Οι τρεις μάχες που άλλαξαν τον ρου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου

Σαν σήμερα, πριν από 75 χρόνια ακριβώς, την 7η Μαΐου του 1945, τερματίστηκε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στην Ευρώπη με την άνευ όρων συνθηκολόγηση της ναζιστικής Γερμανίας —θα απέμεναν βέβαια πέντε αιματηροί μήνες και δύο ατομικές βόμβες ως τη συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας, στις αρχές Σεπτεμβρίου.

Ως εκείνον τον Μάιο του ’45 η πορεία για την ανάσχεση της ναζιστικής πλημμυρίδας είχε υπάρξει μια ανθρωποσφαγή επικών διαστάσεων. Ενώ την επομένη ημέρα η Γηραιά Ηπειρος θα αντίκρυζε την απόλυτη καταστροφή, μια τεράστια δημογραφική τρύπα και έναν διχασμό σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα που θα κρατούσε άλλον μισό αιώνα.

Είχαν όμως ηττηθεί ο ναζισμός και ο φασισμός. Σε αυτά τα έξι χρόνια, αυτή η συντριβή του Αξονα κατέστη δυνατή χάρη σε έναν συνεχή αγώνα μέρα νύχτα αλλά και χάρη σε κάποιες κομβικές στιγμές. Ηταν στιγμές, μέρες, που η Ιστορία σαν να προχώρησε με πιο αργά βήματα, σαν να στάθηκε απέναντι την ανθρώπινη μοίρα και να έριξε το ζύγι της υπέρ του Καλού. Υπήρξαν πολλές κρίσιμες μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, από τη Μάχη της Αγγλίας ως τη Μάχη του Κουρσκ και από την Απόβαση της Νορμανδίας ως τη Μάχη των Αρδεννών, αλλά οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν ότι ήταν κάπου εκεί, στο μέσο του πολέμου που άλλαξαν όλα: χάρη σε δύο μάχες και μία ναυμαχία άλλαξε ο ρους ενός πολέμου που κόστισε τη ζωή σε τουλάχιστον 70 εκατομμύρια ανθρώπους: στη Mάχη του Στάλινγκραντ, στη (δεύτερη) Μάχη του Ελ Αλαμέιν και στη Ναυμαχία του Μιντγουέι.

Επικαλούμενος ένα ποίημα της Μάργκαρετ Ατγουντ στο οποίο η σπουδαία καναδή λογοτέχνης αναφέρει πως οι ιστορικοί των πολέμων εμπορεύονται «κουράγιο και ωμότητες», ο Τζιανλούκα Ντι Φέο, της ιταλικής La Repubblica, γράφει σε κείμενό του πως αμφότερα αυτά τα στοιχεία καθόρισαν την έκβαση των τριών μαχών οι οποίες με τη σειρά τους καθόρισαν την μοίρα της ανθρωπότητας πριν από περισσότερο από επτά δεκαετίες.

Σταλινγκραντ

Οσον αφορά τη Μάχη του Στάλινγκραντ ο ιταλός δημοσιογράφος δίνει τον λόγο στον Βασίλι Γκρόσμαν, τον συγγραφέα και θρυλικό πολεμικό ανταποκριτή της «Krasnaya Zvezda» («Ερυθρός Αστέρας»), της εφημερίδας του Κόκκινου Στρατού, ο οποίος βρέθηκε στην πρώτη γραμμή κατά την πολύμηνη πολιορκία της πόλης από τις ναζιστικές δυνάμεις, γράφοντας στη συνέχεια πως «τη μοίρα του Στάλινγκραντ την καθόρισαν οι άνθρωποι, αλλά και το Στάλινγκραντ καθόρισε τη μοίρα των ανθρώπων».

Το γερμανικό πεζικό έτοιμο για επίθεση στο Στάλινγκραντ. Ηταν ακόμη η αρχή της πολιορκίας

Η πόλη είχε δεσπόζουσα στρατηγική σημασία, τόσο για τους Γερμανούς όσο και για τους Σοβιετικούς. Καταρχάς γιατί ήταν σημαντικό βιομηχανικό κέντρο με 450.000 κατοίκους στις όχθες του Βόλγα και βασικός εμπορικός και συγκοινωνιακός κόμβος από και προς τον Καύκασο. Ομως ο κύριος λόγος που ο «Φύρερ» ήθελε πάση θυσία να την καταλάβει ήταν το γεγονός πως έφερε το όνομα του μισητού εχθρού του και ηγέτη των Σοβιετικών, του Ιωσήφ Στάλιν, ο οποίος για τον ίδιο ακριβώς λόγο απέκλειε κάθε σκέψη παράδοσης. Η αδιαλλαξία των δύο ανδρών είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους έως και 1,5 εκατ. άνθρωποι από το καλοκαίρι του 1942 έως τον Φεβρουάριο του 1943.

Στις 23 Αυγούστου του 1942, η 14η ίλη τεθωρακισμένων των Ναζί, διασπά την αμυντική γραμμή του Κόκκινου Στρατού στο Στάλινγκραντ, αποκόβει την σοβιετική 62η Στρατιά από τις άλλες δυνάμεις του αμυντικού μετώπου και εφορμά προς τον Βόλγα. Ταυτόχρονα, η ναζιστική αεροπορία αναλαμβάνει να ισοπεδώσει την πόλη. Στις 12 Σεπτεμβρίου τα στρατεύματα του στρατηγού Φρίντριχ φον Πάουλους εισέβαλαν στο Στάλινγκραντ ενώ ο επικεφαλής της 6ης γερμανικής Στρατιάς έσπευσε να διαβεβαιώσει τον αρχηγό του Γ΄ Ράιχ ότι η κατάληψη της πόλης θα ολοκληρωνόταν σε λίγες εβδομάδες. Και πράγματι έως το τέλος του μήνα οι στρατιώτες του Φον Πάουλους είχαν καταλάβει το μεγαλύτερο μέρος της πόλης αλλά συνέχισαν να πολεμούν με στόχο την ολοκληρωτική κατάληψή της.

Το κέντρο του Στάλινγκραντ μετά την απελευθέρωση του από τους Ναζί: παντού ερείπια και καμένη γη

Εξαπέλυσαν την τελική επίθεσή τους στις 11 Νοεμβρίου. Δεν κατάφεραν, ωστόσο, να κάμψουν την αντίσταση των αμυνόμενων Σοβιετικών, οι οποίοι πέρασαν στην αντεπίθεση, καταφέρνοντας έως τις 23 Νοεμβρίου να περικυκλώσουν περί τους 280.000 στρατιώτες μέσα στο αποκαλούμενο «καζάνι του Στάλινγκραντ». «Την πρώτη μέρα έφαγα εννιά. Την επομένη άλλους οχτώ. Σε οχτώ ημέρες σκότωσα σαράντα. Δεν τους κοιτάζω ποτέ στο πρόσωπο, προσέχω μόνον τα διακριτικά για να καταλάβω εάν είναι αξιωματικοί ή στρατιώτες», είχε αναφέρει τότε στον Γκρόσμαν ο Ανατόλι Τσέχοφ, δεινός ελεύθερος σκοπευτής των Σοβιετικών. Εως τα μέσα του Γενάρη οι πολιορκητές είχαν μετατραπεί σε πολιορκημένους με αποτέλεσμα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1943 ο Φον Πάουλους και οι άνδρες του να συνθηκολογήσουν με τους Σοβιετικούς στο νότιο τμήμα της πόλης ενώ στις 2 Φεβρουαρίου παραδόθηκαν τα τελευταία απομεινάρια της 6ης Στρατιάς, γεγονός που αποτέλεσε της αρχή του τέλους του Χίτλερ, το οποίο επήλθε τελικά τον Απρίλιο του 1945.

Ελ Αλαμέιν

Ομως λίγους μήνες νωρίτερα είχε ολοκληρωθεί η δεύτερη μάχη που έκρινε τον ρου του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, η (δεύτερη) Μάχη του Ελ Αλαμέιν. Οι δυνάμεις του Αξονα ήθελαν να φτάσουν έως το Σουέζ ούτως ώστε να εισβάλουν στη συνέχεια στη Μέση Ανατολή (και τα πετρέλαιά της) με τελικό στόχο να επιτεθούν κατά των Σοβιετικών από τον νότο. Επικεφαλής των δυνάμεων του Αξονα ήταν ο στρατάρχης Ερβιν Ρόμελ ο οποίος, με ορμητήριο την Τρίπολη της Λιβύης, εξαπέλυσε την πρώτη επίθεσή του κατά των συμμαχικών δυνάμεων τον Ιούλιο του 1942. Κατά τη διάρκεια της πρώτης Μάχης του Ελ Αλαμέιν οι Σύμμαχοι κατόρθωσαν να υπερασπιστούν με επιτυχία την αμυντική τους γραμμή και να απωθήσουν τις δυνάμεις του Αξονα με αποτέλεσμα στα τέλη του μήνα τα γερμανικά και ιταλικά στρατεύματα να υποχωρήσουν ούτως ώστε να ανασυνταχθούν.

O στρατάρχης Μοντγκόμερι παρακολουθεί την επίθεση των συμμαχικών τανκς στο Ελ Αλαμέιν, τον Νοέμβριο του 1942

Λίγες ημέρες μετά διοικητής της 8ης βρετανικής Στρατιάς ανέλαβε ο στρατηγός Μπέρναρντ Μοντγκόμερι και, γνωρίζοντας πως είχε στη διάθεσή του διπλάσιους άνδρες, διπλάσια άρματα μάχης και διπλάσια πυροβόλα, το βράδυ της 23ης Οκτωβρίου έδωσε εντολή για αντεπίθεση κατά των δυνάμεων του Ρόμελ. Μπορεί ο γερμανός στρατάρχης να ήταν «η αλεπού της ερήμου» αλλά τα μισά από τα άρματα μάχης που διέθετε ήταν κατώτερης ποιότητας ιταλικά μοντέλα ενώ τα περισσότερα άρματα των Βρετανών και των συμμάχων τους ήταν αμερικανικά. Λιγότερο από δύο εβδομάδες μετά, την 4η Νοεμβρίου, η δεύτερη Μάχη του Ελ Αλαμέιν είχε κριθεί με τον Ρόμελ να παρακούει την εντολή του Χίτλερ περί αντίστασης μέχρις εσχάτων και να διατάσσει την υποχώρηση των στρατευμάτων του. Οσον αφορά το ανθρώπινο κόστος της καθοριστικής αυτής μάχης, τη ζωή τους έχασαν 13.500 Βρετανοί, 17.000 Ιταλοί και 9.000 Γερμανοί.

«Αυτό δεν είναι το τέλος, ούτε καν η αρχή του τέλους, όμως είναι, ίσως, το τέλος της αρχής», είχε αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, σχολιάζοντας την εξαιρετική επιτυχία των συμμαχικών δυνάμεων οι οποίες έξι μήνες μετά είχαν θέσει υπό τον έλεγχό τους ολόκληρη τη Βόρεια Αφρική χάρη και στους αφανείς ήρωες του πολέμου, τα μέλη της βρετανικής υπηρεσίας αντικατασκοπίας, τα οποία είχαν ήδη καταφέρει να αποκρυπτογραφήσουν τους μυστικούς κώδικες του Τρίτου Ράιχ.

Ναυμαχία του Μίντγουεϊ

Η τρίτη μάχη που άλλαξε τον ρου του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου ήταν μια ναυμαχία ή μάλλον μια αεροναυμαχία η οποία εκτυλίχθηκε στην ατόλη Μίντγουεϊ (περίπου 1.000 ναυτικά μίλια ΒΔ της Χαβάης), από τις 4 έως τις 7 Ιουνίου 1942, περί τους έξι μήνες μετά την ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ και έναν μήνα μετά την αεροναυμαχία της Θάλασσας των Κοραλλίων, για να αποτελέσει ίσως την πιο κρίσιμη αναμέτρηση μεταξύ των αμερικανικών και ιαπωνικών δυνάμεων στον Ειρηνικό Ωκεανό.

To ιαπωνικό Mikuma λίγο πριν βυθιστεί από τις τορπίλες των αμερικανικών αεροσκαφών

Εχοντας καταφέρει να αποκρυπτογραφήσουν τα μηνύματα των Ιαπώνων, οι Αμερικανοί κατάφεραν να βυθίσουν μέσα σε λίγα λεπτά τρία ιαπωνικά αεροπλανοφόρα, ανατρέποντας οριστικά την ισορροπία δυνάμεων στο θέατρο επιχειρήσεων του Ειρηνικού Ωκεανού και θέτοντας τις βάσεις για την απελευθέρωση όλων των εδαφών που είχαν κατακτήσει οι Ιάπωνες σε ολόκληρη την Ανατολική Ασία. Επρόκειτο για μια ανατροπή εξαιρετικής σημασίας που έφερε τις ιαπωνικές δυνάμεις για πρώτη φορά σε μειονεκτική θέση στο πλαίσιο ενός ανηλεούς πολέμου ο οποίος τερματίστηκε με τη ρίψη των δύο ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.