα στους παροίκους, αλλά είναι ελεύθεροι αγρότες, όπως οι Δευτερέβοι, οι Στάθη κ.α. Το Στραπόδι αναφέρεται σε όλες τις πηγές από τον 16ο αι. και μετά, είναι, επομένως, βέβαιο ότι η κατοίκηση σε αυτό είναι προγενέστερη της εποχής αυτής.

Στο Άνω Στραπόδι υπάρχει ο μικρός ναός του Αγίου Μηνά στη θέση «στου Φιλίου»^[3], στην οποία αναφέρεται περιορισμένη κατοίκηση επίσης κατά τον 16ο αι. Η αναφορά σε επιγραφή στο ναό αυτόν, που σωζόταν τον 19ο αι. και αναφέρει χρονολογία 1040, πρέπει να προέρχεται από εσφαλμένη ανάγνωση ή, πιθανότερα, η επιγραφή να ήταν ελλιπής^[4]. Η ενορία του Αγ. Ιωάννου αναφέρεται τόσο στην Οθωμανική απογραφή του 1715, όσο και στις Ενετικές απογραφές του 18ου αι. Στην Οθωμανική απογραφή στην ενορία απογράφονται και οι κάτοικοι στο γειτονικό Μανιτοχώρι και στον οικισμό του Τσικαλαρία ή Τσικαλάρι, όπως τον αναφέρουν οι Οθωμανοί^[5].

Άλλος σπιτότοπος του Στραποδίου, που κατοικείται και αυτός από Καλλίγερους και αργότερα από Χάρους από το γειτονικό Μανιτοχώρι, είναι η Μερτολαγκάδα ΝΑ του Στραποδίου, η οποία αναφέρεται να κατοικείται κατά τον 19ο αι. Σημαντικό σημείο στη ζωή του οικισμού στο Στραπόδι είναι η μετακίνηση μέρους των κατοίκων προς τον Κάλαμο, στα τέλη του 18ου-αρχές 19ου αι. Η μετακίνηση αυτή αποτελεί μία εξαίρετη απόδειξη των μεταβολών στην κατοίκηση και τη μετακίνηση μέρους του πληθυσμού σε νέους οικισμούς, που στα αρχικά στάδια ήταν απλοί σπιτότοποι.

Εδώ, Καλλίγεροι από το Στραπόδι και Μεγαλοκονόμοι από το Λειβάδι, εγκαταστάθηκαν στον Κάλαμο, αρχικά σε προσωρινή μορφή, όπως αποδεικνύει το γεγονός ότι σε μεγάλο μέρος του 19ου αι. οι Καλλίγεροι του Καλάμου, δήλωναν τις ληξιαρχικές τους πράξεις στην ενορία «τους» στον Άγιο Ιωάννη στο Στραπόδι, στο νεκροταφείο του οποίου γίνονταν και οι ταφές των νεκρών τους. Προφανώς, μετά την αποκατάσταση συνθηκών ασφαλείας με το τέλος των πειρατικών επιδρομών, άρχισε σιγά-σιγά η μετακίνηση για την καλλιέργεια των εύφορων εδαφών της περιοχής, όπως έγινε σε όλο το νησί, δεν είχε όμως αποκοπεί πλήρως ο δεσμός με τον πρώτο οικισμό, ασφαλώς από το φόβο νέων επιδρομών και ανάγκη ίσως για νέες μετακινήσεις αργότερα (βλ. σχετικά στη λέξη Κάλαμος).

Ενδιαφέρον έχει και η ετυμολογική προσέγγιση της δυσερμήνευτης λέξης Στραπόδι, η οποία, έτσι όπως γράφεται, δεν σημαίνει τίποτα. Δεν υπάρχει καμία ερμηνεία, αλλά η διατήρηση της παλιάς αυτής ονομασίας και η μη μετατροπή της με τη γνωστή κατάληξη -ιάνικα και το όνομα της κυρίαρχης οικογενείας, που εδώ, όπως και στις Καλοκαιρινές, ήταν απόλυτη, μας οδηγεί στη σκέψη ότι πρόκειται για παλαιά, πιθανόν βυζαντινή ονομασία, η οποία έχει υποστεί παραφθορά από παλαιότερες εποχές. Πιστεύουμε πιθανή μία περίπτωση παρόμοια με το τοπωνύμιο Στραβοπόδι της Αργολίδος, το οποίο θεωρείται πολύ παλαιό, στα νεότερα, όμως, χρόνια έχει μετατραπεί σε Σταυροπόδι. Κατά παρόμοια διαδικασία ίσως να είχαμε και στη συγκεκριμένη περίπτωση του Κυθηραϊκού οικισμού την παραφθορά της λέξης Στραβοπόδι ή Σταυροπόδι και τη μετατροπή της, με φωνητική οικονομία, σε Στραπόδι.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία. 

[1] Η επιγραφή αναφέρει: «Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΤΟ ΠΡΩΤΟΝ ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΕΝ ΜΑΚΑΡΙΑ ΤΗ ΛΗΞΕΙ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΚΑΛΛΙΓΕΡΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ 1570». Βλ. Ελ. Χάρου-Κορωναίου, «Ο ναός του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου Στραποδίου», εις εφημ. Κυθηραϊκά, φ. 180, Απρίλιος 2004, σ. 8,9, αλλά και Ληξιαρχικά βιβλία Κυθήρων, Ενορία Αγίου Ιωάννου Προδρόμου Στραποδίου 1687-1850, έκδοση Εμμ. Π. Καλλίγερος, Αθήνα 2001. (Η χρονολογία της επιγραφής διαβάζεται εδώ 1576.)

[2] Ι. Π. Κασιμάτης, Από την παλαιά…, σ.309. (Τα λοιπά αναφερόμενα εδώ για τους Καλλίγερους, που είναι πιθανότατο όντως να προέρχονται από την Κρήτη, δεν έχουν βάση.)

[3] Ελ. Χάρου-Κορωναίου – Εμμ. Δρακάκης, Δημήτριος Φάναρης νοτάριος…, σ. 186. Η θέση «στου Φιλίου» δεν είναι ταυτισμένη με ασφάλεια, αλλά συνάγεται από άλλα στοιχεία.

[4] Δαν. Βαρυπάτης, «Χρονικά», εις Κυθηραϊκά Τετράδια, σ. 11.

[5] Ευ. Μπαλτά, Η οθωμανική…, σ. 187.