Ο πρίγκιπας Ανδρέας «απαντά» στους επικριτές του για όσα έγιναν στην εκστρατεία προς την Άγκυρα

Ένα από τα πιο πολυσυζητημένα πρόσωπα της μικρασιατικής εκστρατείας είναι αναμφίβολα ο πρίγκιπας Ανδρέας, που γεννήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 1882 (με το Παλαιό Ημερολόγιο) στα βασιλικά ανάκτορα του Τατοΐου. Ήταν το έκτο παιδί του Γεωργίου Α’ και της βασίλισσας Όλγας.

Στον πρίγκιπα Ανδρέα αφιερώσαμε ένα άρθρο στις 29/01/2023, το οποίο είχε πολύ μεγάλη απήχηση στους αναγνώστες μας. Εκεί αναφερθήκαμε στο μοιραίο (;) λάθος του Ανδρέα, τη μετακίνηση μονάδων του Σώματός του προς τα μετόπισθεν του Α’ Σώματος με τελικό προορισμό τις θέσεις του Γ’ Σώματος Στρατού.

Αν και ουσιαστικά ο Ανδρέας δεν είχε κάνει κάτι επιλήψιμο βρέθηκε στο εδώλιο του Στρατοδικείου τον Νοέμβριο του 1922 κατηγορούμενος για απείθεια, λόγω της μετακίνησης της μονάδας του πίσω από το Α’ Σώμα Στρατού.

Λόγω της ιδιότητας του (βασιλόπαις) γλίτωσε τη θανατική καταδίκη και τιμωρήθηκε σε ισόβια υπερορία (εξορία).

Θέλοντας να αποδείξει την αθωότητά του και τα πραγματικά γεγονότα, κατά την άποψή του βέβαια, έγραψε το 1928 το βιβλίο «ΔΟΡΥΛΑΙΟΝ- ΣΑΓΓΑΡΙΟΣ 1921».

Αν και το βιβλίο είχε κυκλοφορήσει και στο παρελθόν, ήταν ελλιπές, καθώς από αυτό απουσίαζε ο πρόλογος του Ανδρέα.

Κυκλοφόρησε και πάλι σε μια προσεγμένη έκδοση από τις Εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ το 2018.

Ευχαριστούμε θερμά τον εκδότη κύριο Ιωάννη Νασιούλα για την πολύτιμη βοήθειά του και τις πρόσθετες πληροφορίες που μας έδωσε.

Τα πολιτικά «προλεγόμενα» του Ανδρέα

Ο Ανδρέας ξεκινά αναλύοντας τους λόγους που τον ώθησαν να αφηγηθεί, έστω και με μια μικρή καθυστέρηση, όσα έγιναν στη Μικρά Ασία.

Βασική αιτία ήταν η «ατιμωτική γι’ αυτόν», όπως τη χαρακτήρισε, απόφαση του επαναστατικού στρατοδικείου, με την οποία εμφανίζεται ως «εγκαταλείψας τη θέση του ενώπιον του εχθρού, ως απειθάρχητος και χωρίς τη δέουσα πείρα για διοίκηση ανωτέρας Μονάδας».

Ο Ανδρέας γράφει ότι του προκαλεί πολύ μεγάλη εντύπωση η «σιγή» συναδέλφων του που γνώριζαν την πραγματικότητα και δεν τον στήριξαν, με κάποιον τρόπο, στο δικαστήριο. Ανάμεσά τους και τους εκ των αρχηγών της Επανάστασης του 1922, Πλαστήρα και Γονατά.

Ο μόνος στρατιωτικός που τον υπερασπίστηκε στο δικαστήριο, ρίχνοντας την ευθύνη για την καταστροφή στον Παπούλα, ήταν ο Επίλαρχος (Ταγματάρχης στο Ιππικό τότε, Τεθωρακισμένα τώρα) Τσαγγαρίδης.

Ωστόσο, η επιστολή αυτή χαρακτηρίστηκε από τον Πρόεδρο του Στρατοδικείου Υποστράτηγο Νικόλαο Βλαχόπουλο ως ατομική γνώμη του Επιλάρχου.

Μετά από τριετή εξορία, ο Ανδρέας επέστρεψε στην Ελλάδα μετά το δημοψήφισμα του 1920 και έγινε Υποστράτηγος και διορίστηκε τελικά διοικητής Μεραρχίας στη Στρατιά Μικράς Ασίας.

Υπήρχε όμως έντονη αντίδραση για την τοποθέτηση του Ανδρέα, ιδιαίτερα από απότακτους αξιωματικούς. Τελικά «εφευρέθηκε» η θέση του Υπαρχηγού της Στρατιάς, η οποία όμως ήταν χωρίς καμία αρμοδιότητα.

Τελικά, ανακοινώθηκε στον Ανδρέα ότι θα του δινόταν η Διοίκηση Μεραρχίας Πεζικού, όταν βρισκόταν κάποια θέση κενή.

Μεταβαίνοντας στη Σμύρνη, ο Ανδρέας διαπίστωσε τη διαφωνία που ξεκίνησε μεταξύ του Γενικού Επιτελείου και του Επιτελείου της Στρατιάς.

Οι σχέσεις μεταξύ των Στρατηγών Δούσμανη (του Γενικού Επιτελείου) και Παπούλα (της Στρατιάς) ήταν τεταμένες. Ο Υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου Υποστράτηγος Ξενοφών Στρατηγός «έκλινε» προς τη Στρατιά, ενώ κι ο σύνδεσμος του Γενικού Επιτελείου στο Επιτελείο της Στρατιάς Συνταγματάρχης Ραγκαβής, «έκλινε» επίσης προς τη Στρατιά.

Ο Ανδρέας τελικά ανέλαβε τη διοίκηση της ΧΙΙ Μεραρχίας, η οποία όμως ήταν εντελώς παραμελημένη. Ευθύνη γι’ αυτό το γεγονός ρίχνει ο Ανδρέας στον Συνταγματάρχη Πτολεμαίο Σαρηγιάννη.

«Η Διαγωγή του Συνταγματάρχου Σαρηγιάννη κατά τα πέρα του Σαγγαρίου γεγονότα και η μαρτυρική αυτού κατάθεσς κατά την δίκην μου με ενισχύουν απολύτως εις την υπόνοιαν ην (την οποία) έχω», γράφει χαρακτηριστικά. Επαινεί στη συνέχεια τους συνεργάτες του: τον Συνταγματάρχη Γαβαλιά, τον Ταγματάρχη Καραβέλα και τον Λοχαγό Σκυλακάκη.

Στη συνέχεια, ο Ανδρέας αναφέρει ότι τον Ιούνιο του 1921 έγινε το πρώτο διάβημα των Μεγάλων Δυνάμεων (Μ. Βρετανίας, Γαλλίας και Ιταλίας) για διευθέτηση της ελληνοτουρκικής διαφοράς.

Η κυβέρνηση τότε δια του πρωθυπουργού Δ. Γούναρη και τη σύμφωνη γνώμη του Υπουργού Στρατιωτικών Θεοτόκη και του Υπουργού Εξωτερικών Μπαλτατζή, δεν δέχτηκε αυτή τη μεσολάβηση. Υπήρχε υπερβολική αισιοδοξία, η οποία βασιζόταν κυρίως στις συμβουλές του Συνταγματάρχη Σαρηγιάννη και κρυφές ενθαρρύνσεις από το εξωτερικό.

Παράλληλα ήταν σχεδόν βέβαιο ότι οποιαδήποτε ελληνική υποχώρηση στο ζήτημα της Μικράς Ασίας θα προκαλούσε εντονότατες αντιδράσεις στον λαό.

Και πάλι ο Ανδρέας κάνει μνεία στον Πτολεμαίο Σαρηγιάννη και γράφει ότι ήταν βέβαιος πως όχι μόνο θα γνώριζε την ήττα ο εχθρός, αλλά και ότι θα καταστρεφόταν εντελώς στις οχυρωμένες θέσεις του!

Ο Σαρηγιάννης θεωρείται από πολλούς ιστορικούς ως υπεύθυνος για την αποτυχημένη επίθεση του Μαρτίου 1921. Επίσης ήταν ο πλέον ένθερμος υποστηρικτής της εκστρατείες προς την Άγκυρα.

Στο πολεμικό συμβούλιο της Κιουτάχειας ο Σαρηγιάννης επέμενε ότι ο Κεμάλ είχε ήδη συντριβεί και η νίκη ήταν εξασφαλισμένη. Παρέσυρε και τους υπόλοιπους στην ατελέσφορη εκστρατεία στην Άγκυρα.

Ο δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος γράφει μεταξύ άλλων για τον Σαρηγιάννη: «Παραμένει ανεξιχνίαστος ο πραγματικός ρόλος του αξιωματικού αυτού… Ο Αλεξ. Μαζαράκης-Αινιάν αναφέρει (σελ. 311) ότι διηύθυνε κατ’ ουσίαν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά την θερινή εξόρμηση του Ελληνικού Στρατού προς ανατολάς το 1921».

Επιστρέφουμε στον πρίγκιπα Ανδρέα, ο οποίος αναφέρει στη συνέχεια, ότι αν ο εχθρός έφευγε από τις θέσεις του, ανέπαφος μαζί με τα εφόδιά του, μέχρι ποιου σημείου θα μπορούσαν να τον καταδιώξουν οι Έλληνες δια μέσου των αχανών εκτάσεων της Μικράς Ασίας;

Μέχρι το Κουρδιστάν και των συνόρων της Περσίας; Ο Ανδρέας θεωρεί ότι ακόμα και στην περίπτωση που η Ελλάδα θα είχε νέα σύνορα, είτε στη γραμμή Προύσας-Ουσάκ και νότια, είτε στον Σαγγάριο είτε στον ποταμό Άλη, δεν θα μπορούσε να τα φυλάξει επαρκώς ακόμα και με 100 χιλιάδες άνδρες.

Η «νέα» αυτή συνοριακή γραμμή είχε μήκος 500-600 χιλιόμετρα. Ο εχθρός θα παρενοχλούσε τους Έλληνες σημαντικά με τους ατάκτους (Τσέτες) κάτι που έκανε άλλωστε, και η Ελλάδα θα ήταν υποχρεωμένη να βρίσκεται σε διαρκή πόλεμο.

Ο Ανδρέας αναρωτιέται: ποιος ήταν ο σκοπός της Ελλάδας: η κατάκτηση της Μικράς Ασίας ή η διάλυση του τουρκικού κράτους; Και πώς θα γινόταν αυτή; Με ασθενείς στρατιωτικές δυνάμεις, μερική επιστράτευση (σημ.: κάποιοι έφεδροι πολεμούσαν, με διαλείμματα βέβαια, από το 1912!), χωρίς καμία οικονομική ενίσχυση και χωρίς καμία αρωγή από το εξωτερικό;

Πλέον, οποιαδήποτε υποχώρηση από ελληνικής πλευράς στο ζήτημα αυτό ήταν αδύνατη.

Οι τότε κυβερνώντες (οι φιλοβασιλικοί δηλαδή), θέλοντας και μη ανέλαβαν στους ώμους τους μια άφρονα πολιτική που κατέληξε στην καταστροφή του άλλοτε ανθούντος Ελληνισμού της Μικράς Ασίας, την αποσύνθεση του Ελληνικού Στρατού και τη συσσώρευση δεινών για το έθνος.

Κατά τον Ανδρέα, ο Ελληνικός Στρατός ενεπλάκη στη Μικρά Ασία σε άγονο και δαπανηρό αγώνα. Αρχικά, δεν υπήρχε Τουρκικός στρατός, που θα αποτελούσε αντίπαλο για τον Ελληνικό.

Υπήρχαν μόνο μερικά μικρά σώματα ατάκτων που παρενοχλούσαν τις ελληνικές δυνάμεις. Κάθε μηδαμινή και ασήμαντη συμπλοκή παρουσιαζόταν ως περιφανής νίκη του Ελληνικού Στρατού και οι διάφοροι αξιωματικοί καρπώνονταν τη σχετική δόξα.

Και ο Ανδρέας θεωρεί καθοριστικής σημασίας τις εκλογές του 1920. Γράφει ότι ο Αρχιστράτηγος Παρασκευόπουλος και ο Επιτελάρχης του Πάγκαλος, καθώς και πλήθος ακόμα αξιωματικών (Πιερράκος, Νίδερ, Ιωάννου, Πλαστήρας, Κονδύλης κ.ά.) εκβίαζαν τους στρατιώτες στο μέτωπο να ψηφίσουν υπέρ του Ελευθέριου Βενιζέλου. Μάλιστα, ο Παρασκευόπουλος απειλούσε ότι αν οι εκλογές αυτές έφερναν στην εξουσία τους φιλοβασιλικούς, θα πήγαινε στην Αθήνα, επικεφαλής 1.000 αξιωματικών και θα υποχρέωνε τον Βενιζέλο να παραμείνει στη θέση του! Τότε, συνέβηκε ένα απρόοπτο γεγονός που άλλαξε άρδην τα πράγματα.

Η Ταξιαρχία Ιππικού που βρισκόταν στον Κασαμπά, πληροφορούμενη τα αποτελέσματα των εκλογών στην Ελλάδα και τις σχεδιαζόμενες στη Σμύρνη ενέργειες, διαμήνυσε στον Αρχιστράτηγο ότι αν έκανε κάτι τέτοιο, θα κατευθυνόταν προς τη Σμύρνη, μάλιστα υπήρχαν πληροφορίες ότι είχε ήδη ξεκινήσει, για να τον υποχρεώσει να αποδεχθεί το αποτέλεσμα.

Ο Παρασκευόπουλος, μόλις έμαθε τα παραπάνω κατάλαβε ότι η Ταξιαρχία Ιππικού θα συμπαρέσυρε με τις ενέργειές της και άλλες μονάδες, κάτι που θα κατέληγε σε γενική στάση του Στρατού με ανυπολόγιστες συνέπειες και ακύρωσε τα, απαράδεκτα, σχέδιά του.

Όμως πολλοί ανώτεροι και κατώτεροι αξιωματικοί πανικόβλητοι από τις εξελίξεις εγκατέλειψαν τις Μονάδες τους και έφυγαν για την Κωνσταντινούπολη.

Σωματάρχες και κάποιοι Μέραρχοι, ζητούσαν την άμεση αντικατάστασή τους και έτρεμαν τις αντιδράσεις των εξαγριωμένων ανδρών τους. Ακόμα και ο «πολύς» Κονδύλης αποπέμφθηκε βίαια από το Σύνταγμα το οποίο διοικούσε.

Ο Αύγουστος του 1921 – Οι ελληνικές δυνάμεις

Ας δούμε πώς περιγράφει ο Π. Παναγάκος, Αντιστράτηγος ε.α., τη συγκρότηση των Μονάδων της Στρατιάς τον Αύγουστο του 1921.
α) Α’ Σώμα Στρατού, Διοικητής ο Υποστράτηγος Κοντούλης (I, II, XII Μεραρχίες) στην περιοχή νότια του Εσκί Σεχίρ.
β) Β’ Σώμα Στρατού (Πρίγκιπας Ανδρέας, V, IX, XIII Μεραρχίες), στην περιοχή Σεϊντί – Γαζή.
γ) Γ’ Σώμα Στρατού (Υποστράτηγος Πολυμενάκος, III, VI, X Μεραρχίες), στην περιοχή του Εσκί Σεχίρ.
δ) XI Μεραρχία (Υποστράτηγος Κλαδάς), στην περιοχή δυτικά του Εσκί-Σεχίρ, για ασφάλεια του αριστερού πλευρού της Στρατιάς.
ε) Νότιο Συγκρότημα Μεραρχιών (Υποστράτηγος Τρικούπης, IV Μεραρχία), στην περιοχή του Αφιόν Καραχισάρ, για ασφάλεια του δεξιού πλευρού και των νώτων της Στρατιάς.
στ) Ταξιαρχία Ιππικού (Συνταγματάρχης Νικολαΐδης) στην περιοχή Σεϊντί-Γαζή, υπό το Β’ Σώμα Στρατού.

Το Β’ Σώμα αποτελούσε το δεξιό άκρο της παράταξης. Αριστερά του το Α’ Σώμα Στρατού και αριστερά του το Γ’ Σώμα Στρατού, αποτελώντας το αριστερό τμήμα του μετώπου. Απόσπασμα της XI Μεραρχίας προέλασε βόρεια του Πουρσάκ στο αριστερό άκρο της Στρατιάς.

Η υπόλοιπη Μεραρχία παρέμεινε στις θέσεις της, ΒΔ του Εσκί-Σεχίρ. Το Νότιο Συγκρότημα Μεραρχιών δεν μετακινήθηκε, ενώ η Ταξιαρχία Ιππικού προπορευόταν του Β’ Σώματος Στρατού.

Οι νίκες που πέτυχε το Β’ Σώμα Στρατού υπό τον Πρίγκιπα Ανδρέα

Για την εκστρατεία προς την Άγκυρα έχουμε αναφερθεί εκτενώς σε άρθρο μας στις 27/11/2023. Όπως φαίνεται απ’ όσα γράφει ο Π. Παναγάκος, τις περισσότερες και εντυπωσιακότερες νίκες πέτυχε το Β’ Σώμα Στρατού, υπό τον Πρίγκιπα Ανδρέα.

Ας δούμε τις επιτυχίες αυτές:

Μεταξύ 11-14 Αυγούστου, το Β’ Σώμα Στρατού κατέλαβε το Γιαπάν και το Μαγκάλ-Νταγ. Στη συνέχεια προέλασε προς το ορεινό και βραχώδες συγκρότημα του Καλέ-Γκρότο. Μεταξύ 15-18 Αυγούστου κατέλαβε τα τελευταία αντερείσματα προ της δεσπόζουσας κορυφογραμμής του Καλέ-Γκρότο και τις τελευταίες αμυντικές θέσεις των εχθρών. Εγκαταστάθηκε σε νέα αμυντική γραμμή, που απείχε 10 χλμ. από το Καλέ-Γκρότο.

Ο Παναγάκος αναφέρει ότι οι άνδρες του Β’ Σ.Σ έξαλλοι εφορμούσαν κατά των χαρακωμάτων του εχθρού. Ο ηρωισμός τους μπορεί να συγκριθεί μόνο με αυτόν που έδειξαν οι Έλληνες κατά τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο. Οι νίκες αυτές όμως θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «πύρρειες» λόγω της απώλειας πολλών ανδρών.

Τα προβλήματα που επισημαίνει στο σύγγραμμά του ο Ανδρέας

Δυστυχώς υπήρχαν πολλά προβλήματα που παραθέτει ο Ανδρέας στο βιβλίο του. Στις 15 Αυγούστου, γράφει ότι υπήρχε έλλειψη τροφίμων.

Παρά το ότι κρέας ήταν διαθέσιμο, δεν μπορούσε να μαγειρευτεί λόγω έλλειψης ξυλείας. Η Ταξιαρχία Ιππικού δεν μπορούσε να μετακινηθεί καθώς τα άλογα είχαν εξαντληθεί και δεν υπήρχε κριθάρι για να φάνε. Βενζίνη δεν υπήρχε και τα υγειονομικά αυτοκίνητα αδυνατούσαν να κινηθούν.

Οι τραυματίες μεταφέρονταν με βουβάλια, μουλάρια και καμήλες! Δεν υπήρχε επαρκές υγειονομικό υλικό. Στο Ινλάρ-Καρατζή, όπου ήταν συγκεντρωμένοι 15.000-20.000 τραυματίες της Στρατιάς, η κατάσταση ήταν οικτρή και απάνθρωπη. Από τις 15 Αυγούστου άρχισε να παρουσιάζεται και έλλειψη πυρομαχικών.

Οι βολές πυροβολικού γίνονταν με φειδώ, σε αντίθεση με τους Τούρκους που είχαν άφθονα πυρομαχικά. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα εκατόμβες θυμάτων μεταξύ των Ελλήνων στρατιωτών του Πεζικού που επιτίθονταν στους αντιπάλους. Για το χρονικό διάστημα από 15 ως 20 Αυγούστου 1921, ο Ανδρέας γράφει, ότι οι άνδρες τρέφονταν με 1/4 μερίδας ψωμιού και λίγο ακόμα φαγητό καθημερινά.

Συνήθως, βρασμένο σιτάρι. Καύσιμη ύλη δεν υπήρχε και εκτός από κρέας δεν μπορούσε να παρασκευαστεί και πρωινό ρόφημα. Τα μισά άλογα της Ταξιαρχίας Ιππικού δεν είχαν πέταλα (!).

Οι ιππείς χρησιμοποιήθηκαν ως πεζοί στις προφυλακές. Το ηθικό των ανδρών είχε αρχίσει να κάμπτεται, όχι όμως σημαντικά. Ο ανεφοδιασμός των Μονάδων συνέχισε να είναι προβληματικός.

Για το διάστημα από 26-30 Αυγούστου, ο Ανδρέας αναφέρει: Το πρωί της 25ης Αυγούστου τον επισκέφτηκε ο Επιτελάρχης της Ταξιαρχίας Ιππικού Αντισυνταγματάρχης Παπάγος, ο όποιος του είπε ότι στην περιοχή της Ταξιαρχίας δεν υπήρχε χόρτο(δηλαδή δεν υπήρχε τροφή για τα άλογα) σε ακτίνα 10 χιλιομέτρων!

Επίσης δεν είχαν φτάσει πέταλα… Πολλά άλογα πέθαιναν από πείνα. Τα προβλήματα με την τροφή και τα πυρομαχικά συνεχίζονταν. Το εχθρικό ιππικό έκανε καθημερινά επιθέσεις που αντιμετωπίζονταν με μεγάλη δυσκολία.

Ο Ανδρέας γράφει ότι περίπου 35.000 άνδρες ήταν οι απώλειες της Ελληνικής Στρατιάς. Ο Παναγάκος όμως θεωρεί αυτόν τον αριθμό υπερβολικό και γράφει ότι οι απώλειες ήταν 1.000 αξιωματικοί και 21.000 οπλίτες.

Ήταν «μοιραίος» ο ελιγμός της Στρατιάς του Ανδρέα;

Αναφερθήκαμε στην αρχή του άρθρου στον λόγο για τον οποίο δικάστηκε ο Ανδρέας και σώθηκε χάρη στη «βασιλική» καταγωγή του από την εκτέλεση. Στις 21/8/1921 ο Αρχιστράτηγος Παπούλας έδωσε διαταγή να παραμείνει ακίνητο την επόμενη το Β’ ΣΣ για αμυντική οργάνωση ανάπαυση και εφοδιασμό.

Η κατάσταση είχε οδηγηθεί σε τέλμα. Ο Παπούλας, αντίθετος αρχικά με την εκστρατεία της Άγκυρας, την δέχτηκε εκ των υστέρων και πλέον προσπαθούσε να βρει λύσεις στο διαφαινόμενο αδιέξοδο.

Ο Ανδρέας, μέσω του Επιτελάρχη του Γαβαλιά, παλιού γνώριμου του Παπούλα, έστειλε επιστολή στον Αρχιστράτηγο όπου αναφέρει ότι είναι αβέβαιο αν αξίζει να γίνει προσπάθεια για κατάληψη της Άγκυρας, γράφει ότι ο εχθρός διαθέτει 19 Μεραρχίες χωρίς μεγάλες απώλειες, ότι η Ελληνική Στρατιά έχει χάσει πολλούς άνδρες και τελικά, λόγω των πολλών απωλειών, αν καταφέρει να φτάσει στην Άγκυρα κάποιος, αυτός θα είναι ο Παπούλας μόνος του…

Τονίζει βέβαια, ότι η κατάληψη της Άγκυρας θα ήταν πολύ σημαντική και για λόγους γοήτρου. Βλέποντας τα αδιέξοδα, ο Ανδρέας πρότεινε να γίνει «ελιγμός δια του αριστερού» και να μετακινήσει τις δυνάμεις του Β’ ΣΣ προς το Γ’ ΣΣ. Τα δύο Σώματα, θα έκαναν επίθεση στο δεξιό άκρο της τουρκικής παράταξης που ήταν ευάλωτο.

Προεξοφλώντας τη νίκη των Ελλήνων, κάτι που πράγματι ήταν πολύ πιθανό, ο Ανδρέας τόνιζε ότι έτσι οι ελληνικές δυνάμεις θα πλησίαζαν σε σιδηροδρομική γραμμή, θα εξασφάλιζαν τις συγκοινωνίες του Σαγγάριου και το Β’ ΣΣ που ήταν απομονωμένο θα ξέφευγε από κάθε κίνδυνο.

Τόνιζε ο Ανδρέας ότι πρέπει αυτή η ενέργεια να γίνει άμεσα για να μην ξεκινήσουν οι βροχές στην περιοχή.

Ο Παπούλας διάβασε την επιστολή και απάντησε στον «Αγαπητό Αλέκο (Γαβαλιά)», ότι μελετά την πρόταση και θα απαντήσει «εντός 5 ημερών».

Νέες πληροφορίες που έφτασαν στην ελληνική πλευρά (από αναγνωρίσεις αεροπλάνων και Τούρκους αυτόμολους) ανέφεραν ότι οι Τούρκοι έχουν ανασυνταχθεί και ετοιμάζουν μεγάλη επίθεση. Στις 26/8 ο Παπούλας έδωσε εντολή στο Γ’ ΣΣ να αμυνθεί μέχρι τέλους, τα δε Α’ και Β’ ΣΣ να κάνουν επιθέσεις αντιπερισπασμού. Για το σχέδιο Γαβαλιά (Ανδρέα δηλαδή) τόνιζε ότι δεν υπήρχε χρόνος για να υλοποιηθεί.

Ο Ανδρέας και ο Υποστράτηγος Κοντούλης, Διοικητής του Α’ ΣΣ θεωρούσαν ότι οι επιθέσεις δεν θα είχαν κανένα αποτέλεσμα καθώς οι Τούρκοι θα αμύνονταν επιτυχώς στα ορεινά μέρη που κατείχαν. Στις 27/8 ο Ανδρέας με τη σύμφωνη γνώμη του Επιτελείου του Α’ ΣΣ διέταξε τις βοηθητικές μονάδες του να κινηθούν πίσω από το Α’ ΣΣ με τελική κατάληξη το Γ’ ΣΣ. Θα ακολουθούσαν και οι μάχιμες μονάδες.

Όταν το έμαθε ο Παπούλας διέταξε την παραμονή του Β’ ΣΣ στις θέσεις του και έπαυσε τον Γαβαλιά από τα καθήκοντά του , θεωρώντας τον υπεύθυνο για τα σχέδια του Ανδρέα. Όταν όμως στις 28/8 οι Τούρκοι έκαναν επίθεση σε όλο το μέτωπο, το Γ’ ΣΣ ζήτησε επειγόντως ενισχύσεις…

Ο Παπούλας διέταξε τον Ανδρέα να σπεύσει με το Β’ ΣΣ σε ενίσχυση του Γ’ Σώματος. Κάτι τέτοιο δεν ήταν εφικτό όμως λόγω έλλειψης χρόνου.

Η τουρκική επίθεση τελικά αποκρούστηκε, ανάγκασε όμως τις ελληνικές δυνάμεις να μετακινηθούν στην άλλη όχθη του Σαγγάριου. Μετά την αποπομπή Γαβαλιά, ο Ανδρέας υπέβαλε την παραίτησή του στον Παπούλα, που όμως δεν έγινε αποδεκτή.

Επίλογος

Ο Ανδρέας αργότερα επέστρεψε στην Ελλάδα και ανέλαβε τη διοίκηση της Ε’ Στρατιάς με έδρα τα Ιωάννινα. Συνελήφθη και οδηγήθηκε ως κατηγορούμενος «για εγκατάλειψη θέσεως» σε έκτακτο στρατοδικείο.

Το κατηγορητήριο στηρίχθηκε σε τηλεγράφημα του Παπούλα (15.35 της 27/8/21) προς τον Ανδρέα όπου ανέφερε: “Έκπληκτος προ σκέψεως εγκαταλείψεως θέσεών σας διατάσσω Σώμα παραμείνει θέση του STOP.

Μόνος αρμόδιος κρίνει και αποφασίσει τυγχάνω εγώ (σημ. ο Παπούλας) ως Διοικητής Στρατιάς STOP. Ανακαλέσατε πάσαν διαταχθείσαν μετακίνησιν. STOP”.

Ο Ανδρέας στο βιβλίο του αναφέρει ότι διάβασε με μεγάλη έκπληξη το τηλεγράφημα, καθώς η ενέργειά του ήταν σύμφωνη με τις αντιλήψεις του Παπούλα, δεν είχε καν αρχίσει και μπορούσε εύκολα να ματαιωθεί, ο δε χαρακτηρισμός «περί εγκατάλειψης θέσεως» ήταν βαρύτατος και απρεπής.

Ο Ανδρέας στον επίλογο του βιβλίου χαρακτηρίζει την εκστρατεία στην Άγκυρα «ελαφρώς(επιπόλαια δηλαδή) αποφασισθείσα», κατηγορεί και πάλι τον Σαρηγιάννη, ο οποίος να σημειωθεί ότι αφού διετέλεσε Αρχηγός ΓΕΣ αποστρατεύτηκε και ανέλαβε ως πολιτικός μηχανικός πολλά δημόσια έργα, ενώ στα χρόνια της Κατοχής εντάχθηκε στον Ε.Λ.Α.Σ (!), απομυθοποιεί τον Πλαστήρα, χαρακτηρίζοντας τη φήμη του τεχνητή, απαραίτητη για τις ανάγκες του πολέμου και τον ίδιο κατώτερο του Συνταγματάρχη Ζήρα.

Κατηγορεί επίσης και τον Γονατά και θεωρεί ότι η αντίσταση του Ελληνικού Στρατού το 1922 κάμφθηκε λόγω προδοσίας από βενιζελικούς…

Εμείς διαβάζοντας ένα μεγάλο μέρος από το βιβλίο του Ανδρέα, ειδικά το επίμαχο διάστημα του Αυγούστου 1921 θεωρούμε ότι η κατηγορία σε βάρος του ήταν άδικη και ότι «πλήρωσε» αυτό το οποίο στη συνέχεια τον έσωσε από την εκτέλεση: τη βασιλική του καταγωγή.

Πηγές: ΠΡΙΓΚΗΠΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, «ΔΟΡΥΛΑΙΟΝ – ΣΑΓΓΑΡΙΟΣ 1921», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ, 2018, Α’ Έκδοση, Εκδοτικός Οίκος «Αγών», Παρίσι 1928
Π. ΠΑΝΑΓΑΚΟΥ, “ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑΝ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ 1912 – 1922”, ΑΘΗΝΑΙ 1961.
Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, «Η ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949)», Εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ, 2014.

Ευχαριστούμε και πάλι θερμά τον κύριο Ιωάννη Νασιούλα για την πολύτιμη βοήθειά του.