O πρώτος πόλεμος της ανθρωπότητας: Όταν το είδος μας πολέμησε εναντίον ενός άλλου

Η συγκεκριμένη σύγκρουση αποτελεί αντικείμενο εκτενούς δημοσιεύματος στο The Conversation: Περίπου 600.000 χρόνια πριν, η ανθρωπότητα χωρίστηκε στα δύο. Το ένα είδος έμεινε στην Αφρική και εξελίχθηκε σε εμάς. Το άλλο πήγε στην Ασία και μετά στην Ευρώπη και εξελίχθηκε στους Homo neanderthalensis– τους Νεάντερταλ, ένα «αδελφό» είδος που εξελισσόταν παράλληλα. Γενικότερα, όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα, πολλοί έχουν την τάση να τους βλέπουν ως ένα πρωτόγονο είδος που ζούσε σε αρμονία με τη φύση και μεταξύ του, και ότι φαινόμενα όπως η βία, οι πόλεμοι κ.α. είναι «αποκλειστικότητα» του Homo sapiens– αλλά στην πραγματικότητα δεν ισχύει κάτι τέτοιο, καθώς οι Νεάντερταλ, όπως δείχνουν τα πράγματα, ήταν ικανοί μαχητές και πολύ επικίνδυνοι αντίπαλοι, εφάμιλλοι των οποίων ήταν μόνο οι σύγχρονοι άνθρωποι.

Τα χερσαία θηλαστικά- θηρευτές υπερασπίζονται την περιοχή τους, ειδικά αυτά που κυνηγούν σε αγέλες. Όπως τα λιοντάρια, οι λύκοι και ο Homo sapiens, οι Νεάντερταλ συνεργάζονταν για να κυνηγούν μεγάλα θηράματα. Αυτού του είδους οι θηρευτές βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας και έχουν λίγους αληθινούς αντιπάλους, οπότε ο υπερπληθυσμός φέρνει συγκρούσεις για τους κυνηγότοπους. Οι Νεάντερταλ είχαν το ίδιο πρόβλημα: Αν οι αριθμοί τους δεν ελέγχονταν από άλλα είδη, ελέγχονταν μέσω συγκρούσεων. Αυτή η τάση, της προστασίας της επικράτειας/ περιοχής, έχει βαθιές ρίζες στους ανθρώπους, ενώ τέτοιες συγκρούσεις είναι έντονες και στους πολύ στενούς μας συγγενείς, του χιμπατζήδες: Αρσενικοί χιμπατζήδες συχνά μαζεύονται και επιτίθενται σε αρσενικά άλλων ομάδων, μια πρακτική που θυμίζει τους πολέμους των ανθρώπων. Αυτό υποδεικνύει πως η συνεργατική επιθετικότητα αναπτύχθηκε στον κοινό πρόγονο ημών και των χιμπατζήδων, πριν από 7 εκατομμύρια χρόνια- οπότε και οι Νεάντερταλ θα είχαν τις ίδιες τάσεις.

«Ο πόλεμος είναι βασικό κομμάτι του να είσαι άνθρωπος. Ο πόλεμος δεν είναι σύγχρονη εφεύρεση, μα ένα αρχαίο, θεμελιώδες τμήμα της ανθρωπότητας. Ιστορικά, όλοι οι λαοί πολεμούσαν. Τα αρχαιότερα γραπτά μας είναι γεμάτα πολεμικές ιστορίες. Η αρχαιολογία αποκαλύπτει αρχαία φρούρια και μάχες και χώρους από προϊστορικές σφαγές πριν από χιλιετίες. Το να πολεμάς είναι ανθρώπινο, και οι Νεάντερταλ μας έμοιαζαν πολύ» σημειώνεται σχετικά στο δημοσίευμα: Μοιραζόμαστε το 99,7% του DNA, και μοιάζουμε πολύ σε κρανίο και σκελετό. Επίσης χρησιμοποιούσαν φωτιά, έθαβαν τους νεκρούς τους, έφτιαχναν κοσμήματα από κοχύλια και δόντια ζώων, καλλιτεχνήματα και λίθιους βωμούς. Οπότε είναι λογικό να συμπεράνει κανείς πως αν είχαν τόσα πολλά κοινά δημιουργικά ένστικτα με εμάς, πιθανότατα θα είχαν και πολλά από τα καταστροφικά μας ένστικτα.

Οι αρχαιολογικές έρευνες έχουν δείξει πως οι Νεάντερταλ μόνο φιλειρηνικοί δεν ήταν: Κυνηγούσαν μεγάλα θηράματα, σκοτώνοντας από ελάφια και βίσωνες μέχρι ρινόκερους και μαμούθ, και ως εκ τούτου είναι μάλλον αβάσιμο να σκέφτεται κανείς πως θα δίσταζαν να χρησιμοποιήσουν τις λόγχες τους για να προστατέψουν τις οικογένειες και τα εδάφη τους. Προϊστορικά ευρήματα αποκαλύπτουν πολλά για τις συγκρούσεις της εποχής: Ένα χτύπημα με ρόπαλο στο κεφάλι είναι ένας καλός τρόπος να σκοτώσεις κάποιον, και τέτοια τραύματα έχουν βρεθεί πολλά σε κρανία των προϊστορικών Homo sapiens και των Νεάντερταλ. Επίσης, σε πολλά οστά χεριών έχουν βρεθεί σπασίματα που παραπέμπουν σε απόκρουση χτυπημάτων. Σε πολλούς Νεάντερταλ έχουν βρεθεί σπασμένα χέρια, ενώ ένας Νεάντερταλ που βρέθηκε στο Ιράκ είχε λογχιστεί στο στήθος. Μεταξύ των νεαρών αρσενικών Νεάντερταλ τα τραύματα και οι θάνατοι ήταν συχνά. Πολλά σημειώνονταν στο κυνήγι, αλλά πολλά υποδεικνύουν φυλετικές συγκρούσεις- μικρής κλίμακας μα έντονες, παρατεταμένες διαμάχες που χαρακτηρίζονταν από επιδρομές και ενέδρες περισσότερο, με τις μάχες «εκ παρατάξεως» να είναι πιο σπάνιες.

Οι πόλεμοι επίσης αφήνουν τα ίχνη τους, με τη μορφή των ορίων περιοχών και επικρατειών- και το καλύτερο στοιχείο είναι πως οι Νεάντερταλ όχι μόνο πολεμούσαν, μα και διέπρεπαν στον πόλεμο, είναι ότι συναντήθηκαν με τον Homo sapiens και δεν συνετρίβησαν- αντ’αυτού, για 100.000 χρόνια αντιστέκονταν στην προέλαση των σύγχρονων ανθρώπων. Το συμπέρασμα αυτό, σύμφωνα με το δημοσίευμα, προκύπτει από το ότι, σαν είδος, χρειαστήκαμε πολύ χρόνο για να βγούμε από την Αφρική- όχι επειδή το περιβάλλον ήταν εχθρικό, μα επειδή οι Νεάντερταλ κυριαρχούσαν σε Ευρώπη και Ασία.

«Είναι εξαιρετικά απίθανο οι σύγχρονοι άνθρωποι να συνάντησαν τους Νεάντερταλ και να αποφάσισαν απλά να ζήσουν και να αφήσουν και τους άλλους να ζήσουν. Αν μη τι άλλο, η αύξηση του πληθυσμού αναπόφευκτα αναγκάζει τους ανθρώπους να αποκτήσουν περισσότερα εδάφη, για να διασφαλίσουν επαρκή επικράτεια για να κυνηγούν και να συλλέγουν τροφή για τα παιδιά τους. Αλλά μια επιθετική στρατιωτική στρατηγική είναι επίσης καλή εξελικτική στρατηγική».

Επί χιλιάδες χρόνια οι μαχητές του είδους μας συγκρούονταν μαζί τους- και μάλλον δεν τα κατάφερναν, καθώς οι Νεάντερταλ άντεχαν. Σε όπλα, στρατηγικές και τακτικές τα πράγματα φαίνεται να ήταν αντίστοιχων επιπέδων, ενώ οι Νεάντερταλ είχαν επίσης τακτικά και στρατηγικά πλεονεκτήματα, καθώς βρίσκονταν στη Μέση Ανατολή για χιλιετίες και γνώριζαν πολύ καλά τη μορφολογία και τις συνθήκες της. Ακόμη, η μυϊκή δύναμη και η σωματοδομή τους πρέπει να τους έκαναν τρομερούς αντιπάλους στη μάχη σώμα με σώμα- και τα μεγάλα τους μάτια τους έδιναν καλύτερη νυκτερινή όραση, κάνοντάς τους ιδιαίτερα αποτελεσματικούς σε ενέδρες και επιδρομές τη νύχτα και την αυγή.

Κάποια στιγμή ωστόσο το αδιέξοδο έσπασε- είναι άγνωστο γιατί. Ενδεχομένως να οφείλεται στην ανακάλυψη των εκηβόλων όπλων- τόξα, ακόντια κ.α- που θα επέτρεψαν στους πιο μικρόσωμους Homo sapiens να χτυπούν τον αντίπαλο από απόσταση, σε καταδρομικές επιθέσεις. Ή ίσως καλύτερες τεχνικές σε κυνήγι και εύρεση τροφής επέτρεψαν στον sapiens να σχηματίσει μεγαλύτερες φυλές και να αποκτήσει έτσι αριθμητική υπεροχή.

Ακόμα και αφού ο Homo sapiens βγήκε από την Αφρική, πριν από 200.000 χρόνια, χρειάστηκαν 150.000 για να κατακτήσει τα εδάφη των Νεάντερταλ. Σε Ισραήλ και Ελλάδα οι Homo sapiens πήραν εδάφη απλά και μόνο για να αναγκαστούν να υποχωρήσουν απέναντι στις αντεπιθέσεις των Νεάντερταλ, μέχρι που μια επίθεση των Homo sapiens που άρχισε πριν 125.000 χρόνια τους εξόντωσε. Εν τέλει, επρόκειτο για έναν μακρύ πόλεμο φθοράς: «Στο τέλος νικήσαμε. Αυτό όμως δεν οφειλόταν στο ότι ήταν λιγότερες τάσεις για μάχη. Στο τέλος, απλά γίναμε καλύτεροι στον πόλεμο από ό,τι ήταν αυτοί».