Ο πρωτοπόρος Φρανσουά Μπεζέρ στην «Κ»: Πώς τα ζώα θεραπεύουν παιδιά και ενηλίκους

Η πιο δύσκολη περίπτωση που έχει αντιμετωπίσει ήταν ένα επτάχρονο αγόρι στο φάσμα του αυτισμού, ο Γιαν. Δεν μπορούσε καν να μιλήσει. Χρειάστηκαν επτά χρόνια σκληρής και επίμονης δουλειάς του Φρανσουά Μπεζέρ, μαζί με τον σκύλο του, όμως το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό: ο μικρός όχι μόνο έμαθε δεκάδες λέξεις αλλά και άρχισε να σχηματίζει φράσεις.

Ο 76χρονος εθνολόγος και ψυχοθεραπευτής είναι πρωτοπόρος της ζωοθεραπείας, μεθόδου μέσω της οποίας ένα ζώο (σκύλος, γάτα, κουνέλι, γαϊδούρι, άλογο) λειτουργεί ως διαμεσολαβητής, μαζί με έναν επαγγελματία (συνήθως ψυχολόγο, ψυχίατρο, ειδικό παιδαγωγό, εργοθεραπευτή, νοσηλευτή, φυσιοθεραπευτή) σε περιπτώσεις ψυχικών διαταραχών, αναπτυξιακών δυσκολιών ή αυτισμού, σε παιδιά και ενηλίκους. Επίσης έχει γράψει πολλά βιβλία και έχει πολυετές ερευνητικό και κλινικό έργο.

Ο κ. Μπεζέρ βρέθηκε στην Αθήνα και μίλησε στην «Κ» εφ’ όλης της ύλης. Για το επισήμως αναγνωρισμένο Γαλλικό Ινστιτούτο Ζωοθεραπείας, που ιδρύθηκε το 2003, και το ελληνικό παράρτημά του, που δημιουργήθηκε σε συνεργασία με τη Νέλλυ Γεωργούδη, κλινική ψυχολόγο. Για τα οφέλη της μεθόδου που εφαρμόζει. Για όσα του δίδαξαν τα ζώα. Για τον εξάδελφό του, Αλμπερτ Σβάιτσερ, Αλσατό φιλόσοφο, γιατρό και κάτοχο Νόμπελ Ειρήνης. Αλλά και για το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα, στα μέσα της δεκαετίας του ’60. «Ηρθα ως εργαζόμενος στο Club Mediterranee, στην Κέρκυρα. Στη χώρα σας συνάντησα έναν λαό ιδιαίτερα φιλόξενο και ανοιχτό, κάτι που με γοήτευσε».
 
– Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τη ζωοθεραπεία;

– Από παιδί με ενδιέφερε η αλληλεπίδραση με τα ζώα και είχα την επιθυμία να την εξελίξω σε κάτι περισσότερο από μια απλή σχέση συντροφιάς. Το 1953 παρακολούθησα μια διάλεξη του Πολ-Εμίλ Βικτόρ, σπουδαίου Γάλλου εξερευνητή, και παθιάστηκα ακαριαία με τα πολικά σκυλιά. Αυτό το πάθος με οδήγησε στον καναδικό Βορρά, όπου με 72 πολικά σκυλιά έχτισα μια δυνατή σχέση συνέργειας και ανέπτυξα τη ζωοθεραπεία με παραβατικούς εφήβους και παιδιά στο φάσμα του αυτισμού. Η παρουσία των σκυλιών μου, σε δύσκολες οικογενειακές καταστάσεις, ήταν ιδιαίτερα ευεργητική για μένα: με βοήθησε να αποκτήσω εμπιστοσύνη στον εαυτό μου και ενίσχυσε την πρόθεσή μου να επιχειρήσω πράγματα. Στη συνέχεια αντιλήφθηκα την αναγκαιότητα να αναπτύξω εκτενέστερα τη ζωοθεραπεία/διαμεσολάβηση με το ζώο ως συμπληρωματική και επικουρική μορφή θεραπείας.

– Ποια είναι τα οφέλη αυτής της μεθόδου;

– Η παρουσία του ζώου, κυρίως του σκύλου, ο οποίος είναι ιδανικός διαμεσολαβητής, μας παρέχει το εξής πλεονέκτημα: μπορούμε να προσεγγίσουμε τον θεραπευόμενο με έναν άλλον τρόπο. Το ζώο διαμεσολάβησης έχει την ικανότητα να «υποδέχεται» τα συναισθήματα του ανθρώπου, να τον κινητοποιεί, να τον ενεργοποιεί και να ενθαρρύνει την ανάπτυξη ενός συναισθηματικού δεσμού, δημιουργώντας διόδους επικοινωνίας όταν οι δυσκολίες τις περιορίζουν ή τις αποκλείουν. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να επισημάνουμε πως ο επαγγελματίας που χρησιμοποιεί τη ζωοθεραπεία/διαμεσολάβηση με το ζώο εξασκεί ήδη ένα επάγγελμα στο πεδίο της υγείας, της ψυχικής υγείας, της πρόνοιας, της παιδείας ή της ειδικής αγωγής (συνήθως είναι γιατροί, ψυχολόγοι, ψυχίατροι, κοινωνικοί λειτουργοί, ειδικοί παιδαγωγοί, νοσηλευτές, εργοθεραπευτές, λογοθεραπευτές, φυσιοθεραπευτές κ.ά.).

– Πώς γίνεται το ζώο θεραπευτής;

– Το ζώο δεν γίνεται ποτέ θεραπευτής. Δεν θεραπεύει από μόνο του, αλλά συμμετέχει σε μια τριαδική σχέση με τον θεραπευόμενο και τον θεραπευτή στο πλαίσιο μιας δομημένης και εστιασμένης παρέμβασης. Εξελίσσεται σε δια-μεσολαβητή θεραπείας έπειτα από εκπαίδευση ήπια και θετική, αλλά πολύ σημαντική, ώστε να δημιουργηθεί ατμόσφαιρα συνεργασίας, αφού είναι συνεργάτης του θεραπευτή.

– Σε ποιες περιπτώσεις λειτουργεί καλύτερα η ζωοθεραπεία; Ψυχικές διαταραχές, αναπτυξιακές δυσκολίες, αυτισμό;

– Ενδείκνυται για όλες τις περιπτώσεις που συνδέονται με παιδιά, εφήβους, ενηλίκους και ηλικιωμένους και μπορεί να λειτουργήσει σε όλες τις παθολογίες. Ο θεραπευτής είναι εκείνος που έχει λάβει υπ’ όψιν του τις δυσκολίες, έχει θέσει στόχους, έχει επιλέξει δραστηριότητες και μεθόδους, και θα έρθει σε δεύτερο χρόνο να αξιολογήσει τα οφέλη της παρέμβασης και τη βελτίωση που αυτή προκάλεσε.

– Ποια ζώα είναι πιο κατάλληλα για συμμετοχή σε θεραπευτικές δράσεις και γιατί;

– Θα μιλούσα πρώτα για τον σκύλο, ο οποίος όταν βρίσκεται σε κατάσταση «εργασίας» διαθέτει την ευφυΐα να καταλαβαίνει πολύ γρήγορα τον διαμεσολαβητικό του ρόλο και μας δίνει τη δυνατότητα να μας ακολουθεί σε πολλά διαφορετικά μέρη. Ως δεύτερη επιλογή τοποθετώ τα ιπποειδή, που είναι επίσης εξαιρετικά ως ζώα διαμεσολάβησης. Τα ινδικά χοιρίδια είναι η επόμενη επιλογή, ιδανική κυρίως για ηλικιωμένους.

Η φύση είναι μία, άνθρωποι και ζώα είμαστε κομμάτια της

– Από όλα τα ζώα με τα οποία ήσασταν ομάδα –και δεν ζουν πια– υπάρχουν κάποια που για συγκεκριμένους λόγους θυμάστε πιο έντονα;

– Καθένα από τα σκυλιά μου είχε μια μοναδική ιστορία και αναπτύξαμε μια ιδιαίτερη σχέση. Ομως έχω αναμνήσεις πολύ δυνατής συμβίωσης κυρίως από τους τρεις οδηγούς των ελκήθρων και ιδιαίτερα από τον Bingo, αυστραλιανό ποιμενικό, έναν από τους βασικούς σκύλους του Γαλλικού Ινστιτούτου Ζωοθεραπείας. Οταν δούλευα μαζί του, αρκούσε ένα βλέμμα για να συνεννοηθούμε.

– Τον εξάδελφό σας, Αλμπερτ Σβάιτσερ, τον συναναστραφήκατε καθόλου; Αν ναι, τι θυμάστε;

– Ναι, τον θυμάμαι: να κάθομαι στα γόνατά του όταν ήμουν εννέα ετών. Ηταν μια χαρισματική φυσιογνωμία. Μου εμφύσησε το ιδανικό του αλτρουισμού, τόσο μέσα από τον χαρακτήρα και την καθημερινότητά του, όσο και από τη γενικότερη πορεία του ως γιατρός που δραστηριοποιήθηκε πολύ στην Αφρική και πήρε το Νόμπελ Ειρήνης για την προσφορά του.

– Τι είναι για εσάς φιλοζωία; Υπάρχει δίλημμα «φιλοζωία ή φιλανθρωπία»;

– Φιλοζωία είναι ένας δυνατός δεσμός ανάμεσα στον άνθρωπο και το ζώο, που έχει θετικό αντίκτυπο και για τους δύο. Δίλημμα δεν υπάρχει: η φύση είναι μία, άνθρωποι και ζώα είμαστε κομμάτια της και κατανοώντας ο ένας τον άλλον μπορούμε να αλληλοβοηθηθούμε. Αυτή είναι η φιλοσοφία που διατρέχει τα 50 και πλέον χρόνια συνεργασίας και συμπόρευσής μου με τα ζώα.

– Πιστεύετε ότι η πανδημία έκανε περισσότερους ανθρώπους να επαναπροσδιορίσουν και να εκτιμήσουν τη συνύπαρξή τους με τα ζώα συντροφιάς;

– Θα μιλήσω για τα δεδομένα της Γαλλίας. Σε κάποιους ανθρώπους, ναι, αυτό συνέβη. Το ζώο τούς παρείχε τη δυνατότητα να βγαίνουν βόλτα, ελαχιστοποιώντας έτσι την πίεση του εγκλεισμού, και για άλλους λειτούργησε ως ψυχική στήριξη, μείωνε τις στιγμές έντονης θλίψης – ειδικά για τα παιδιά.

– Ενας πολύ γνωστός Ελληνας συγγραφέας, ο Μενέλαος Λουντέμης, έγραψε κάποτε: «Γνώρισα τους ανθρώπους και αγάπησα τα ζώα». Συμφωνείτε;

– Το βρίσκω μάλλον ακραίο να πω ότι προτιμώ τα ζώα από τους ανθρώπους. Πιστεύω όμως ότι κάθε άνθρωπος εμπεριέχει στον χαρακτήρα του ένα ζώο. Μια φράση που χρησιμοποιούμε συχνά στη Γαλλία είναι «tel maitre, tel chien» (κατά τον άνθρωπο και ο σκύλος του): σκύλος και ιδιοκτήτης, δηλαδή, μοιάζουν. Συχνά οι άνθρωποι επιλέγουν ασυνείδητα ένα σκυλί ανάλογα με τον χαρακτήρα τους. Πολλές φορές μου έχει συμβεί να κοιτάζω ένα ζώο συντροφιάς και να μπορώ να εικάσω ποιος είναι ο κηδεμόνας του, ποιος κρατάει το λουρί!

– Σας έχουν αλλάξει ως άνθρωπο τα ζώα; Και με ποιον τρόπο;

– Ναι, τα ζώα με τα οποία συνυπήρξα άλλαξαν τον τρόπο που προσεγγίζω τα πράγματα. Στο οικογενειακό μου περιβάλλον ένιωθα πως οι περισσότεροι δεν με καταλάβαιναν και αισθανόμουν διαφορετικός – ένας μικρός επαναστάτης. Τα ζώα μου έδωσαν την κατανόηση που αποζητούσα και μου έδειξαν τον δρόμο, με έμαθαν να ακολουθώ τη διαίσθησή μου, κάτι που εντέλει αποδείχτηκε καλό. Με βοήθησαν να έρθω σε επαφή με ένα χάρισμά μου: την ικανότητά μου να καθοδηγώ.

– Πώς θέλετε να σας θυμούνται, κύριε Μπεζέρ;

– Γιατί να με θυμούνται; Δεν έχω κάνει κάτι για να με θυμούνται. Εζησα τα πάθη μου. Προσπάθησα, πάντως, να μεταδώσω όσα ήξερα στους άλλους. Αυτό είναι ίσως ένα σημείο ταύτισης με τον εξάδελφό μου, Αλμπερτ Σβάιτσερ, που ήταν ανθρωπιστής.

Βαρόμετρα

– Οσοι συμβιώνουμε με ζώα διαπιστώνουμε κάθε μέρα την υψηλή συναισθηματική τους νοημοσύνη. Σε όσους γελάσουν ειρωνικά διαβάζοντας αυτήν τη φράση τι θα λέγατε;

– Οτι πιθανολογώ πως δεν έχουν καταλάβει και πολλά από τη σχέση ζώο – άνθρωπος – φύση. Τα ζώα είναι οξυδερκή βαρόμετρα των ανθρώπινων συναισθημάτων, αντανακλούν και αντιδρούν στα αρνητικά και τα θετικά συναισθήματα των ανθρώπων του περιβάλλοντός τους. Οι άνθρωποι που δυσκολεύονται να κατανοήσουν ότι στη φύση είμαστε όλοι συνδεδεμένοι και ότι η σχέση μεταξύ ημών και των ζώων μπορεί να εξελίσσεται ευεργετικά, μάλλον έχουν συναισθηματικές δυσκολίες.
 
– Ποιοι είναι οι πιο συχνοί μύθοι/παρανοήσεις που έχουν οι άνθρωποι στο μυαλό τους για τα ζώα;

– Οι πεποιθήσεις των ανθρώπων γύρω από αυτήν τη θεματική ποικίλλουν ανάλογα με τους διάφορους πολιτισμούς. Στη Γαλλία και την Αγγλία περισσότεροι από το 65% των πολιτών συγκατοικούν με ένα ζώο συντροφιάς. Επιπλέον, η ζωοθεραπεία αναπτύχθηκε πρώτα στις αγγλοσαξονικές χώρες. Για αιώνες επικρατούσε η άποψη του Καρτέσιου ότι το ζώο είναι μια μηχανή και δεν έχει βούληση ή ενσυναίσθηση. Βέβαια, από τότε η επιστήμη της Ηθολογίας, μελετώντας τη συμπεριφορά των ειδών στο φυσικό τους περιβάλλον, έχει αποδυναμώσει πολλές άστοχες μέχρι πρότινος πεποιθήσεις για τα ζώα.