Οι 11 ημέρες που έριξαν τους Ασαντ

Εντεκα ημέρες. Τόσες χρειάστηκαν για να πέσει ο Μπασάρ αλ Ασαντ. Για την ακρίβεια, 11 ημέρες και 14 χρόνια, από τότε δηλαδή που ξέσπασε η εξέγερση στη Συρία, την οποία όμως πολλοί νόμιζαν εδώ και καιρό νεκρή.

Αλλά ο χρόνος επιταχύνθηκε απότομα μέσα σε έντεκα ημέρες, το καθεστώς των Ασαντ κατέρρευσε και ο χάρτης της Μέσης Ανατολής ίσως χαραχτεί ξανά από την αρχή. Για μία ακόμη φορά να χαραχτεί δηλαδή, καθώς τα κράτη που γεννήθηκαν και τα εδάφη που μοιράστηκαν μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έναν αιώναν πριν, αποδείχηκαν ένα γεωγραφικό μωσαϊκό ιδιαίτερα εύθραυστο.

Η πτώση του Μπασάρ αλ Ασαντ ακολούθησε δυο άλλα καταλυτικά γεγονότα, που οδήγησαν —κατά ορισμένους αναλυτές— στην κατάρρευση του στρατοπέδου της Δαμασκού που πρόσκειται στο Ιράν.

Το πρώτο ήταν ο αποκεφαλισμός από το Ισραήλ του στρατιωτικού επιτελείου της Χεζμπολάχ, με χειρουργικά χτυπήματα, είτε με βομβαρδισμούς κτιρίων στη Βηρυτό, είτε με εκείνο το εντυπωσιακό σχέδιο παγίδευσης με εκρηκτικά των βομβητών των στελεχών της οργάνωσης.

Το δεύτερο η δολοφονία στο Ιράν του ηγέτη της Χαμάς, του Ισμαήλ Χανίγια, αποδοθείσα επίσης στο Ισραήλ.

Η Χεζμπολάχ και ο Χανίγια ήταν οι δυο καίριας σημασίας σύμμαχοι του πρώην πια δικτάτορα της Συρίας, που επικεφαλής ενός στυγνού και αυταρχικού καθεστώτος διοίκησε τη Συρία επί σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα.

Η αστραπιαία προέλαση των ριζοσπαστών ισλαμιστών της Χαγιάτ Ταχρίρ ας Σαμ (ΧΤΣ, ο πρώην συριακός βραχίονας της Αλ Κάιντα, που διαβεβαιώνει πως διέκοψε κάθε σχέση μαζί της) και οργανώσεων ανταρτών προσκείμενων στην Τουρκία κατέλαβε τον κόσμο όλο εξαπίνης. Οι ίδιοι οι Σύροι, φιλικές όσο και εχθρικές χώρες, ειδικοί, δημοσιογράφοι — κανένας δεν κοίταζε στη Δαμασκό, το επίκεντρο της προσοχής βρισκόταν στη Λωρίδα της Γάζας και στον Λίβανο για πάνω από έναν χρόνο.

Ο Ασαντ έμοιαζε αμετακίνητος, προσπερνώντας το γεγονός ότι η ισχύς κρούσης των κυριότερων συμμάχων του, του Ιράν, της Ρωσίας, αλλά και της Χεζμπολάχ, έμοιαζε να μειώνεται.

Αρχισε μάλιστα διαδικασίες εξομάλυνσης των σχέσεων με άλλες αραβικές χώρες.

Ολα αυτά εξανεμίστηκαν σε μερικά 24ωρα. Σύροι ποδοπατούν αγάλματα του Χάφεζ αλ Ασαντ, πατριάρχη της δυναστείας που κατέλαβε την εξουσία το 1971 και διοίκησε με σιδηρά πυγμή ως το 2020. Ο γιος του, ο Μπασάρ αλ Ασαντ, τράπηκε σε φυγή και αναζήτησε καταφύγιο στη Μόσχα. Οπως ανέφερε το Reuters, η Ρωσία γνωστοποίησε πως έδωσε άσυλο στον Ασαντ και στην οικογένειά του, κλείνοντας πρώτα μια συμφωνία για τις στρατιωτικές βάσεις που είχε ο ρωσικός στρατός στη Συρία.

Τι συνέβη; Πώς κατέρρευσαν οι Ασαντ τόσο γρήγορα; Η οικογένεια είχε πάρει την εξουσία την εποχή που το κίνημα του μπααθισμού είχε συνεπάρει τα αραβικά κράτη, αλλά τώρα βλέπει αγάλματα και εικονίσματα να αποκαθηλώνονται με μανία σε όλη τη Συρία.

Οι αναλυτές συμφωνούν πως μετά την άνευ προηγουμένου έφοδο της Χαμάς εναντίον του Ισραήλ την 7η Οκτωβρίου 2023, το Ιράν και ο αποκαλούμενος «άξονας της αντίστασης» ενεπλάκησαν σε έναν πόλεμο με τους Ισραηλινού ο οποίος αποκάλυψε τις αδυναμίες της Τεχεράνης και των κύκλων επιρροής της.

Η Χεζμπολάx υπέστη βαριά πλήγματα στον πόλεμο εναντίον του Ισραήλ: η ηγεσία της αποδεκατίστηκε. Πάνω απ’ όλους, έχασε τον εμβληματικό ηγέτη της Χασάν Νασράλα.

Οι οδοί ανεφοδιασμού της με οπλισμό και χρήμα από την Τεχεράνη, που σφυροκοπήθηκαν από το Ισραήλ στο ιρανικό έδαφος, πλέον απειλούνται από τους νέους κυρίαρχους στη Δαμασκό — που ασφαλώς δεν ξέχασαν τον καθοριστικό ρόλο της στη συντριβή της εξέγερσης.

Aλλες δυνάμεις προσκείμενες στην Ισλαμική Δημοκρατία, στην Υεμένη και στο Ιράκ, σημαντικά πιόνια για την παρενόχληση συμμάχων των ΗΠΑ ή σουνιτικών περιφερειακών δυνάμεων, διατηρούν τη δυνατότητά τους να αποτελούν ενόχληση — χωρίς όμως να θεωρείται πως θα μπορούσαν ποτέ να ανατρέψουν το status quo.

Για τον Αντρέας Κριγκ του King’s College του Λονδίνου, «ο άξονας της αντίστασης χάνει τη διεθνή διάστασή του και το περιφερειακό στρατηγικό βάθος του».

Η Τεχεράνη βρίσκεται πλέον σε δεινή θέση. Ο Αλί Ακμπάρ Βελαγιατί, εξ απορρήτων του αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, είχε αποκαλέσει τον Ασαντ «χρυσό δακτυλίδι στην αλυσίδα της αντίστασης» (κατά του Ισραήλ). Τώρα αυτή η αλυσίδα σπάει.

H ήττα του Πούτιν

Όσο για τη Ρωσία; Ο ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ είπε ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν εγκατέλειψε τον Ασαντ. «Ο Ασαντ τελείωσε. Εφυγε από τη χώρα του. Η προστάτιδά του, η Ρωσία του Πούτιν, δεν ενδιαφερόταν να τον προστατεύει άλλο», ανέφερε ο εκλεγμένος πρόεδρος των ΗΠΑ που αναλαμβάνει τα ηνία του Λευκού Οίκου στις 20 Ιανουαρίου.

«Από την αρχή δεν υπήρχε κανένας λόγος να βρίσκεται η Ρωσία εκεί (στη Συρία). Και έχασαν το ενδιαφέρον τους στη Συρία λόγω Ουκρανίας… ένας πόλεμος που δεν έπρεπε ποτέ να ξεκινήσει και μπορεί να συνεχιστεί για πάντα», προειδοποίησε επίσης ο Τραμπ σε σχόλιό του στην πλατφόρμα Truth Social.

Η Μόσχα όντως παραμένει καθηλωμένη στον καταστροφικό πόλεμο με την Ουκρανία, που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2022, και σύντομα κινδυνεύει να υποστεί μια μεγάλη γεωστρατηγικής σημασίας απώλεια: αυτήν της μεγαλύτερης ναυτικής βάσης της στη Μέση Ανατολή, στην Ταρτούς, στα συριακά παράλια στη Μεσόγειο. «Δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι η νέα κοινωνικοπολιτική τάξη στη Δαμασκό θα επιτρέψει στους Ρώσους να παραμείνουν, έπειτα απ’ όλα όσα έκαναν για το καθεστώς Ασαντ», προεξόφλησε ο Κριγκ.

Από την άλλη η Τουρκία, προστάτιδα δύναμη οργανώσεων ανταρτών που συμμετείχαν στην επίθεση, είναι «ο μεγάλος κερδισμένος», εκτίμησε ο συγκεκριμένος αναλυτής. Ωστόσο, μπορεί να «έχει επιρροή», αλλά όχι «τον έλεγχο», επεσήμανε.

Πόσο μάλλον που η Μέση Ανατολή βρίσκεται αντιμέτωπη με τον κίνδυνο να ξεσπάσει «πόλεμος παντού» με την προοπτική «της επιστροφής του Ντόναλντ Τραμπ», συμπληρώνει ο Άρον Λουντ του κέντρου μελετών Century International.

Μετά «την πτώση του καθεστώτος Ασαντ, τίθενται ερωτήματα για την αντικατάστασή του» και το πόσος καιρός «θα χρειαστεί» για να διαμορφωθεί νέα κατάσταση. «Θα δούμε περιφερειακές συνέπειες κάθε λογής», προειδοποίησε.

Στη Συρία, από το 2011 η επιρροή συχνά μετριόταν με πετροδολάρια, που μοιράζονταν στις διάφορες παρατάξεις αντικαθεστωτικών.

Ωσπου οι χώρες του Κόλπου —ως ακόμη και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα— αναγκάστηκαν από τα πράγματα να συζητήσουν ξανά με τον άλλοτε παρία Άσαντ, σύμμαχο του μαύρου προβάτου τους, του Ιράν.

Πλέον, βρίσκονται αντιμέτωπες με κάτι ακόμα χειρότερο: «αυτοί που πανικοβάλλονταν από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους βλέπουν στη Δαμασκό τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στη χιλιοστή δύναμη, πολύ πιο μαχητικούς κι εχθρικούς απέναντι τους», κατά την άποψη του κ. Λουντ.

Στο μεταξύ το Ισραήλ, όπως κι άλλες χώρες στην περιοχή, περιμένει το χαρτί που όταν ξαναμοιραστεί τον Ιανουάριο ίσως αλλάξει εντελώς το παιχνίδι.

Από τη Ραμπάτ ως το Ριάντ, περνώντας από την Τεχεράνη και το Χαρτούμ, ηγέτες και αντίπαλοί τους ελπίζουν να εξασφαλίσουν χάρες από τον Ντόναλντ Τραμπ, γνωστό για τη διπλωματία έναντι ανταλλαγμάτων στην οποία αρέσκεται.

Έχει ήδη πει, με τη χαρακτηριστική του αθυροστομία, ότι το «μπορντέλο» της Συρίας δεν ήταν «η μάχη» της Ουάσιγκτον.

Σε κάθε περίπτωση, ο Ρεπουμπλικάνος θα βρει μπροστά του άλλη Μέση Ανατολή.

Ο Κριγκ έκανε λόγο επίσης περί «τέλους του μύθου της σταθερότητας των αυταρχικών καθεστώτων», και μια «προειδοποίηση στους Χαφτάρ, στους Σίσι και στους Σάγεντ  αυτού του κόσμου», επεσήμανε παραπέμποντας στον πολιτικοστρατιωτικό ηγέτη της ανατολικής Λιβύης Χαλίφα Χαφτάρ, στον πρόεδρο της Αιγύπτου Αμπντελ Φατάχ αλ Σίσι και στον πρόεδρο της Τυνησίας Καΐς Σάγεντ.