Ο «σκιώδης στόλος» του Πούτιν μολύνει τις θάλασσες

Ενα δροσερό ανοιξιάτικο πρωινό του περασμένου Μαρτίου βρετανοί λιμενικοί εντόπισαν κάτι ασυνήθιστο περίπου 100 χλμ. μακριά από την ακτή της Σκωτίας: έναν σκοτεινό λεκέ που εκτεινόταν σε μια θαλάσσια έκταση 23 χλμ. στον Βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό.

Ρεπορτάζ του Politico αναφέρει ότι, σύμφωνα με μια εσωτερική ανάλυση που ετοίμασαν οι δορυφορικές υπηρεσίες της βρετανικής ακτοφυλακής, πιθανή πηγή αυτού του λεκέ ήταν το «Innova», ένα δεξαμενόπλοιο με μέγεθος περίπου σαν του Πύργου του Αϊφελ, που εκείνη την εποχή μετέφερε 1 εκατ. βαρέλια πετρελαίου από τη Ρωσία προς ένα διυλιστήριο στην Ινδία.

Ωστόσο η ακτοφυλακή έκανε ελάχιστα για να διερευνήσει το περιστατικό περαιτέρω, και το δεξαμενόπλοιο –χωρίς ίχνος επιπτώσεων– συνεχίζει να εμπορεύεται πετρέλαιο μέχρι τις μέρες μας, βοηθώντας να γεμίσει το πολεμικό σεντούκι του Κρεμλίνου, περισσότερα από δύο χρόνια μετά την πλήρη εισβολή του στην Ουκρανία.

Το «Innova» είναι μόνο ένα από τα εκατοντάδες τάνκερ του «σκιώδους» στόλου της Ρωσίας που περιδιαβαίνουν τον πλανήτη, μια συλλογή από συχνά γερασμένα και κακοσυντηρημένα πλοία που πλέουν αψηφώντας τις Δυτικές κυρώσεις – και σκορπούν περιβαλλοντικές βλάβες χωρίς συνέπειες.

Μια κοινή έρευνα του Politico και της μη κερδοσκοπικής δημοσιογραφικής ομάδας SourceMaterial αποκάλυψε τουλάχιστον εννέα περιπτώσεις κρυφών σκαφών αυτού του σκιώδους στόλου, που αφήνουν διαρροές στα ύδατα του πλανήτη από το 2021. Η ερευνητική ομάδα χρησιμοποίησε δορυφορικές εικόνες από τη ΜΚΟ SkyTruth, σε συνδυασμό με δεδομένα ναυτιλίας από την εταιρεία ανάλυσης αγοράς Lloyd’s List και την πλατφόρμα εμπορευμάτων Kpler.

Η υπουργός Εξωτερικών της Σουηδίας, Μαρία Μάλμερ Στένεγκαρντ, δήλωσε στο Politico ότι τα συγκεκριμένα πλοία συνιστούν «σημαντικό κίνδυνο» για το θαλάσσιο περιβάλλον. Πρόκειται για πρόβλημα που επιδεινώθηκε μετά την πλήρη εισβολή της Ρωσίας του Πούτιν στην Ουκρανία το 2022.

Με τη Μόσχα αντιμέτωπη με Δυτικές κυρώσεις, ένας αυξανόμενος αριθμός δεξαμενόπλοιων μεταφέρουν παράνομα εμπορεύματα –και πιθανές περιβαλλοντικές καταστροφές– σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτά τα πλοία, εκτός από ερείπια –και σε μεγάλο βαθμό ανέλεγκτα–, είναι κατά κανόνα και ανασφάλιστα, κάτι που σημαίνει ότι σε περίπτωση σοβαρής διαρροής μια κυβέρνηση θα δυσκολευόταν να τα καταστήσει υπόλογα.

Η έρευνα του Politico και της SourceMaterial εντόπισε επιβλαβείς απορρίψεις παντού –από την Ταϊλάνδη μέχρι το Βιετνάμ, την Ιταλία και το Μεξικό–, όλες συνδεδεμένες με τον σκιώδη στόλο. Τα τάνκερ περνούν και από πολυσύχναστους ναυτιλιακούς διαδρόμους, όπως η Ερυθρά Θάλασσα και η Διώρυγα του Παναμά, άρα οποιοδήποτε σοβαρό ατύχημα θα μπορούσε να διαταράξει τους διεθνείς εμπορικούς δρόμους.

Οι ειδικοί θεωρούν ότι είναι θέμα χρόνου πριν ένα από αυτά τα πλοία υποστεί μια καταστροφή με τεράστιες περιβαλλοντικές –και οικονομικές– συνέπειες, καθώς οι πετρελαιοκηλίδες δεν μολύνουν απλώς το θαλάσσιο περιβάλλον, αλλά επιβαρύνουν και φτωχές νησιωτικές χώρες με τα έξοδα καθαρισμού. Η κατάσταση θέτει ένα παγκόσμιο δίλημμα: Πώς μπορούν οι δημοκρατικές χώρες να περιορίσουν τα έσοδα της Μόσχας αποφεύγοντας καταστροφικές συνέπειες;

Οταν η Δύση επέβαλε για πρώτη φορά κυρώσεις στο ρωσικό πετρέλαιο το 2022, είχε στόχο να περιορίσει ένα κρίσιμο οικονομικό σωσίβιο για το Κρεμλίνο, το οποίο βασίζεται στις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου για σχεδόν το ήμισυ του προϋπολογισμού του. Ωστόσο, σχεδόν δύο χρόνια αργότερα, μέτρα όπως η απαγόρευση εισαγωγών ενέργειας της ΕΕ από τη Μόσχα και το ανώτατο όριο στην τιμή του πετρελαίου που επέβαλε η G7 έχουν αποτύχει.

Αντιθέτως, η Μόσχα έχει βρει δημιουργικές λύσεις, γράφει το Politico. Μετονόμασε το αργό πετρέλαιό της για να κρύψει την προέλευσή του και οργάνωσε έναν ολοένα αυξανόμενο στόλο άνω των 600 πλοίων, με το ιδιοκτησιακό καθεστώς του συχνά συγκαλυμμένο πίσω από εταιρείες-κελύφη, αποφεύγοντας έτσι το ανώτατο όριο τιμής των 60 δολαρίων (55,3 ευρώ) ανά βαρέλι που είχε ορίσει η G7 – τακτική που χρησιμοποιούν πλέον τόσο η Βενεζουέλα όσο και το Ιράν.

Σύμφωνα με το Κέντρο Ενεργειακής Ερευνας και Καθαρού Αέρα (CREA), περίπου το 80% του θαλάσσιου αργού της Ρωσίας έχει μεταφερθεί με πλοία εκτός Δυτικού ελέγχου. Εν τω μεταξύ, ο συνολικός αριθμός σκαφών του σκιώδους στόλου της Μόσχας έχει υπερτριπλασιαστεί από το 2022 – και τα έσοδα συνεχίζουν να ρέουν στα πολεμικά ταμεία της. Ο ρωσικός στόλος έχει μεταφέρει αργό πετρέλαιο αξίας 80 δισ. ευρώ, εν μέσω κυρώσεων, την τελευταία διετία.

Αυτά τα δεξαμενόπλοια, κατασκευασμένα πριν από 15 και περισσότερα χρόνια, μάλλον ανασφάλιστα και απροσδιόριστης ιδιοκτησίας, ταξινομούνται από τους μηχανικούς ως «υψηλού κινδύνου». Αυτό τα κάνει πιο ευάλωτα σε τεχνικά προβλήματα που θα μπορούσαν να επηρεάσουν το σύστημα διεύθυνσης, τη δομική ακεραιότητα και την αξιοπλοΐα τους.

Σε περίπτωση διαρροών, όπως επισημαίνει το Politico, οι καθαρισμοί μπορεί να κοστίσουν εκατομμύρια στις παράκτιες χώρες και στους φορολογουμένους τους, καθώς οι ιδιοκτήτες των πλοίων δεν είναι δυνατό να εντοπιστούν. Τα πλοία θα μπορούσαν επίσης να μπλοκάρουν εμπορικά σημεία σε στενά όπως η Διώρυγα του Σουέζ, εάν οι καπετάνιοι χάσουν τον έλεγχο του σκάφους τους.

Οι διαρροές συνιστούν επίσης πολύ σοβαρό πρόβλημα για την τοπική άγρια ​​ζωή. Μπορούν να βλάψουν θαλάσσιους οργανισμούς, να μολύνουν καταναλωτικά προϊόντα όπως τα οστρακοειδή και να εμποδίσουν την αναπαραγωγή ψαριών. Παράλληλα, ο καθαρισμός των πετρελαιοκηλίδων παρουσιάζει τα δικά του προβλήματα, καθώς οι χημικές ουσίες που εμπλέκονται μπορούν να μεταδώσουν περαιτέρω μόλυνση.

Τέλος, υπάρχει και ο κίνδυνος των συγκρούσεων. Το Politico επισημαίνει ότι τον περασμένο Ιούλιο ένα σκάφος του σκιώδους ρωσικού στόλου συγκρούστηκε με ένα άλλο δεξαμενόπλοιο στα ύδατα της Μαλαισίας, με αποτέλεσμα και τα δύο να τυλιχτούν στις φλόγες.

Ο κίνδυνος που προκαλεί ο σκιώδης στόλος έχει παγκόσμια εμβέλεια. Μια ανάλυση των διαδρομών του δείχνει ότι τα πλοία ταξίδεψαν στη δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών, πέρασαν επανειλημμένως από τη Μεσόγειο, διέσχισαν τη Μάγχη και ακολούθησαν την ακτογραμμή της Κίνας – αυτές είναι οι καταγεγραμμένες διαδρομές τους όταν είναι ενεργοί οι αναμεταδότες τους.

Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα οξύ στην Ευρώπη, δεδομένου ότι πολλά μη ελεγχόμενα πλοία περνούν από τα ύδατα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, εγκαταλείποντας τα λιμάνια της Βαλτικής και της Σιβηρίας. Τα στοιχεία των επικίνδυνων διαρροών οδηγούν σε νέες εκκλήσεις για διεθνείς παρεμβάσεις, αλλά οι επιλογές για την απαγόρευση διάβασης του σκιώδους στόλου είναι περιορισμένες όσο οι Δυτικές κυβερνήσεις δεν αίρουν το οικονομικό εμπάργκο απέναντι στη Μόσχα.